منابع جدید انرژی یا تغییر عادت های مصرف

سیاره زمین در حال حاضر تنها جرم سماوی شناخته شده جهان است که وجود حیات روی آن اثبات شده است

سیاره زمین در حال حاضر تنها جرم سماوی شناخته شده جهان است که وجود حیات روی آن اثبات شده است. هزاران هزار گونه زیستی متنوع از گیاه تا حیوان روی زمین زندگی می‌کنند. همه آنها هوا، آب و غذا احتیاج دارند. تا هزاران سال پیش و قبل از آن که نبوغ حیرت‌آور انسان همه فرآیندهای طبیعی را از مسیر عادی خود خارج کند، اکوسیستم سیاره زمین بخوبی خود را با تمام ناملایمات و لذت‌های زندگی زمینی وفق داده بود.

گیاهان دی‌اکسیدکربن را که برای دیگر گونه‌های حیوانی خطرناک است، جذب می‌کردند و طی فرآیندی حیرت‌آور و با کمک انرژی خورشیدی، آن را به غذا تبدیل می‌نمودند. حیوانات و در میان آنها انسان نیز با تغذیه از این منبع غذایی روزگار می‌گذراندند و با کمک اکسیژنی که گیاهان بر اثر پدیده فتوسنتز آزاد کرده بودند، غذا را به انرژی و دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌کردند. این دایره نسبتا بسته همچنان ادامه داشت تا هوش و کنجکاوی سرشار انسان، عرصه را بر همه تنگ کرد.

● منابع جدید انرژی

استخراج و سوزاندن سوخت‌های فسیلی، اولین قدم این حیوان بظاهر باهوش بود. حالا چرخه طبیعی سوخت و ساز به هم خورده بود، اما نوع بشر به بهای نابودی زمین، رفاهی یافته بود مثال‌زدنی. در سایه این رفاه، جمعیت انسانی سیاره زمین افزایش یافت و بیشتر شد تا جایی که امروزه ۷ میلیارد دهان باز از کیسه سایر گونه‌های زیستی اکسیژن و آب و غذا طلب می‌کنند. اما در این میان نیازهای انسان تنوع بیشتری یافته است. دیگر فقط هوا و آب و غذا نیستند که در سبد روزانه بشر قرار دارند و بر سر آن جنگی دائمی بین این حیوان تمامیت‌خواه و سایر گونه‌های زیستی از یک طرف و بین خودشان از طرف دیگر برپاست. حالا انسان محتاج انرژی است. این روزها زندگی روزانه بشر بیش از هر وقت دیگری به انرژی وابسته است. خانه‌هایمان، اتومبیل‌هایمان، دفاتر کارمان، تفریحاتمان، خوابمان و غذا خوردمان در هر ثانیه در حال بلعیدن مقادیر عظیمی از انرژی است. چوب درخت، زغال سنگ، نفت، انرژی هسته‌ای، باد، انرژی امواج، نور خورشید و گرمای زمین را به خدمت گرفته‌ایم تا این عطش سیری‌ناپذیر را فرو بنشانیم. حال دیگر عواقب کاملا آشکار عملکرد ۱۰۰ ساله بشر در سوزاندن ذخایر زیرزمینی کربن سیاره زمین - که ذخیره شده بود تا در دوران وحشتناک یخبندان سراسری آینده، تنها خانه شناخته شده حیات در جهان هستی را چون پتویی بپوشاند - عیان شده است.

خیلی‌ها بخصوص از آن سر دنیا - که نمودارها نشان از مصرف افراطی انرژی از سوی آنها دارد - امروزه به تکاپو افتاده‌اند تا منابع انرژی جدید و پاکی به بشر آینده معرفی کنند. خبرهای فراوانی این روزها می‌شنویم درباره اتومبیل‌هایی که هیدروژن می‌خورند و آب و برق تولید می‌کنند تا چرخ‌های تن‌پروری بشر را بچرخانند یا از طیاره‌هایی که به جای نفت، روغن سرخ کردنی در باک خود دارند، از نیروگاه‌های عظیم خورشیدی که حتی در تاریکی شب برق تولید می‌کنند تا ژنراتورهایی که جای آبزیان را در اعماق دریاها تنگ کرده‌اند تا من و شما جلوی تلویزیون ۴۸ اینچی خود دراز بکشیم و چیپس و نوشابه ببندیم به تن هر روز فربه‌ترمان و بعد با اکراه روی یک تردمیل برقی بدویم تا چربی‌ها را آب کنیم و از فرط عجله غذایمان را در مایکروویو گرم کرده و مسیری را که می‌شود با برنامه‌ریزی درست پیاده رفت با بزرگ‌ترین اتومبیل دوران که حتما چشم خیلی‌ها را کور خواهد کرد، بپیماییم. چون هوا اندکی سرد یا گرم شده تهویه مطبوع دفتر کارمان را فورا روشن کنیم و به جای باز کردن پرده‌ها برای استفاده از نور خورشید، خیلی سریع و از روی عادت لامپ‌های اتاق کارمان را روشن کنیم و ۲ طبقه فاصله تا دفتر همکارانمان را با آسانسور برویم چرا که چاقی زندگی مدرن، زانوهایمان را به درد آورده است. از صبح هم تا آخر وقت با این که تمام کاری که با کامپیوترمان داشته‌ایم فقط نیم ساعت بوده، بگذاریم محض نمایش پرکاری، ۲۵۰ وات بر ساعت انرژی سوزانده شود و این داستان را همین‌جوری ادامه دهیم تا یادمان برود این سیاره و همه امکاناتی که در آن وجود دارد فقط مال ما نیست. ما این خانه نه‌چندان مطمئن را نه تنها با آیندگان که با میلیون‌ها گونه حیوانی و گیاهی هم عصر خود نیز شریک هستیم.

● رهایی از دام اعتیاد به مصرف انرژی

امروزه بسیاری از اندیشمندان حوزه محیط زیست را اعتقاد بر این است که تغییر منابع انرژی از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک هر چند قدمی مهم و اساسی در کاهش اثرات مخرب ورود کربن‌های باستانی به چرخه کربنی جاری زمین است، اما نباید فراموش کنیم که اساسا نگرش انسان به مصرف انرژی غلط و خودخواهانه است.

نکته: یادمان باشد این سیاره و همه امکاناتی که در آن وجود دارد فقط مال ما نیست. ما این خانه نه‌چندان مطمئن را نه تنها با آیندگان که با میلیون‌ها گونه حیوانی و گیاهی هم عصر خود نیز شریک هستیم

پرفسور کیوکو تاناکا از دانشگاه می‌جی گاکوئین توکیو یکی از کسانی است که بشدت روی عادات غلط مصرف انرژی بشر کار می‌کند. او کلاس‌های درس خود را با نیمی از لامپ‌های تعبیه شده در اتاق تشکیل می‌دهد، بندرت و تنها برای مواقع ضروری کامپیوتر خود را روشن می‌کند و برای نوشتن در کلاس درس‌، روش قدیمی گچ و تخته ‌سیاه را به پروژکتور یا سایر روش‌هایی که به برق احتیاج دارند، ترجیح می‌دهد. نظرات سختگیرانه او درباره استفاده از آسانسور، نگاه کردن به تلویزیون و استفاده از ابزار برقی آشپزخانه تا قبل از فاجعه هسته‌ای اخیر در نیروگاه فوکوشیمای ژاپن مشتری چندانی نداشت. اما با قطع ناگهانی برق حاصل از این نیروگاه و فاجعه زیست محیطی متعاقب آن، بسیاری از ژاپنی‌ها اکنون مشتاقانه خواستار اعمال نگاه جدید این پروفسور در نحوه زندگی ملی خود هستند.

روزگاری که زغال سنگ توانست برای اولین بار چرخ‌های صنعت را به گردش درآورد هیچ‌کس را دغدغه بروز مشکلی ناشی از بخار و دود آن نبود. مشکلات اندک اندک رخ نمودند. به همین دلیل است که پروفسور تاناکا معتقد است منابع جدید تنها می‌توانند میانبری باشند برای رها شدن از دام اعتیاد به مصرف انرژی. او معتقد است بشر باید نگاه خود را به انرژی و مصرف آن عوض کند. جمعیت جهان روز به روز در حال افزایش است و مطمئنا هر منبع دیگری از انرژی، هر قدر هم که پاک و عاری از مشکلات جانبی باشد، نخواهد توانست تا ابد این چاه بی‌انتهای نیاز را پر کند. تاناکا تصمیم گرفته است تابستان امسال برای خنک شدن به بادبزن‌های معروف ژاپنی پناه ببرد. ریاضت سختگیرانه او درباره انرژی قطعا آینده‌ای نیست که او برای مردم سیاره زمین بخواهد، بلکه این استاد دانشگاه ژاپنی آرزو دارد با این اقدامات افراطی بتواند توجه مردم را به این نگرش جدید جلب کند که بشر می‌تواند بدون ایجاد خللی در زندگی‌اش، انرژی کمتری مصرف و همزمان سالم‌تر هم زندگی کند.

● موج ژاپنی مصرف کمتر در راه است

در خبرها آمده بود که به کارمندان دفاتر وزارت محیط زیست ژاپن در راستای زدن یک سوزن به خودت قبل از مصدوم کردن بقیه با جوالدوز توصیه شده است تا دست از پوشیدن لباس‌های رسمی و البته گرم خود در تابستان بردارند و در عوض تی‌شرت‌های سبک و نخی با طرح‌های شاد را جایگزین آنها کنند تا این وزارتخانه بتواند ضمن نشاندن گل خنده بر لبان همکاران و مراجعه‌کنندگان، دمای اتاق‌های کار خود را در تابستان چند درجه‌ای افزایش دهد. این تازه اول کار بود و وزیر ژاپنی مسیر سختی برای الگو شدن در کشور جهت همکاران خود انتخاب کرده بود. با استفاده از ابزار خاصی که دیمر نامیده می‌شود، نور تمام چراغ‌هایی که باید روشن می‌ماندند را تا نصف کاهش دادند، نیمی از آسانسورها را خاموش کردند و از همه بدتر در گرمای شرجی تابستان توکیو، سیستم تهویه مطبوع را خاموش و به جای آن پنجره‌ها را باز کردند و لباس‌های نخی نازک پوشیدند تا نمونه‌ای در ذهن ماندنی شوند برای مردم کشوری که نمودار نرخ رشد مصرف انرژی آنها تا قبل از سونامی اخیر با سرعتی باورنکردنی سر به آسمان می‌سایید. حالا عزمی ملی در کشور آفتاب تابان به راه افتاده است برای این‌ که ایدئولوژی مصرف انرژی را تغییر دهد.

با سابقه‌ای که از این ملت سرسخت و هوشمند سراغ داریم، بعید به نظر نمی‌رسد که موج ژاپنی مصرف کمتر، بزودی سراسر سیاره زمین را در برگیرد. شاید من و شما هم بتوانیم با اتخاذ تصمیمات بسیار ساده‌ای مثل استفاده از راه پله برای بالا و پایین رفتن بین ۲ تا ۳ طبقه، کم کردن نور اتاق کار و نشیمن، خاموش کردن رادیو، تلویزیون و کامپیوتر در لحظاتی که به آنها احتیاجی نداریم و استفاده از دستورالعمل‌های آشپزی که برای پختن غذا به زمان کمتری احتیاج دارند، اولین قدم را در حفاظت از سیاره آبی زیبایمان برداریم. ا

شهرام یزدان‌پناه