داعیه داران دفاع از دانشجویان دختر کجای گود ایستاده اند

مروری بر چند انتقاد به ظاهر بشردوستانه

تضعیف حقوق زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران از شعارها و حرف و حدیث هایی است که علی رغم مردودشدن آن طی سه دهه از گذشت انقلاب اسلامی هنوز هم به گوش می رسد. به طوری که هر جا تریبون نق و نوق فمینیست ها و محافل وابسته برپا می شود نقل صحبت، زنانی هستند که به عقیده آنان زیربار ظلم و عنادی که به ایشان می رود و با محدودیت آزادی های حقه شان دیگر در این نظام جایی نخواهند داشت و هرگز در پست های عالیه و مناصب حکومتی و محافل ادبی و فرهنگی و... از زنان خبری نخواهد شد.

از جمله این سوءتفاهم هایی که اینان را متوهم کرده بود حضور جمعیت کثیری از پسران در دانشگاه ها بود زمانی که زنان در عرصه های دیگر مشغول به خدمت بودند و هنوز زنان همانند امروزه دانشگاه های کشور را در انحصار خویش در نیاورده بودند.

پس برای دانشگاه ها فضایی کاملا مردانه قایل بودند و از همین فضا برای اثبات عدم امنیت و آسایش در دانشگاه ها برای دختران سود می بردند. ناگهان ورق برگشت و فضا طور دیگری رقم خورد. تا جایی که کلاس های مملو از پسران جای خود را به فضاهای درسی با ۶۰ درصد دانشجویان دختر داد.

همانگونه که امسال رئیس سازمان سنجش آموزش کشور نسبت ثبت نام کنندگان دختر به پسر در کنکور سراسری سال ۱۳۸۷ را با در نظر گرفتن ۵گروه آزمایشی ۶۰ به ۴۰اعلام کرد.

● علت چه بود؟

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحولی عظیم در جامعه زنان پدید آمد. با حاکمیت ارزشهای اسلامی در جامعه، زنان تشویق به علم آموزی شده و محیط مناسب برای حصول آن فراهم شد. هرچند حوادث سهمگین سال های اول پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی، مانع از بروز و ظهور این اراده جدی شد ولی پس از اتمام جنگ تلاش خاصی به منظور رشد علمی و معنوی زنان انجام گرفت.

محصول رهنمودهای امام خمینی(ره) بدین جا رسید که از ابتدای شکل گیری نظام جمهوری اسلامی و در اولین اصول قانون اساسی ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او لحاظ شود.

زهرا آیت اللهی عضو شورای فرهنگی- اجتماعی زنان در این خصوص به اولین برنامه توسعه اقتصادی- اجتماعی جمهوری اسلامی ایران (۷۲-۱۳۶۸) اشاره می کند که در آن بخشی از سیاست های دولت در جهت تقویت جایگاه زنان و حفظ شئون آنها این چنین بیان شده است:

▪ افزایش مشارکت زنان در امور اجتماعی- فرهنگی، آموزشی و اقتصادی با حفظ شئونات خانواده و ارزشهای متعالی شخصیت اسلامی زن.

▪ اعتلای موقعیت زنان از طریق تعمیم آموزش و افزایش زمینه های مشارکت زنان در امور اقتصادی- اجتماعی جامعه و خانواده.

▪ بالابردن سطح سواد و دانش عمومی افراد جامعه بخصوص افزایش ضریب درصد تحصیلی دختران لازم التعلیم.

البته این تلاش ها نتایج خوبی هم داشت. حاصل عملکرد دولت براساس این سیاست، کاهش نرخ بی سوادی زنان و رشد کمی و کیفی دانش بانوان بود. به عنوان نمونه به مقایسه آمار زنان با سواد در سالهای قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره می شود که علاوه بر رشد سواد زنان، تعداد زنان در مقاطع بالای تحصیلی نیز پیشرفت چشمگیری داشته است. این مسأله که تعداد دانشجویان دختر پذیرفته شده در دانشگاههای کشور در سال ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ به ۶۰درصد قبولی دانشگاه رسید مصداق خوبی برای این ادعا است.

● دختران پیشتاز رقابت در عرصه های علمی

تعداد پذیرفته شدگان زن دانشگاه ها از چنان افزایشی برخوردار شد که حتی نگرانی هایی را از سوی برخی کارشناسان ایجاد کرد که در آینده، مردان جامعه که مسئولیت تامین نیازهای اقتصادی خانواده را برعهده دارند، از تخصص کمتری نسبت به زنان که نوعا فاقد این مسئولیت می باشند برخوردار خواهند بود. در حالی که کم کم با جا افتادن این روند، این نگرانی هم جای خود را به اطمینان و اعتماد به دخترانی می داد که قرار بود سهم مهمی در رفع مشکلات کشور داشته باشند.

معاون آمار و اطلاعات شورای فرهنگی اجتماعی زنان نیز با ذکر آمار از ثبت نام و میزان ورودی های دانشگاه ها بر همین امر تاکید می کند.

ناهید اعظم رام پناهی می گوید:تعداد داوطلبان زن برای آزمون سراسری ورود به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی دولتی درسال جاری، ۶۴ درصد کل داوطلبان بوده است که این رقم طی دهه گذشته ۲۴.۲۷ درصد رشد داشت و ۳۴ درصد داوطلبین زن شرکت کننده در آزمون سراسری درسال ۱۳۸۶ در رشته علوم انسانی، ۳۱ درصد در رشته علوم تجربی، ۱۴.۸ درصد در رشته زبان های خارجی، ۱۳.۸ درصد در رشته علوم ریاضی و فنی و ۶.۳ درصد در رشته هنر بودند.

به گفته وی، تعداد پذیرفته شدگان زن در مراکز آموزش عالی دولتی در سال تحصیلی ۸۵-۸۶، حدود ۲۸۵ هزار و ۶۳۴ نفر گزارش شده است که این رقم نسبت به سال

۷۶- ۱۳۷۵، بیشتر از سه برابر و نسبت به سه دهه گذشته ۲۰ برابر شده است. تعداد دانشجویان دکترای زن هم طی ده سال گذشته ۲۶۹ درصد افزایش یافته است.

با گذر از این بحث که شرح اجمالی بر جایگاه رفیع زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران و اهمیت ارتقای جایگاه آنان در برنامه ها و چشم انداز نظام بود و با مردود شدن همه این انتقادات طی سال های اخیر بهانه های دیگری هم از سوی مدعیان حقوق زنان در جامعه ترویج می شود که از پایه بی اساس و بی بنیان است.

● دختران بدنبال رشته های پسرانه؟!

از جمله این بهانه ها و ایرادات که به نظام آموزشی طی سال های اخیر وارد می شود دلزدگی دختران از تحصیل رشته های علوم انسانی است که البته مصداق آن را آمار روبه رشد تعداد دختران در رشته های پسرانه عنوان می کنند و معتقدند دختران به لحاظ نبود جایگاه مناسب اجتماعی از حین ورود به دانشگاه قصد دارند هویتی مردانه پیدا کنند تا در آینده بتوانند همانند مردان دراین نظام مرد سالار زندگی خوبی داشته باشند.

بنابر گزارش ملی وضعیت زنان، تعداد دانشجویان زن در رشته های فنی و ریاضی نسبت به گذشته افزایش یافته و در گروه علوم انسانی مطابق تحقیق انجام شده در فاصله سال های ۶۸- ۱۳۶۷ تا ۷۳- ۱۳۷۲ تعداد دانشجویان زن افزایش چندانی نداشته است. در دیدگاه برخی منتقدان و مخالفان نظام، تحصیلات زنان در رشته های علوم انسانی در ایران از ارزشی به مراتب بسیار کمتر از تحصیلات آنان در رشته های فنی و حرفه ای برخوردار است.

اینان مدعی اند مسئولان به همین دلیل تا سال های قبل برای دور کردن دختران و زنان از امور مهم کشور سعی داشتند دختران را به سوی تحصیل در این رشته ها سوق دهند درحالی که امروز دختران با واقعیت ها(!) روبه رو شده و علت گرایش آنان به رشته های فنی و ریاضی نوعی مبارزه با این ایده و برنامه مسئولان کشور است.

همین موضوع به مسئله ای غیرقابل حل درنظر برخی از دانشجویان تبدیل شده به طوری که از رشته های علوم انسانی و تحصیل بسیاری از دختران در آن به عنوان ضعف تحصیلی زنان یاد می کنند. که متاسفانه رسوخ چنین ایده ای هرچند اندک اما در میان برخی از افراد جامعه به چشم می خورد.

سمیرا کشاورز دانشجوی رشته ادبیات عرب معتقد است: با توجه به نگاهی که جامعه نسبت به رشته های علوم انسانی دارد از اینکه جذب این رشته شده ام تا حدودی نگرانم.

چون اغلب کسانی که رشته دانشگاهی ام را می پرسند احساس می کنند حتماً در رشته های فنی و پایه نمره کسب نکرده ام و مجبور شده ام این رشته را انتخاب کنم.

وی می گوید: حتی از اینکه تعداد دانشجویان حاضر در کلاس های رشته های انسانی و ادبیات زیاد است به این دید منفی جامعه دامن می زند که دختران توانایی کافی برای تحصیل در رشته های پایه ندارند. حتی گاهی دیده می شود خود دختران روی این موضوع بحث می کنند که چرا اصلا رشته های علوم انسانی را انتخاب کردیم.

م. زمانی از دانشجویان ترم سوم رشته عمران است. وی تصریح می کند: خودم چندان علاقه ای به رشته تحصیلی ام نداشتم و بیشتر با اصرار خانواده وارد دانشکده شدم.

من به هنر علاقه داشتم اما هیچ یک از اعضای خانواده ام رضایتی دراین خصوص نداشتند و حتی پدرم می گفت اگر علاقه ای هم نداری باید عمران یا یکی از رشته های ریاضی را انتخاب کنی چون دوست ندارم دیگران بگویند دخترش از لحاظ درسی و هوشی ضعیف است. ضمن اینکه فردا که فارغ التحصیل شدی بتوانی کار و کاسبی خوبی برای خودت دست و پا کنی.

این دید منفی هنوز در جامعه وجود دارد که دختران دانشجو فقط در رشته هایی پذیرفته می شوند که بتوانند نمره لازم را برایش کسب کنند. به همین خاطر تعدادشان در رشته های علوم انسانی که امتیاز کمتری نسبت به رشته های پایه و ریاضی دارد، زیاد است. البته عامل عمده دیگر، ترویج نگاه جنسیتی به برخی رشته های دانشگاهی و قبولاندن این موضوع به خانواده هاست که فرصت های شغلی به پسران منحصر شده است. به همین سبب طی سالهای اخیر بیشتر دختران سعی می کنند به رشته هایی که به رشته های پسرانه مصطلح شده روی بیاورند.

این نوع فرهنگ منفی دقیقا همان چیزی است که منتقدان به نظام آموزشی ایران بر آن صحه گذاشته و بدنبالش بوده اند و برخی از خانواده ها ناآگاهانه درست همان برداشت منفی مبنی بر عزم قاطع نظام جمهوری اسلامی ایران بر اجرای اهداف مردسالار در نظام آموزشی و اشتغال را که مخالفان نظام سعی داشتند در اذهان مردم جا بیندازند را بدون کوچکترین دقتی دامن می زنند.

درحالی که یکی از اصول کلی در جامعه ایران به ویژه حتی انتخاب رشته تحصیلی و نوع شغل، آزادی فرد و سلیقه و میل شخصی است و این ادعا که دختران به دنبال مشاغل یا رشته های تحصیلی پسرانه هستند صرفا بر مبنای سلیقه افراد و احساس نیاز در بخش های علمی و حرفه ای است.

باید همواره توجه داشت ترویج این تصور خطا که زنان در کشور قادر به داشتن مشاغل مهم نیستند و یا زنان در مقایسه با مردان از فرصت های شغلی کمتری برخوردارند روح برخی از دختران را آزار می دهد به گونه ای که خود را بازنده میدان سیاست و اجتماع می دانند. بنابراین اصلاح این روند از ضروریاتی است که نباید نسبت به آن غفلت کرد.

● پذیرش دختران در محل اسکان؛ خوب یا بد؟

اما دومین مسئله ای که مطرح می شود انتقاد به طرح مجلس در پذیرش دختران دانشجو در محل اسکان آنان است. بحثی که پیرامون پذیرش دختران در محل زندگی و سکونتشان درمجلس شورای اسلامی و به طور جدی درمیان نمایندگان مجلس مطرح شد.

منتقدان به این طرح و معتقدان به ستم به زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران مدعی اند که اجرای این طرح دختران را در محل سکونتشان زمینگیر کرده و مانع از ورود آنان به دانشگاه های دیگر می شود که سیاست نوین دولت برای تشدید کنترل خانواده ها بردختران و اعمال محدودیت بیشتر بر دختران و زنان را صحه می گذارند که با آزادی زنان در تعارض است.

درحالی که علیرضا سلیمی عضو کمیسیون آموزش مجلس درباره طرح الزام دانشگاهها به پذیرش دانشجویان دختر در محلی که سکونت می کنند، معتقد است: دخترانی که به دانشگاه های دور از شهر محل سکونتشان می روند با مشکلات اجتماعی مواجه می شوند بنابراین جمعی از نمایندگان مجلس این طرح را برای رفع مشکلات تنظیم کردند.

نماینده مردم محلات و دلیجان در مجلس طرح «الزام و دانشگاه ها به پذیرش دانشجویان دختر در محلی که سکونت می کنند» را به منزله الزام سازمان سنجش و مجموعه آموزش عالی برای اندیشیدن تمهیداتی می داند که دانشجویان دختر حق الامکان در محل زندگی خودشان تحصیل کنند.

پذیرش دانشجویان دختر در برخی استانها و مناطق دور از محل سکونت موضوعی است که به مراتب سال هاست خانواده ها را با مشکلات زیادی روبه رو کرده است.

دوری از خانواده، زندگی خوابگاهی و مشکلات ناشی از آن، نا آشنایی با فرهنگ محلی منطقه و تاثیرپذیری از خرده فرهنگ ها طی حداقل چهارسال تحصیلی و مسائل عاطفی و... همگی مسائلی است که مشکلات عدیده ای را برای دانشجویان دختر به ارمغان می آورد و با پایان دوران تحصیل، اغلب با کوله باری از خرده فرهنگهایی غریب به شهرشان برمی گردند و اگر به شهرهای بزرگ می رفتند که دیگر قید بازگشت را می زدند.

بادامچیان، نماینده تهران هم طرح پذیرش دانشجویان دختر در محل سکونت را هدیه مجلس هشتم به خانواده ها عنوان می کند و می گوید: ادامه تحصیل دانشجویان دختر درخارج از محل سکونت مشکلات فراوانی را به همراه دارد. براساس این طرح مفید و موثر، بسیاری از مشکلات دختران حل خواهدشد. اما مخالفان این طرح نظری برخلاف آن داشته و معتقدند این مسئله فقط به فرصت سوزی بدل می شود و عدالت آموزشی را به مخاطره می اندازد. درحالی که عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درپاسخ به این واکنش احتمالی می گوید: این طرح به معنای تضییع حقوق دختران نیست بلکه تاکید دارد ظرفیت سازی در آموزش عالی باید اتفاق بیفتد بنابراین این طرح در راستای تحقق خواسته های خانواده ها و خود دختران است.

همانطور که علی رغم مشکلات فراوان دانشجویان ساکن خوابگاهها، قرارگرفتن فرهنگ های گوناگون در کنار یکدیگر ممکن است سبب رشد فکری و تعالی شخصیتی هرچه بیشتر دانشجویان شده و به تکامل آنان منجر شود که گاهی اوقات به علت عدم تعریف روابط صحیح فردی درمیان دانشجویان، این موضوع نقش مخربی به خود گرفته به گونه ای که در خوابگاهها شاهد تنش ها و درگیری هایی هستیم که به علت عدم آگاهی، مسئولان و ناظرین خوابگاهها نیز قادر به حل این مشکل نیستند.

پریسا جلالی