آهنگساز بسیار خوشبختی بوده ام

گفت وگو با علیرضا مشایخی به مناسبت انتشار ۴ آلبوم جدید او

«علیرضا مشایخی» از نخستین آهنگسازانی است که به گونه‌ای گسترده‌، پیام‌آور نوگرایی و مدرنیسم در موسیقی ایران بوده است. مشایخی صاحب چندصد اثر است که در متجاوز از ۲۳۰ «اپوس» جمع‌آوری شده‌اند. او یکی از اولین تئوریسین‌های موسیقی چندفرهنگی است و اثرش «شور» در «دورنمای قرن ۲۱» موسسه فلیپس و «آنتالوژی موسیقی الکترونیک» موسسه «سابروزا» پذیرفته شده است. از مشایخی متجاوز از ۲۵ آلبوم در ایران و خارج از ایران منتشر شده و او مولف مجموعه بزرگی در زمینه آهنگسازی شامل شش کتاب است. او «استاد پیشکسوت برتر» در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران شناخته شده است.

‌ از نظر انتشار آلبوم، شما در یک‌سال اخیر خیلی فعالیت داشته‌اید، تقریبا سال گذشته سه آلبوم سمفونی‌های شماره یک و شماره هشت و «باغ‌های ایران» انتشار یافت و اکنون شاهد انتشار چهار آلبوم جدید از طرف موسسه فرهنگی و هنری ماهور از آثار شما هستیم. درباره این چهار آلبوم جدید بگویید...

چهار آلبوم جدید از چند جهت قابل توضیح است؛ نخست آنکه با انتشار «پروانه کوه‌های زاگرس» و همراه «شوپن» همراه دو آلبوم قبلی که با عنوان‌های «موسیقی برای پیانو» و «شهرزاد» منتشر شده بود مجموعه عظیمی از آثارم برای پیانو با اجرای فراموش نشدنی استاد «فریماه قوام‌صدری» در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. در دو آلبوم ۱۱ قطعه شامل ۳۰ موومان موسیقی عرضه شده است و نمونه‌هایی از سبک‌های گوناگون در دسترس قرار می‌گیرند.

‌ می‌توانید درباره‌ این سبک‌های گوناگون بیشتر توضیح دهید؟

پیش از آنکه به سبک‌شناسی قطعات بپردازم باید درباره دو آلبوم جدید دیگر نیز چند کلمه بگویم. یک آلبوم از ضبط‌های زنده پیانو و ارکستر است که در آن تکنوازی قطعات به نحو استادانه‌ای توسط پیانیست برجسته، پری برکشلی اجرا شده. قطعه «باغ‌های نیشابور را هرگز نخواهیم دید» توسط «ایوو مالک» آهنگساز برجسته کروات مقیم فرانسه رهبری شده است. ضبط «اینترلود» را آقای «منوچهر صهبایی» با ارکستر مجلسی بوداپست به اجرا رسانده و قطعه «جشن» را گروه کوبه‌ای کنسرواتوار «نوور» فرانسه به رهبری خود من اجرا کرده است و سرانجام آلبوم چهارم سمفونی نهم و بر اساس تصمیم خودم آخرین سمفونی من خواهد بود که ارکستر سمفونیک ملی اوکراین به رهبری ولادیمیر سیرنکو اجرا کرده است.

‌ و حالا اشاره‌ای داشته باشید به سبک‌های گوناگونی که در این چهار آلبوم عرضه شده‌اند...

آثار مرا می‌توان به سه دسته تقسیم کرد؛ آثاری که صریحا با الهام از موسیقی ایرانی نوشته شده‌اند. گروهی که یا تاثیری از موسیقی ایران ندارند یا این تاثیر به قدری پوشیده است که شنونده به سختی متوجه می‌شود و بالاخره آثاری که چندفرهنگی هستند. در آلبوم‌های حاضر قطعات «پروانه کوه‌های زاگرس»، «خاطره»، «اتود پیانو» و بعضی از قسمت‌های قطعه‌ »لحظه‌ها» با صراحت از موسیقی ایرانی الهام گرفته‌اند. آثاری مانند «سونات شماره یک پیانو»، «نگاهی به گذشته شماره دو»، ما «باغ‌های نیشابور را هرگز نخواهیم دید» و «اینترلود» قطعاتی هستند همراه تاثیرهای نامحسوس از موسیقی ایرانی. قسمت بزرگی از چهار آلبوم به قطعات چند فرهنگی تخصیص داده شده؛ مانند «سونات شماره دو پیانو»، قطعه «جشن» و البته سمفونی عظیم شماره ۹ که در یک موومان ۴۰دقیقه‌ای تصنیف شده است. پیش از پایان این قسمت از توضیحات، مایلم چند کلمه از آثاری که از مکالمه من با آهنگسازان مورد‌علاقه‌ام تشکیل شده یاد کنم. در آلبوم‌های حاضر قطعه «همراه شوپن» و «شوبرت – مشایخی» از این دسته‌اند و از آثاری که در این آلبوم‌ها نیستند می‌توان به قطعه ارکستر به نام «موتزارت من، مالر من» نام برد که در آستانه انتشار است و از قطعه دیگری برای پیانو به نام «همراه دبوسی» نام برد.

‌ توجه به فرهنگ‌های گوناگون دهه‌های زیادی از عمر آهنگسازی شما را به خود تخصیص داده است. چه ذهنیتی پشت این نگاه دارید؟

قطعه «شور» که در سال‌های ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۸ مرا مشغول کرده بود و احتمالا در ۱۹۷۰ توسط موسسه فلیپس منتشر شد و برای اولین‌بار در موزه شهر آمستردام اجرا شد در حقیقت قدم اول جست‌وجوی من در ارتباط متقابل فرهنگ‌ها و انعکاس آن در موسیقی بود و آخرین اثر بزرگ من در این زمینه «سمفونی دنیای من» یا همان سمفونی شماره ۹ است. طبیعی است که در این بین ارکستر موسیقی نو تشکیل شد که مجال آزمایش‌های زیادی را فراهم آورد تا جایی که در آذر سال ۸۹ بخش پایانی جشنواره «صوت» هامبورگ را بر عهده گرفت. از طرف دیگر تئوری آهنگسازی من با عنوان «تئوری مکمل» تدوین شد و به چاپ رسید و در کنار این دستاوردها ده‌ها قطعه تصنیف شد که امیدوارم به تدریج همه منتشر شوند. تئوری آهنگسازی مکمل، ما را به دنیای جدیدی از چندصدایی می‌برد به‌طوری که پیانیست و موسیقی‌شناس معروف اتریشی در ارتباط با چندصدایی‌های حاصله، صحبت از جهش جدیدی از چندصدایی موسیقی من می‌کند که مستقل از هارمونی اروپایی است.

‌ در مورد اجرای قطعات نظر شما چیست؟

من در باب اجرای آثارم آهنگساز بسیار خوشبختی بوده‌ام. دو آلبوم توسط استاد «فریماه قوام‌صدری» اجرا شده‌اند. وجود ایشان یک الهام موسیقایی است و تفسیری که از قطعات من کرده‌اند از هر انتظاری فراتر می‌رود. خانم برکشلی به نوبه خود نوازنده چیره‌دستی هستند که تحت رهبری دو رهبر توانا و استثنایی «باغ‌های نیشابور را هرگز نخواهیم دید» و «اینترلود» را به اجرا درآورده‌اند. آقای سیرنکو هم که با اجرای قطعات بی‌شماری از من رهبری سمفونی ۹ مرا در سطحی به انجام رسانده‌اند که اجرای بهتری را نمی‌توانم تصور کنم. همان‌طور که ضمن سخنرانی‌ها و نوشته‌هایم اشاره کرده‌ام یک مشخصه مهم موسیقی وجود مجری است که پیام مصنف را به گوش مخاطب می‌رساند.

‌ در بین سمفونی‌های شما فقط سمفونی شماره دو در تهران اجرا شده و آن‌هم حدود ۳۵ سال پیش. چرا آثار ارکستر خود را در ایران اجرا نمی‌کنید؟

این را می‌توانید به آثار غیرارکستری من نیز تعمیم دهید. اگر چند استثنا را کنار بگذاریم اصولا نوازنده‌های ایرانی حتی نسبت به نام آهنگسازان ایرانی نیز حساسیت دارند. شنیده‌ام هنگامی که در یکی از مدارس پاریس، استاد پیانو از شاگرد ایرانی خود خواسته بود اثری از یک آهنگساز ایرانی بنوازد، دانشجوی ایرانی در پاسخ گفته بود در ایران آهنگساز نداریم! اما درباره ارکستر سمفونیک. این ارکستر بیش از یکی، دوبار از من اثری اجرا نکرده و الان هم چند سالی است که نمی‌دانم اصولا این ارکستر وجود دارد یا نه. چرا نپذیریم که موضوع «موسیقی تفکر» در ایران مانند خیلی چیزهای دیگر درک نشده است؟

‌ در سال گذشته کنسرت‌های بسیار موفقی توسط گروه موسیقی تهران داشته‌اید. می‌توانیم امیدوار باشیم در فصل هنری آینده شاهد فعالیت‌های کنسرتی گروه موسیقی تهران باشیم؟

امیدوارم در آبان‌ماه دوباره جشنواره‌ای داشته باشیم و ارکستر موسیقی نو به رهبری سعید علیجانی و ارکستر ریکوردر پارس و گروه کوبه‌ای موسیقی نو به رهبری مهرداد تیموری و گروه مجلسی علیرضا مشایخی به سرپرستی یوسف اشرفی برنامه‌هایی داشته باشند، البته هنوز برنامه‌های دقیق سولیست‌ها را مدیران اجرایی به من اطلاع نداده‌اند.

‌ و آخرین پیام شما؟

با الهام از کاستنر شاعر آلمانی باید بگویم: من هنوز در راه هستم/ من با همه آنان که ترکم کردند و همه آنها که ترکشان کردم... هنوز در راه هستم.

فرخ صابری

عکس: آیدین رهبر