هرکه سنش بیش, پوستش پیرتر

علل و راه حل پیری پوست

بعضی‌ها خیال می‌کنند پوست خانم‌ها دیرتر از پوست آقایان پیر می‌شود ولی این یک باور اشتباه است. پوستی دیرتر پیر می‌شود که به آن بیشتر رسیدگی شود. در این نوشته، شما را با الفبای روند پیری پوست و مراقبت‌های لازم برای مقابله با این روند آشنا می‌کنم....

عملکرد اصلی پوست، این است که مانند پوششی فیزیکی، اعضای درونی و بدون حفاظ را از محیط بیرونی جدا ‌کند و محفوظ نگه ‌دارد؛ مانع ورود و خروج آب و املاح از بدن ‌شود؛ مانع یا موجب کاهش نفوذ مواد شیمیایی از بیرون به درون بدن ‌شود؛ میکروب‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرد و با جذب تشعشعات مخرب و کشنده نور خورشید، مانع مرگ سلول‌های دیگر اعضای بی‌حفاظ بدن ‌شود. پوست انسان با انقباض و انبساط عروق سطحی و با پدیده تعریق در تنظیم دمای درونی بدن، نقش بارزی ایفا و تا حدی با صدمات مکانیکی مبارزه می‌کند و مانع تخریب اعضای درونی می‌شود. پوست با داشتن گیرنده‌های حسی (مانند حس سرما و گرما، درد و خارش، فشار و لرزش و لمس) می‌تواند در برابر تحریکات وارده، عکس‌العمل نشان دهد و باعث سلامت انسان شود. این عضو همچنین با داشتن غدد چربی‌ساز و غدد مولد عرق، تارهای مو و صفحات ناخنی، شرایط مناسبی را برای ادامه حیات بهتر فراهم می‌کند. پوست مرد و زن و ساختمان آن در غالب بخش‌های پوست، هم‌شکل است و تنها مناطق خاصی وجود دارد (مانند کف دست و پا و لب‌ها و زیر بغل‌ها) که خصوصیات منطقه‌ای خود را دارند و تخصصی هستند.

● چرا پوست آقایان تیره‌تر است؟

پوست در خارجی‌ترین بخش خود که اپیدرم نام دارد، ضخامتی حدود ۵۰ میکرون (پنجاه هزارم میلی‌متر) دارد و هر ۴ هفته یک بار به طور کامل، نو می‌شود. خصوصیات این بخش از پوست، از پیش‌تعیین شده است و در خارجی‌ترین قسمت آن لایه شاخی وجود دارد که در صورت سالم بودن می‌تواند به چهره، زیبایی بدهد. در این قسمت از پوست، سلول‌‌های رنگ‌ساز وجود دارند که رنگ پوست مربوط به تولیدات این سلول‌هاست. رنگدانه پوست تیره‌پوستان، بالغ و رسیده است (یعنی سیاه‌رنگ)؛ در حالی که در سفیدپوستان، این رنگدانه‌ها نارس و روشن‌تر هستند. بیشترین تعداد سلول‌های رنگ‌ساز در منطقه تناسلی وجود دارند. شمار سلول‌های رنگ‌ساز یا ملانوسیت‌ها در سفیدپوستان و تیره‌پوستان یکسان‌اند. تنها اختلافی که وجود دارد، این است که اندازه دانه‌های رنگین تولید‌شده و رنگ آنها با هم متفاوت هستند. ملانین ساخته‌شده در پوست، در برخورد با تشعشعات مخرب و در مواردی سودمند نور خورشید مانند چتری عمل می‌کند و تا حدی می‌تواند از پیر شدن زودرس پوست جلوگیری کند.

● روند پیری پوست

در زیر اپیدرم (خارجی‌ترین بخش پوست)، درم یا میان‌پوست قرار دارد که از یک ماده ژل‌مانند ساخته شده است و درون آن رشته‌های کلاژن و الاستین و عروق خونی و رشته‌های عصبی و سلول‌های دفاعی بدن و ریشه‌های مو و غده‌های مولد چربی و عرق قرار گرفته‌اند و در زیر این لایه نیز طبقه چربی وجود دارد که مانند یک پرده عایق در مقابل تغییرات گرمایی و سرمایی عمل می‌کند و مانند یک متکای نرم، وزن بدن را تحمل می‌کند و ذخیره غذایی مناسبی برای روزها و سال‌های قحطی از موادغذایی است. آن چیزی که به نام چرم در صنعت کفاشی مورد استفاده قرار می‌گیرد، همان رشته‌های کلاژن و الاستین پوست گاو و گوسفند است که دباغی شده است. بنابراین متوجه می‌شویم که تا چه حدی الیاف‌های موجود در بخش میانی پوست قدرتمند هستند و به پوست انسان در برابر صدمات مکانیکی استحکام می‌بخشند و مانع پاره شدن آن می‌‌شوند. پیرشدن پوست از یک جنبه، پیری درونی و ژنتیکی است که فراگیر و جهانگیر است و با گذشت زمان اتفاق می‌افتد و اجتناب‌ناپذیر است و از جنبه دیگر، ناشی از آثار مزمن نور خورشید بر پوست است که همه‌گیر است، نه اجتناب‌ناپذیر.

تمام اعمال پوست با پیری کاهش می‌یابد؛ یعنی پوست به راحتی آب خود را از دست می‌دهد، زبر و پوسته‌پوسته و کدر می‌شود و لطافت خود را از دست می‌دهد. در نتیجه، برای مبارزه با خشکی پوست باید از کِرِم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده به کرات و برحسب نیاز استفاده کرد. قدرت ایمنی پوست در برابر ویروس‌ها و قارچ‌ها کاهش می‌یابد و در اینجاست که برحسب هر موردی از بیماری‌های قارچی و ویروسی، باید درمان اختصاصی انجام داد. استفاده از وسایل شخصی و انجام ورزش‌هایی که تماس بدنی ندارند، می‌توانند جنبه‌ پیشگیری داشته باشند. قدرت پوست در برابر صدمات فیزیکی کاهش می‌یابد و با کمترین صدمه، دچار خون‌ریزی می‌شود. تولید ترشحات چربی متوسط غدد چربی‌ساز، فعالیت غدد مترشحه عرق کاهش پیدا می‌کند و این ۲ مجموعه دست به دست هم می‌دهند و باعث خشکی پوست می‌شود. خشکی پوست، خارش‌زاست در نتیجه، در اثر خاراندن، اگزمای بدون چربی را به وجود می‌آورد. در روند پیری پوست، تولید ویتامین D نیز کاهش می‌یابد. بنابراین برای مبارزه با کمبود این ویتامین، باید از مکمل‌های غذایی استفاده کرد.

ترمیم زخم نیز با تاخیر همراه می‌شود و بنابراین سالمندان باید همیشه مواظب پوست خودشان باشند. لاغر شدن و نازک شدن پوست از ۳۰ سالگی شروع می‌شود و با افزایش سن به ۵۰ درصد ضخامت خود می‌رسد بنابراین برای مقابله با این پدیده می‌توان با استفاده از کِرِم‌های ضدآفتاب و کِرِم‌های محتوی اسیدهای میوه و ترتینویین و ویتامین‌ C و E و A و تا حدی با پدیده پیری مبارزه کرد. با مسن‌تر شدن پوست، فعالیت غدد عرق کاهش پیدا می‌کند و موجب زبری و خشکی پوست می‌شود. می‌توان با استفاده از بخور آب و کِرِم‌های نرم‌کننده و مرطوب‌کننده تا حدی این نقیصه را جبران کرد.

● روش‌های مبارزه با پیری پوست

سلو‌ل‌های رنگ‌ساز پوست به ازای هر ۱۰ سال بین ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش پیدا می‌کنند و در نتیجه سد دفاعی پوست در مقابل تاثیرات مخرب نور خورشید شکسته می‌شود و پوست را در معرض پدیده پیری زودرس قرار می‌دهد. این تظاهرات عبارتند از:

زبری و خشکی و ناهمواری پوست، لکه‌های قهوه‌ای و کم‌رنگ‌تر از پوست، پیدایش چین وچروک‌های سطحی و در صورت تداوم مصدومیت‌های مزمن ناشی از آفتاب، چین و چروک‌های عمیق‌تر، از بین رفتن خاصیت ارتجاعی و کششی پوست، پیدایش عروق خونی سطحی که به عروق عنکبوتی موسوم است، خون‌مردگی‌های سطحی در اثر جزیی‌ترین برخوردهای مکانیکی با پوست، دانه‌های سرسیاه، بزرگ شدن غدد چربی‌ساز که به‌صورت دانه‌های زردرنگ خودنمایی می‌کنند. در صورت تداوم برخورد اشعه فوق بنفش نور خورشید با پوست، سرطان‌های پوستی بروز می‌کنند. برای مقابله با تاثیرات نامطلوب این تشعشعات بهترین کار این است که کمتر در معرض پرتوهای اضافی قرار بگیریم و در صورت مواجهه از پوشش‌های ریز بافت، کلاه‌های لبه‌دار و کِرِم‌های ضدآفتاب استفاده کنیم. به همراه افزایش سن، تولید ویتامین D در پوست کاهش می‌یابد و شخص را در معرض پوکی‌استخوان قرار می‌دهد. مصرف روزانه ویتامین D‌، لبنیات و مکمل‌های ویتامین D می‌تواند با این پدیده مقابله کند.

دکتر غلامحسین غفارپور

متخصص پوست و استادیار دانشگاه