ساماندهی متكدیان

همانطوری كه آسیب های اجتماعی به دلایل متعددی به وجود می آیند و عوامل اجتماعی, فرهنگی, سیاسی و اقتصادی نقش بسیار مهمی در بروز آسیبها دارند پدیده تكدی نیزاز این قاعده مستثنی نیست و از دیرباز به عنوان یك معضل اجتماعی مورد توجه حكومت ها بوده است

بررسی گزارش ها و سوابق موجود حاكی از این واقعیت است كه متأسفانه علی رغم توجه به این مسأله، مشكل همچنان باقی است و هیچ یك از تدابیر اتخاذ شده كارساز و راهگشا نبوده اند.

اكنون این سؤال مطرح است كه چرا علی رغم وجود امكانات بالقوه غنی در كشور، فرهنگ دینی كه توصیه های فراوان در حمایت از مستمندان و فقرا دارد و نیز اعتبارات كلانی كه در اختیار دستگاهها و سازمانهای مسئول قرار می گیرد، بر تعداد متكدیان در كشور افزوده می شود و این معضل در حال گسترش است. علل تكدی در ایران چیست؟ چگونه می توان با این معضل مقابله كرد؟ وظایف و رسالت دولت و مردم و نهادها و مؤسسات و انجمن های خیریه و سازمانهای غیردولتی در این رابطه چیست؟در این نوشتار هدف پاسخگویی به سؤالات فوق نیست چرا كه همه ما كمابیش برای آنها پاسخ هایی داریم، بلكه هدف همان گونه كه اشاره شده بیان قوانین و مصوبات موجود در این زمینه می باشد.شناخت علل و انگیزه تكدی برای پیشگیری از این معضل و ریشه كن كردن آن در مرحله اجرا از اهمیت بسزایی برخوردار است. تنوع علل و انگیزه تكدی، اعمال ملاحظات مناسبی را طلب می نماید. موفقیت در جلوگیری از گسترش این پدیده به رعایت این ملاحظات بستگی خواهد داشت.تكدی دارای مصادیق متعددی در میان برخی از نیازمندان ، معلولان و بی سر پرستان و همچنین افراد كارتن خواب ، در راه مانده ،ولگرد ،متواری ، گمشده، مجهول الهویه و ... می باشد كه هر كدام از این مصادیق دارای تعاریف و مشخصات خاص خود هستند.

علل تكدی

برخی از ریشه های تكدی عبارتند از:

علل اقتصادی، علل فرهنگی، تنبلی و تن پروری، سست شدن پایه های ارزشی و اخلاقی، عدم نگرش منفی به تكدی، عوامل اعتقادی- دینی، عوامل اجتماعی، عدم تحقق عدالت اجتماعی، عدم تأمین اجتماعی، بی عدالتی توزیعی، مهاجرت، ناتوانی جسمانی و معلولیت، عدم برخورد قهری و قاطع قضایی، بیكاری و عدم اشتغال، اعتیاد، نداشتن تخصص و مهارت شغلی، سوددهی بدون زحمت و ... عمده ترین دلایل رشد و گسترش پدیده تكدی می باشد.

تكدی به عنوان یك پدیده اجتماعی (صرفنظر از هر گونه ارزش گذاری مثبت و منفی) بارها موضوع توجه مسئولین و دست اندركاران حكومتی و موضوع تحقیق پژوهشگران در سالهای دور و نزدیك قرار گرفته است.

این بخش شامل سه بند به شرح زیر می باشد:

بند الف- طرح های مطالعاتی و تحقیقاتی

بند ب- اقدامات و فعالیت دستگاهها و سازمانهای دولتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی

بند ج _ اقدامات و فعالیت های دستگاهها و سازمانهای دولتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی

الف- طرح های مطالعاتی و تحقیقاتی

طرح های مطالعاتی و تحقیقاتی كه در زمینه پدیده تكدی انجام گرفته اند به جزتعدادی محدود از آنها مابقی عمدتاً تحقیقات اسنادی و غالباً فاقد مبانی نظری و مطالعات میدانی هستند و نمی توانند پدیده تكدی را به صورت جامع در ارتباط با پدیده های جاری در جامعه بررسی كنند.

علاوه بر فعالیت های مطالعاتی و تحقیقاتی (اسنادی- میدانی) اقدامات و فعالیت ها و همچنین قوانین و مقرراتی را در امر رسیدگی، مبارزه و ساماندهی به امور متكدیان توسط دستگاهها و سازمان های دولتی تصویب و به اجرا گذاشته شده است كه ذیلاً به صورت كلی و فهرست وار ارائه خواهد شد.

ب- اقدامات و فعالیت دستگاههای دولتی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی

در سالهای قبل از انقلاب نیز یك سری اقدامات و فعالیت های قانونی در این رابطه به عمل آمده است اگر چه نتوانستم تمامی سوابق مربوط را پیدا كنم ولی به طور خلاصه باید گفت كه تصمیمات اتخاذ شده اقدامات به عمل آمده در برخورد و ساماندهی با مسأله تكدی و متكدیان با موفقیت چندانی همراه نبوده است. عدم موفقیت این طرح ها و اقدامات به عوامل مختلف برمی گردد كه در قسمت بعدی گزارش و در جای خود بدان اشاره خواهد شد.

- در سال ۱۳۲۸ هجری شمسی تصویب نامه ای از سوی دولت وقت برای جمع آوری و نگهداری متكدیان و درماندگان صادر شد و طی آن مقرر شد تا از فروش هر كیلو قند و شكر یك ریال برای این منظور هزینه گردد.

- در اسفند ۱۳۳۴ قانونی به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید و براساس آن مقرر شد تا مبلغ ۲۰ دینار به ازای فروش هر لیتر بنزین مصرفی داخلی كشور برای جمع آوری متكدیان اختصاص یابد كه وزارت كشور و وزارت دارایی مأمور اجرای این قانون شدند.

- در سال ۱۳۳۷ دولت وقت دستور اكیدی به وزارت كشور صادر كرد و به دنبال آن در آذر ماه ۱۳۳۷ قانون مربوط به وصول و عوارض بنزین به منظور كمك به مستمندان به تصویب مجلسین وقت رسید.

ماده ۱: به منظور تأمین اعتبار خاصی برای كمك به مستمندان و به كار گماردن آنها از تاریخ ۱۶ آذر ماه سال ،۱۳۳۷ ۳۱ دینار از هر لیتر بنزین مصرف داخل كشور توسط شركت ملی نفت ایران وصول و بر طبق آیین نامه ای كه توسط وزارت كشور تنظیم و به تصویب هیأت وزیران می رسد برای منظور فوق مصرف می گردد.

تبصره ۱: ثلث درآمد مذكور به بنگاه حمایت مادران و نوزادان اختصاص می یابد.

تبصره ۲-: دولت موظف است از تاریخ تصویب این قانون تا ۶ ماه كلیه اشخاصی را كه با تكدی امرار معاش می نمایند جمع آوری نموده و آنها را طبق آیین نامه ای كه به تصویب هیأت وزیران می رسد در نقطه ای كه صلاح بداند به كار وادار نماید.

در این سال به طور آزمایشی مكان هایی در كرج، تهران، مشهد، ساری و چند شهر دیگر ایجاد و در این مكان ها كارهایی نظیر آهنگری، حصیربافی، نجاری، لوله كشی و قالی بافی دایر گردید و افرادی كه با تكدی ولگردی امرار معاش می كردند، جمع آوری می شدند و بعد از تفكیك عده ای كه واجد شرایط نگهداری نبودند، به خانواده و بستگان با قید ضمانت وتعهد آزاد و تحویل داده می شدند و ما بقی را در مكان مذكور نگهداری و به حرفه آموزی وامی داشتند. ظاهراً این اقدامات تا سال ۱۳۴۷ ادامه داشت. در همان سال نوانخانه هایی نیز در نقاط مختلف كشور توسط شهرداری ها به وجود آمد كه غالباً وضع اسفناك و رقت باری داشتند كه این طرح نیز به مرور از بحث خارج شد.

البته قوانین دیگری از جمله قانون مجازات عمومی به تصویب رسید مبنی بر این كه بر طبق ماده ۲۷۳ كسانی كه وسیله معاش معلومی ندارند و از روی بی قیدی و تنبلی در صدد تهیه كار برای خود بر نمی آیند ولگرد محسوب می شوند و ولگردی خلاف و مجازات آن به حبس جنحه ای از ۱۱ روز تا ۳ ماه محكوم می شوند.

ج- اقدامات و فعالیت دستگاههای دولتی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بروز جنگ تحمیلی پیامدهای حاصل از بحران های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ناشی از آن موجب رشد و افزایش پدیده تكدی و با توجه به اهمیت رسیدگی به این موضوع تصمیمات و اقدامات مختلفی در این زمینه گرفته شد و طرح ها و برنامه های زیادی نیز ارائه گردید.سابقه موضوع برخورد با مسأله تكدی در دوران بعد از انقلاب اسلامی به سالهای ۶۲-۶۰ مربوط می شود.

---