این خودتی آقای سیاستمدار

کسانی که اخبار را پیگیری می کنند حتما با انبوهی از تکذیبیه ها روبه رو هستند البته در این روزها تکذیبیه های جدیدی معمول شده که موضوع سخن ماست

کسانی که اخبار را پیگیری می‌کنند حتما با انبوهی از تکذیبیه‌ها روبه‌رو هستند. البته در این روزها تکذیبیه‌های جدیدی معمول شده که موضوع سخن ماست.

هنرمندان و بخصوص بازیگران سینما و تلویزیون، ورزشکاران و حتی سیاستمداران با صفحاتی در شبکه های اجتماعی روبه رو می شوند که متعلق به آنان نیست و آنان مجبورند برای پیشگیری از انتساب محتوای این صفحات به خود یا برای پیگیری محتوای نامناسب منتشر شده در گام اول انتساب این صفحه به خود را تکذیب کنند. تا پیش از تابستان امسال این تکذیبیه ها اغلب از زبان هنرمندان و ورزشکاران شنیده می شد، اما با رویکرد جدید دولت به شبکه های اجتماعی، چنین تکذیبیه هایی از زبان سیاستمداران و دولتمردان هم بیشتر شنیده شد.

● مرحله اول؛ سیاستمداران و مجلسی ها

شاید بتوان گفت نخستین کسی که حضور خود در شبکه اجتماعی فیسبوک را تکذیب کرد؛ سیدحسن خمینی بود. یک حساب کاربری به نام او باز شده بود و تعداد دوستان این حساب مرز ۵۰۰۰ نفر را درنوردیده بود. تا مدتی بعد از راه اندازی این صفحه و حتی درز خبرها و عکس هایی از ملاقات سیدحسن خمینی با برخی افراد، هیچ تکذیبیه ای در مورد انتساب این صفحه صادر نشد، اما بعد از حوادث خرداد ۸۹ حرم حضرت امام، خبری در این صفحه منتشر شد مبنی بر این که عده ای شب قبل از حادثه قصد ورود به حرم را داشتند. بعد از انتشار این خبر، سیدحسن خمینی انتساب هر حساب کاربری یا صفحه ای در فیسبوک را به خود تکذیب کرد. جالب است بدانید اکنون هم آن حساب کاربری با حدود ۶۰۰۰ دوست فعال است و هم دو صفحه با حدود ۶۰ هزار لایک که اخبار سیدحسن خمینی را پوشش می دهند.

بعد از مدتی اعضای هیات رئیسه مجلس مجبور به صدور چنین تکذیبیه هایی شدند. ابتدا محمدرضا باهنر گفت حساب کاربری که به نام او در فیسبوک وجود دارد جعلی است و بعد از آن شهاب الدین صدر، نایب رئیس دوم آن زمان مجلس. انتساب هردوی این صفحات به این افراد هم تکذیب شد ولی با وجود این، هر دوی این حساب های کاربری هنوز هم در فیسبوک وجود دارد. در آن زمان پای صفحات جعلی فیسبوک به نیروی انتظامی هم باز شده بود و سردار ساجدی نیا، رئیس پلیس تهران بزرگ هم مجبور شد بگوید در این شبکه اجتماعی عضویت ندارد. اما غیر از مسئولان رسمی، سیاستمداران بدون مسئولیت هم گاهی مجبور شدند صفحات جعلی منسوب به خود را تکذیب کنند. از غلامحسین کرباسچی، شهردار پیشین تهران گرفته تا سیدمحمد موسوی خوئینی ها که یکی از اعضای مجمع روحانیون مبارز و چهره های شاخص اصلاح طلبان است.

● مرحله دوم؛ صفحات جعلی دولتمردان

اما اگر مرحله اول صفحات جعلی حدود سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ بود؛ مرحله دوم از سال ۹۲ آغاز شد. قبل از انتخابات، به اسم هر یک از نامزدهای تائید صلاحیت شده، نامزدهای بالفعل چندین و چند صفحه و حساب کاربری ساخته شد. با این حال در آن ایام همه می دانستند شده این صفحات چیزی جز یک هواداری ساده نیست و خود کاندیداها مسئول این صفحات نیستند. اما بعد از انتخابات ورق برگشت.

محمد جواد ظریف به عنوان اولین وزیر ایرانی که در فیسبوک حاضر است، سنت تائید نشدن حضور مسئولان در این شبکه اجتماعی را شکست و همان طور که پیش از انتخابات در آن فعال بود؛ پس از انتخابات هم گفت این صفحه به طور رسمی توسط خود و فرزندانش به روزرسانی می شود. ورود بیژن نامدار زنگنه بعد از ظریف می رفت گام بعدی باشد که جعل صفحه دیگری به نام زنگنه صفحه اصلی او را هم تا حدی تحت الشعاع قرار داد و روابط عمومی وزارت نفت را به صرافت انتشار تکذیبیه انداخت . با این حال اطلاعیه وزارت نفت باعث نشد موج صفحات منسوب به وزرا پایان پذیرد، بلکه در اقدامی عجیب صفحه ای برای اعضای کابینه ایجاد شد و در آن لینکی برای رفتن به صفحات همه وزرا و برخی معاونان داده شد. با این حال خود این صفحه و صفحه همه افراد دولتی بجز اسحاق جهانگیری و محمدجواد ظریف تکذیب شد. مدتی بعد، صفحه جعلی جدیدی به نام سخنگوی وزارت خارجه ایجاد شد.

بعد از این که این صفحه توانست در روزهای اول، محبوبیت زیادی به دست آورد، معلوم شد تاسیس این صفحه کار یکی از نیروهای مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور بوده است. البته خانم افخم، قبل از مشخص شدن هویت این فرد، انتساب صفحه را به خویش تکذیب کرده بود. کمی بعد حمید میرزاده، رئیس جدید دانشگاه آزاد هم انتساب یک صفحه به خود در شبکه اجتماعی فیسبوک را تکذیب کرد تا معلوم شود این زنجیره محدود به دولتی ها نخواهد بود. برخی از این صفحات موج دوم، همچنان فعال هستند مثل صفحه مرضیه افخم و الهام امین زاده، ولی برخی صفحات چون صفحه محمود واعظی، وزیر ارتباطات بسته شده است.

● صفحات جعلی چرا ایجاد می شوند؟

به طور کلی می توان چهار دلیل را برای ایجاد صفحات جعلی در فیسبوک برشمرد؛ اولا برخی هواداران که سواد رسانه ای کافی برای حضور در شبکه های اجتماعی ندارند، با ایجاد صفحاتی در این شبکه ها، در حقیقت هویتی مجازی برای فرد جعل می کنند. وقتی هواداری برای یک فرد حساب کاربری مجزا می سازد در حالی که صحیح این است که یک صفحه برای علاقه مندی به او بسازد، چنین اتفاقی می افتد. در عین حال ننوشتن هیچ توضیحی مبنی بر رسمی نبودن این صفحه در این موارد باعث گمراهی مخاطب و در عین حال تکذیب صفحه می شود. (موردی که برای محمدرضا باهنر به وجود آمد) در عین حال در برخی موارد فرد یا افرادی با هدف جلب توجه یا رسانه ای شدن یا حتی کسب درآمد از صفحات پرلایک، اقدام به تاسیس این صفحات می کنند. (در ایران این موضوع بیشتر برای هنرمندان رخ داده است) دلیل دیگر دشمنی و خصومت است که در نمونه صفحه جعلی وزارت خارجه هم دیده شد. با این حال جعلی خواندن یک صفحه در مواردی هم دیده می شود که با وجود انتساب واقعی صفحه یا حساب کاربری به این سیاستمدار، وی نمی خواهد بار مسئولیت این محتوا را به دوش بکشد یا این که حساب کاربری او هک شده و او می خواهد خود را از مسئولیت آن محتوا مبرا کند. (در مورد صفحات منسوب به غلامحسین کرباسچی چنین مسأله ای مطرح بود).

با وجود اینها بررسی عمیق تر ماجرا نشان می دهد که یک مسأله دیگر هم می تواند در مهم شدن صفحات سیاستمداران و ایجاد صفحات جعلی برای آنان تأثیرگذار باشد. بعد فاصله فیزیکی مسئولان با مردم که در قالب تیم های حفاظتی یا دفترهای عریض و طویل به وجود می آید، باعث شده است وقتی نام مسئولی در فضای مجازی دیده شود شوق ارتباط با او، شنیدن صدای او از نزدیک و رساندن صدای خود به او تا حدی بالا رود که دیگر برای راستی آزمایی انتساب این صفحه به سیاستمدار فرصتی دیده نشود.

● چه باید کرد؟

حال چه باید کرد؟ از نظر فنی در قالب فیسبوک این قابلیت وجود دارد که یک صفحه تائید (Verified) شود. در این هنگام علامت آبی کنار پروفایل یا صفحه او نقش می بندد تا این صفحات از دیگر صفحات جعلی مشخص شود. در عین حال امکان گزارش دادن (Report) صفحات جعلی به مسئولان این شبکه اجتماعی وجود دارد تا آنها مانع کار جاعلان هویت شوند. خود فیسبوک هم گاهی صفحات برخی افراد مشهور را تائید می کند و صفحات جعلی را از بین می برد. در عین حال رسانه هایی هم در وب فارسی فعال شده اند تا این دروغ های فضای مجازی را افشا کنند. از آن سو بالا رفتن سواد رسانه ای کاربران و نیز مسئولان استفاده کننده از این شبکه ها نکته مهمی است که باید به آن توجه کرد.

مصطفی مسجدی آرانی