جنس سوخته

تجربه ۱۶ بار خودکشی, یک بار ازدواج و جدایی و مصرف انواع و اقسام مواد مخدر و دارو در طول ۱۹ سال سن

تجربه ۱۶ بار خودکشی، یک بار ازدواج و جدایی و مصرف انواع و اقسام مواد مخدر و دارو در طول ۱۹ سال سن! سایه ۶سالش بوده که بعد از دیدن مرگ عمویش بر اثر خودکشی، برای اولین بار دست به خودکشی زده است؛ با اولین پسری که در سن نوجوانی بر سر راهش قرار می‌گیرد ازدواج می‌کند و اعتیاد پسر او را هم به دام اعتیاد می‌کشاند و این ازدواج ۶ماهه روی کل زندگی سایه، سایه می‌افکند.

به گفته خودش، چیزی نیست که مصرف نکرده باشد، از توهم‌هایش می‌گوید که بسیار ترسناکند، از خماری‌هایش که در زمانی که بعد از جدایی در خانه پدری‌اش بود، پدرش را به گریه می‌انداخت.

مادری بالای سرش نیست، اما پدرش برای بیرون آوردن او از این منجلاب تلاش می‌کند، با این‌که به او گفته تا ترک نکند حق ورود به خانه‌اش را ندارد! این را سایه می‌گوید.

حالا سایه با کوله‌باری از تجربه‌های تلخ در پناهگاه زنان به سر می‌برد و منتظر پدرش است تا هفته دیگر او را به آزمایشگاه ببرد و در صورت پاکی، او را به خانه راه دهد.

● پناهگاه زنان

وارد کوچه مرغی‌های سابق مولوی می‌شویم؛ از هر یک از عابران که سراغ حمام را می‌گیریم می‌گویند می‌خواهید به پناهگاه زنان بروید؟

پناهگاه زنان کنار حمام واقع شده است و علی‌رغم تابلوی کوچک، برای تمام اهالی کوچه مرغی‌ها و کوچه‌های اطراف آشناست. زنان آن محله‌ها از ایجاد این شلتر( سرپناه) در محله آنها راضی نیستند و می‌گویند برای شوهران و پسرانشان نگرانند، این در حالی است که در این چند ساله هیچ خطری از سوی ساکنان شلتر زنان متوجه همسایه‌ها نشده است.

اول دی ۸۶ روزی است که اولین پناهگاه زنان با همکاری دفتر پیشگیری از اعتیاد سازمان بهزیستی در کوچه مرغی‌های محله مولوی راه‌اندازی شد. یک خانه حیاط‌دار با ۴ اتاق در دور حیاط، آشپزخانه‌ای در زیرزمین و فضایی چون منازل سنتی با حوض آبی در وسط حیاط.

خانه تا حدودی توسط خود زنان اداره می‌شود، زنان ساکن در این پناهگاه با وجود تمام مشکلات خودشان از یکدیگر حمایت می‌کنند و زنان مسن‌تر نسبت به کوچک‌ترها حس مادری دارند.

پناهگاه زنان معتاد، خدماتی مانند غذای گرم، لباس و امکانات بهداشتی را در اختیار این گروه از زنان بی‌پناه قرار می‌دهد؛ در این مرکز فقط زنان معتاد پذیرش می‌شوند، بدون این‌که اجباری برای ترک اعتیاد وجود داشته باشد، ضمن آن که آموزش‌ها و برنامه‌های ترک اعتیاد نیز برای آنها در نظر گرفته شده است. بیشتر زنان ساکن در این پناهگاه، صبح‌ها را در مراکز ترک اعتیاد و شب‌ها در این پناهگاه به سر می‌برند.

۴۰ نفر در این پناهگاه ساکن هستند و هزینه نگهداری از آنها بیش از ۳۰ میلیون ریال در ماه است که بیشتر از کمک‌های مردمی تامین می‌شود.

● مشکل اعتیاد همسر

چشمان روشنش پر از غم و دلتنگی است، دلتنگ ۲کودک ۹ و ۱۲ ساله‌اش است، از غرب کشور آمده، می‌گوید برای ترک کردن و رسیدن دوباره به فرزندانش هر کاری می‌کند.

وقتی تعریف می‌کند شوهرش او را معتاد کرده و به همین بهانه او را طلاق داده و دادگاه به خاطر اعتیاد او فرزندانش را از او گرفته و به پدر معتادشان سپرده است، به پهنای صورت اشک می‌ریزد.

صبح‌ها در یک تولیدی کار می‌کند آن هم برای ماهی ۶۰هزار تومان و باز هم این سوء استفاده به دلیل این است که او معتاد است و صاحب تولیدی این را می‌داند.

عصرها سری به مرکز ترک اعتیاد زنان می‌زند تا یادش نرود برای چه اینجاست و چرا این آوارگی و استثمار را به جان می‌خرد و از آنجا که کسی را در این شهر شلوغ ندارد، شب‌ها به پناهگاه زنان پناه می‌رود.

کارشناسان اعلام می‌کنند، در بیش از ۷۰ درصد از موارد اعتیاد زنان در جامعه ایرانی، ردپای مردان مشاهده می‌شود؛ ردپایی که با توجه به بیشتر بودن امکانات درمانی مردان معتاد نسبت به زنان معتاد و بسیاری مسائل دیگر از جمله «تابو»های شایع در جامعه و انگی که از اعتیاد بر پیشانی زنان معتاد می‌خورد، روز به روز عمق بیشتری پیدا می‌کند.

مطالعات نشان می‌دهد که درگیری اغلب زنان کشور با مساله اعتیاد یا جرایم ناشی از اعتیاد، به واسطه ابتلای همسر، فرزند یا پدران آنها به اعتیاد بوده؛ و به گفته بسیاری کارشناسان، زنان عمدتا در پی شکست تلاش‌های مکرر برای نجات همسران معتاد خود، خواسته یا ناخواسته، تن به آلودگی و انگ و ننگ اعتیاد می‌سپارند.

با توجه به این‌که در مواردی مردان معتاد برای مصرف راحت‌تر مواد اعتیادآور، همسران خود را نیز وادار به مصرف این مواد می‌کنند، زنانی که دارای همسر معتاد هستند، بیش از سایرین، در معرض خطر اعتیاد قرار دارند و علی‌رغم اهمیت ویژه اعتیاد زنان و تاثیر شدید منفی آن بر بنیان جامعه و خانواده، ‌متاسفانه هنوز هیچ برنامه منسجمی برای درمان زنان معتاد جامعه در دستور کار قرار نگرفته است.

لیلا ارشد، موسس اولین DIC زنان (مرکز گذری درمان اعتیاد) دراین‌باره می‌گوید: اکثر زنان مراجعه‌کننده به مرکز ترک اعتیاد زنان توسط همسرانشان معتاد شده‌اند. در واقع مردانی که بیکار بوده‌اند و اعتیاد داشتند و هیچ درآمدی نداشتند، برای آن که سرزنش کمتری بشنوند، همسرشان را معتاد می‌کنند تا او هم به وضعیت آنها دچار شود و بتواند هزینه‌های مصرف مواد را تامین نماید.

● تفاوت اعتیاد زنان و مردان

کارشناسان بر این باورند که زنان معتاد بسیار آسیب‌پذیرتر از مردان معتاد هستند، زیرا مصرف مواد در زنان اغلب با آسیب‌های اجتماعی دیگر از جمله فرار از منزل، خشونت و متلاشی شدن خانواده توأم است.

همچنین بر اساس آمار جهانی، اعتیاد در زنان، عوارض خطرناک‌تری نسبت به مردان ایجاد می‌کند، برای مثال فاصله زمانی اولین تجربه مصرف مواد ـ تا تزریق در زنان به طور متوسط ۲ سال طول می‌کشد در حالی‌که این زمان در مردان حدود ۸ سال است. با این حساب زنان ۶ سال زودتر از مردان به ورطه وابستگی شدید ـ که درمان آن طبعا سخت‌تر و عوارض جسمی، روانی، اجتماعی آن نیز به مراتب بیشتر است ـ کشیده می‌شوند.

مرگ در اثر مصرف مواد نیز در زنان و دختران سریع‌تر رخ می‌دهد. بخصوص مصرف بیش از حد، خودکشی و تصادفات ناشی از آثار مصرف برخی مواد علت اصلی مرگ‌ومیر در زنان معتاد است.

تنها طی ۴ سال گذشته رشد اعتیاد زنان ۳ برابر مردان بوده و در حال حاضر بر اساس آمار رسمی ۶ درصد از معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند. گفته می‌شود به ازای هر ۰۱۰ مرد معتاد، حدود۷ زن دچار اعتیاد هستند و زنان برای ترک در شرایط آسیب‌پذیرتری از مردان قرار دارند، زیرا یکی از شرایط ترک، دور بودن فرد از محیطی است که باعث وسوسه و گرایش به مصرف مجدد می‌شود، در حالی که اکثرا یکی از اطرافیان نزدیک زنان معتاد، مبتلا به اعتیاد است.

همچنین انگ اجتماعی اعتیاد، زنان معتاد را به حاشیه رانده است، آن‌گونه که زنان معتاد برای فرار از این انگ، کمتر به مراکز درمانی مراجعه کرده و اغلب اعتیاد خود را پنهان می‌کنند. ترس از «بدنامی به این ننگ» و تبعات اجتماعی آن، سهم ۸۰ درصدی روبه رشد فقدان تمایل به ترک در زنان معتاد را به خود اختصاص داده است.

● علل روی آوردن زنان به اعتیاد و مشکلات آنها

رشد نیافتن مهارت‌های لازم برای توفیق در زندگی، فقدان شایستگی فردی برای کسب پایگاه شغلی، احساس بازنده بودن در رقابت‌های شغلی و به دنبال آن، احساس ناتوانی در نیل به موفقیت، احساس ناامنی، ناعادلانه دانستن نظام اجتماعی، احساس خشم و بی‌اعتمادی در خانه، محل کار و مدرسه، توزیع ناعادلانه منابع درآمد، تشدید احساس محرومیت نسبی و در نهایت، روابط نزدیک و صمیمی زنان، از علل روی آوردن زنان به مواد مخدر است.

به نظر می‌رسد دختران نوجوان نسبت به فشار گروه همسالان در مقایسه با پسران، آسیب‌پذیرتر باشند و ممکن است به منظور احساس پذیرفته شدن در گروه همسالان، اعتیاد را تجربه کنند و همچنین زندگی با یک مرد معتاد از مهم‌ترین علل گرایش زنان به مواد مخدر است.

مجموعه تحقیقات درباره زنان معتاد نشان می‌دهد که زنان معتاد نسبت به دیگر زنان میزان بیشتری از خشونت را تجربه و تحمل می‌کنند، یعنی حدود ?? درصد بیشتر و همین‌طور در مقایسه با دیگر زنان، مسائل و مشکلات روانی بیشتری دارند. مطالعات نشان داده است که اختلالات افسردگی یا اضطراب، شایع‌ترین بیماری در نزد زنان معتاد به مواد مخدر است و رفتارهای خودکشی، آسیب‌پذیری بالا و عزت نفس پایین در زنان معتاد بسیار بیشتر از دیگران است و حتی بسیاری از زنان، گرفتار مشکلات بازگشت افسردگی مزمن می‌شوند.

اعتیاد زنان در جامعه ما به‌‌رغم ابتلای درصد کمی از جمعیت، غیرقابل انکار است و در عین حال، اهمیت جایگاه زن در جامعه و نقش محوری آن در کانون خانواده نیز امری غیرقابل انکار است و بنابراین با توجه به این دو نکته مهم، انتظار می‌رود که مسوولان امر توجه بیشتر و جدی‌تری به لزوم انجام اقدامات موثر پیشگیرانه در حوزه اعتیاد زنان و اعمال سیاست‌های موثرتر در زمینه کاهش آسیب و درمان زنان معتاد که گام اول آن، توسعه مراکز درمانی ویژه این افراد است، نشان دهند.

الهام طباطبایی