ایجاد توازن دردخل و خرج خانه

اقتصاد خانواده

بعضی‌ها با حقوق کارمندی، خرج و مخارج زیادی برای خود می‌تراشند که نتیجه‌اش پیدایش بحران در معیشت خانواده است.

برنامه‌ریزی اقتصادی و به تعبیر روایات اسلامی «تقدیر المعیشه»، یکی از ارکان ثبات و پایداری بنیان خانواده است و بدون آن، جای پایی برای بروز اختلاف پیش خواهد آمد.

زن و شهر (و به تبع، فرزندان خانه) باید موازنه‌ای معقول و منطقی بین دخل و خرج ایجاد کنند و با پذیرش واقعیت‌ها، مانع مساله‌ساز شدن توقعات فردی شوند.

زنان خانه‌دار، مدیریت امور خانه را اگر بر محور قناعت و پرهیز از خرج‌های غیرلازم و تشریفاتی و تجملاتی تنظیم نکنند و از شوهران خود، توقعات غیرمنصفانه و بی‌جا و خارج از توان مالی و میزان درآمد او داشته باشند، یا هزینه‌های غیرضروری را بر آنان تحمیل کنند، باید منتظر بروز تنش باشند.

اساس خانواده و زندگی مشترک، بر همکاری است. اگر هر یک از زن و شوهر، طلبکارانه یا تحمیل‌گرانه با طرف مقابل برخورد کنند، آن تفاهم پدید نخواهد آمد.

سست شدن پایه‌های نهاد خانواده، گاهی در اثر همین مسایل مادی و اقتصادی است و آغاز آن هم چه بسا از امور جزیی و بی‌اهمیت است و سر از بحران درمی‌آورد.

● خرد یا هوس؟

ثروت و امکانات، برای تامین رفاه معیشتی و آرامش روحی و سکون خاطر است و نباید گذاشت به مایه تشنج و ماده اختلاف تبدیل شود.به کارگیری عقل و تدبیر در تنظیم اقتصادی خانواده، ایجاب می‌کند که از چشم و هم‌چشمی و رقابت‌های کمرشکن یا حسادت‌های خانمان‌برانداز، بپرهیزند و اجازه ندهند هوس به جای عقل بنشیند و صفای زندگی را از میان بردارد.

قناعت یکی از شیوه‌های خردمندانه در مصرف و خرج است.

به تعبیر حضرت علی (علیه‌السلام): قناعت، ثروتی پایان‌ناپذیر است.

نقطه مقابل قناعت و میانه‌روی و اعتدال اقتصادی، ولخرجی و اسراف است که هم ناسپاسی به نعمت‌های خداست، هم زمینه‌ساز بروز فقر و تنگدستی است و هم هدر دادن امکانات است که نابخردانه است.

خرج‌های اسرافکارانه هرگز ستوده نیست و کسی که خردمند باشد، کس دیگر را بر ولخرجی نمی‌ستاید، بلکه ملامت هم می‌کند و اگر هم کسی در اثر اسراف و تبذیر و ریخت و پاش به فقر و افلاس کشیده شد، دل کسی بر او نمی‌سوزد و جای ترحم نیست، چرا که هر چه کرده خود کرده است.

این مضمون کلام امیرالمومنین (علیه‌السلام) است که فرموده است: اسرافکار را واگذار که نه بخشش او ستایش انگیز است، نه تنگدستی‌اش ترحم‌انگیز.

تجمل‌گرایی ، بیش از آنکه راحتی بیاورد، ناراحتی می‌آفریند و به جای آرامش، زندگی‌ها را دستخوش آشفتگی‌ها و زلزله‌های ویرانگر می‌سازد. در ورای بسیاری از چهره‌های به ظاهر شاد و شنگول طبقات مرفه و تشریفاتی، غمی سنگین و اضطرابی دایمی نهفته است. کیست که نداند درون این گونه خانواده‌ها که با هم به رقابت و چشم و هم‌چشمی پرداخته‌اند، چه مصیبت‌ها و مشکلات و کدورت‌ها پنهانند که گاهی هم سرباز کرده و به بیرون درز می‌کنند!...

● نه اسراف، نه بخل

مدیریت اقتصادی خانه، نیازمند ایجاد توازن در دخل و خرج و به کارگیری عقل و مصلحت به جای هوس و اسراف و تبذیر است. در این مسأله، زن و مرد سهیم و شریک‌اند و باید برای رسیدن به سطح معتدل در معیشت، همکاری داشته باشند و نگذارند مسایل مالی در زندگی مشترک، عواطف انسانی و مهر و صفا را تحت‌الشعاع قرار دهند.

حرکت در مرز تعادل دشوار است. مواظبت بر اینکه نه گرفتار بخل و امساک شویم و نه در دامن اسراف و ولخرجی بیفتیم! هوشیاری و منطق می‌طلبد. برخی به عنوان اینکه باید قناعت کرد و حسابگر بود، بر خانواده خود سخت می‌گیرند و گاهی حق آنان را هم تضییع می‌کنند. برخی هم به عنوان اینکه باید دست و دل باز و بخشنده و کریم بود، مال خود را هدر می‌دهند و ولخرجی می‌کنند.

حضرت امیر(علیه‌السلام) در سخن حکیمانه‌ای به رعایت مرزی معتدل میان این افراط و آن تفریط دستور می‌دهد و می‌فرماید:

بخشنده باش، ولی نه ولخرج و اسرافکار، و اندازه‌گیر باش، ولی نه سختگیر و بخیل.

آنچه در آغاز زندگی و تشکیل خانواده و در هنگامه خواستگاری و عقد و عروسی به نظر ناچیز و غیرمهم جلوه می‌کند، گاهی در آینده سبب بروز مشاجرات و اختلاف می‌شود.

در گرماگرم ازدواج، شاید هر دو طرف برای پا گرفتن یک وصلت، چنین وانمود کنند که با هر شرطی موافق‌اند و در هر شرایطی سازگارند و هر مهریه‌ای را می‌پذیرند. ولی در بستر زمان، وقتی به نتوانستن برخورد کنند، ناسازگاری چهره زشت و ناهنجار خود را نشان می‌دهد.

در ایجاد تفاهم اقتصادی در زندگی مشترک، دو جانب مؤثر است:

یک طرف قضیه به بانو مربوط می‌شود، طرف دیگر به آقا.

یکی باید قناعت به خرج دهد، یکی هم باید بر تلاش بیفزاید.

زن باید کم‌توقع و صبور باشد، مرد هم باید از بخل و سختگیری بی‌مورد و بیش از حد دست بردارد.

● هزینه‌های لازم

گرچه تامین مخارج زندگی بر عهده مرد خانه است، ولی زن نیز نباید خارج از وسع و توان مادی شوهر، توقع داشته باشد.

گرچه زن، باید صبوری و تحمل و قناعت پیشه کند، ولی مرد هم باید در حد توان و وسع خویش، بر زن و فرزندان خود وسعت و گشایش دهد و از آنچه خداوند روزی کرده است، خرج کند. این همکاری، به استحکام بنیان خانواده کمک می‌کند.

در حدیثی امام کاظم(علیه‌السلام) فرموده است:سزاوار است که مرد، بر خانواده خود گشایش و وسعت دهد.

خرج کردن برای خانواده و رفع نیازهای آنان، تاکید و سفارش پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) است که فرمود:

از خانواده و افراد تحت تکفل خود آغاز کن.

اگر مرد، ‌در حدی که وظیفه اوست و در توان او می‌گنجد، به تامین نیازهای همسر و فرزندانش نپردازد، هم از چشم‌ها می‌افتد، هم آنان عقده‌ای می‌شوند، هم حقشان زیر پا گذاشته می‌شود. اگر مرد آنچه را که حق خانواده است، تهیه کرد، منت هم نباید بگذارد.

پس باید به تعادل اقتصادی اندیشید، از ریخت و پاش‌های غیرضروری در مخارج و مصارف پرهیز کرد، سختگیری‌های بی‌جا و آزاردهنده را کنار گذاشت، با تفاهم و تبادل‌نظر به برنامه‌ریزی درست و قوام بخش زندگی پرداخت، معیار خرد و منطق را به کار گرفت نه هوس‌ها و تجمل‌گرایی‌های مشکل‌آفرین و چشم و هم‌چشمی‌های حسودانه را، نیازهای واقعی را از نیازهای کاذب باز شناخت، بر سختی‌ها و ناداری‌ها و کمبودها تحمل داشت، صفای خانه و خانواده را با مطرح ساختن نزاع‌های مالی و پولی بر هم نزد، سطح زندگی را بر مبنای سطح درآمد تنظیم کرد و استوار ساخت، از درون خانواده‌های گرفتار تشریفات که بسیار تلخ و رنج‌آور است عبرت گرفت، خواسته‌های خود را به طرف مقابل تحمیل نکرد و قناعت را به عنوان یک سرمایه معنوی پاس داشت، که گفته‌اند: چو دخلت نیست، خرج آهسته‌تر کن.