میانبر علم به آینده

داستان علمی – تخیلی تركیبی از دانش های رنگارنگ بشری است آفریده ای از ممكن ها و ناممكن ها كه تنوعی دلپذیر و شگفتی آور را در قالب داستان به ارمغان آورده است

● سیری در تاریخچه داستان‌های علمی – تخیلی

داستان علمی تخیلی از جمله ژانر ها یی است كه در كشور ما با یكسو نگری همواره به دیده تحقیر نگریسته شده از این رو كمتر نویسنده ای تمایل به نوشتن این گونه داستان ها از خود نشان داده است مقاله زیر مختصری است از تاریخ وچرایی به وجود آمدن داستان های علمی تخیلی در جهان و بررسی عقب ماندگی نویسندگان ما در این مورد.

پیش‌بینی و آینده‌نگری جوامع بشری یكی از جذاب‌ترین وسوسه‌های نویسندگان دنیا بوده و به همین خاطر فهرست پرشماری از نویسندگان و اهل قلم را می‌توان در زمره خالقان آثار علمی تخیلی برشمرد.

تخیل و بال پر دادن به توسن خیال, اصلی‌ترین خمیرمایه برای نویسندگان آینده‌نگر جهت خلق آثار بیاد ماندنی در زمینه كتابهای علمی –تخیلی بوده و هست و میلیون‌ها صفحه و هزاران جلد كتاب هم, برای ارضای روحیه آینده‌“گری و قوه تخیل نویسندگان خیال‌پردازی كه تصویر آینده بشر را در خلال سطور كتابهای خویش ترسیم كرده‌اند كافی نیست. قدرت تخیل و خلاقه این نویسندگان كه بیشتر آنان نابغه و دانشمند زمان خود بوده‌اند تاكنون منشا اختراعات و اكتشافات بسیاری بوده و اغراق نیست كه گفته شود پیشرفت علم و تكنولوژی تا حدود بسیاری مدیون همین نویسندگان است چرا كه هر اختراعی ابتدا در ذهن شكل می‌گیرد و سپس به مرحله اجرا و تولید می‌رسد برای نمونه می‌توان از ژول‌ورن فرانسوی نام برد كه دهها اختراع با الهام از داستانهای وی ساخته شده است. اما براستی داستانهای علمی تخیلی چیست؟

داستان علمی – تخیلی تركیبی از دانش های رنگارنگ بشری است آفریده‌ای از ممكن ها و ناممكن ها كه تنوعی دلپذیر و شگفتی‌آور را در قالب داستان به ارمغان آورده است.

امروزه از داستان علمی – تخیلی به عنوان ادبیات هشدار دهنده، ادبیات گریز و ادبیات پیشگویی كننده نام برده می‌شود به این معنا كه داستان علمی تخیلی درباره آینده هستی و كره زمین هشدار می‌دهد و دست به پیش‌بینی و پیشگویی می‌زند.

از مهمترین ویژگی‌های این نوع داستان تغییر زمان است. تغییر زمان از حال به آینده، از آینده به گذشته یا گذشته به آینده و یا سایر صور زمان، نكته جالب اینكه در این نوع داستان‌ها همیشه یك تكنولوژی برتر وجود دارد. حتی وقتی به زمان گذشته هم می‌رویم از زندگی انسانهای نخستین صحبت نمی‌كنند. بلكه ازموجودات فضایی كه در گذشته به زمین آمده‌اند سخن به میان می آید.

باید دانست كه نویسندگان برجسته داستانهای علمی – تخلی در درجه نخست دانشمند نابغه علوم قیاس كرد. زمان خود بوده و سپس نویسنده، پس نباید صرفا كار آنان را با سبكهای ادبی و تكنیك‌های داستانی قیاس كرد.

ایزاك آسیموف نویسنده برجسته كه بیش از ۵۰۰ جلد كتاب علمی –تخیلی نوشته می‌گوید:«من سعی نمی‌كنم شاعرانه یا به سبك ادبی عالی بنویسم .می‌كوشم تا صرفاً ساده بنویسم و شاید خوش اقبالی من باشد كه چنان واضح می‌اندیشم كه نوشته‌ام» آسیموف اذعان دارد كه هرگز آثار همینگوی فیتز جرالد، كافكا و ماركز را نخوانده و با شعر و رمانهای قرن بیستم بیگانه است.

آرتورسی كلارك دانشمند و فیزیكدان و نویسنده كتابهای علمی تخیلی معاصر می‌گوید «من درنوشتن داستانهای علمی تخیلی به اصول علمی كاملاً پایبندم و تاكنون نشده مطلبی بنویسم كه وقوع آن به نظرم غیرممكن باشد.»

ذكر این نكته ضروری است كه هر تخیل لگام گیسخته‌ای را به صرف اینكه به موضوعات علمی و تخیلی می‌پردازد, نمی‌توان داستان علمی و تخیلی نامید چه بسیارند كسانی كه در داستانهای خود تصاویری خیالی را با حوادت نامتحمل می‌آمیزند و به اصطلاح خود داستان علمی و تخیلی می‌نویسند در حالی كه از این موضوع غافل هستند كه دوران چنین داستانهایی به سر آمده است.

فردریك براون در مقدمه كتاب «فرشته‌ها و سفینه‌های فضایی» انتشار یافته به سال ۱۹۵۴ مثال خوبی برای جداسازی علمی و تخیلی ارائه می‌دهد او از داستان شاه یونان(میداس) استفاده می كند. پادشاه به خدای (باكوس) خدمتی كرد و باكوس برای قدردانی اعلام كرد یك آرزوی او را تحقق خواهد بخشید. (میداس) آرزو كرد به هرچه دست می‌زند طلا شود آرزو برآورده شد و میداس در می‌یابد كه جویدن و گوارش غذای طلایی ناممكن ژول ورن معتقد بود علم نباید از اخلاق سریعتر پیش رود و در داستان‌هایش مسائل انسانی را در كنار مسائل علمی مطرح می‌كرد.

است و به زودی متوجه زیانهای آرزوهایش شد و از خدای خود خواست تا آرزویش را پس بگیرد كه پذیرفته شد.

این داستان بدون تردید تخیلی است و هیچكس هم انتظار ندارد چنین چیزی در دنیای واقعی اتفاق افتد فردریك سپس می‌گوید اجازه دهید داستان را به علمی – تخیلی بر گردانم: آقای میداس صاحب رستورانی در یونان بطور اتفاقی جان موجودی فضایی كه از طرف فورال كهكشان برای مشاهده زندگی و رفتار بشر به زمین آمده را نجات می دهد جایزه مشابه و درخواست مشابهی مطرح می‌شود:موجود فضای ماشینی می‌سازد و با آن فركانس مولكولی بدن آقای میدانس را طوری تغییر می‌دهد كه به هر چه دست می‌زند آن را تغییر می‌دهد این داستان، علمی – تخیلی است.

آسیموف می‌گوید «خواننده پس از مطالعه یك داستان علمی – تخیلی از خود می‌پرسد: آیا حوادث بیار آمده در داستان امكانپذیر است؟ اگر نه، چرا؟بررسی و پیگیری همین امر گاه خواننده را به مرحله‌ای می‌رساند و به او چیزهایی می‌آموزد كه صدها كلاس علمی قادر به این كار نیست»

این نوع داستان انبوه مشكلاتی را كه در طول زمان بر سر ما می‌بارد پیش‌بینی كرده و فریاد بر می آورد:(سد شكسته است به سوی تپه‌ها بشتابید!)اگردر گذشته كسی گوش نمی‌داد اكنون، مردم گوشهایشان را تیز كرده‌‌اند و چشمها را گشوده‌اند.

داستان علمی –تخیلی حتی در گذشته‌های دور زمانی كه افلاطون فیلسوف بزرگ و معلم اخلاق تلاش داشت تا آرمان شهر خود را پی‌ریزی كند نیز وجود داشت معلم اخلاق به مردم می‌گفت:اگر درختان را قطع می‌كنید نهال های تازه به جای آنها بنشانند. اگر دارویی را كشف كردید، با توجه به مفاهیم و باورهای دینی خود با آن چه می‌كنید؟ اگر داروی شما این امكان را فراهم آورد تا مردم به سن پیری برسند با پیران خود چه می‌كنید؟ اگر مردم را به خوابی پانصد ساله فرو ببرید و سپس بیدار كنید چه می‌شود؟

تمام این پرسشها از گونه داستان‌های علمی تخیلی هستند در واقع كتاب «جمهوری» افلاطون را به لحاظ بسیاری می‌توان از اولین اشكال داستان علمی و تخیلی نامید. چرا كه هرگاه انسان بكوشد تا شكلی سیاسی –اخلاقی را حل كند و به مفهوم تازه‌ای دست یابد در واقع مشغول روغنكاری ماشینی است تا بتواند به انسانها آزادی جدید بخشد تا در صلح و آرامش زندگی كنند.

● تاریخچه داستانهای علمی –تخیلی

اما واقعیت این است كه داستانهای علمی –خیلی پدیده‌ای جدید و حاصل صنعتی شدن دو قرن اخیر و انقلابهای علمی و اجتماعی است.

گرچه یونانیها نیز به سفر ماه و روباتها اندیشده‌اند اما در فضای تغییر و تحول كه مشخصه قرن ما و خصلت حیاتی– تخیلی است. زندگی نكرده‌اند علمی – تخیلی گرچه تنها شاخه ادبی عصر كنونی نیست، اما بدون تردید مهمترین مشخصه زمان ما و نشاندهنده جزر و مدهای حساس اجتماعی و روشنفكرانه معاصر است كه البته این نیز پدیده جدیدی نیست.

پیشرفت و اوج گیری واقعی علمی – تخیلی پس از صنعتی شدن اروپا و آمریكا به دست آمد. زمانی كه ناگهان هستی دروازه‌هایش را باز كرد و دیگر هیچ چیز غیرممكن نبود ماشین بر اریكه قدرت نشست تقدس یافت و به كمك آن هر چیزی امكان پذیر شد اكنون زمان اعتقاد به پیشرفت بی‌حد و مرز فرا رسیده بود.

منابع :

۱-مقاله پیش‌بینی آینده از سهیل ارادتمند / روزنامه همشهری.

۲-مقاله مجله دانشمند در مورد زندگینامه هربرت ولز

۳-داستان علمی – تخیلی چیست نوشته سام جی لاندول ترجمه محمد قصاع

۴- مقاله توجیهی علمی برای رویدادهای متا فیزیكی نوشته مارك رز ترجمه مهدی افشار

۵- داستان علمی تخیلی نوشته جی‌آكادون.

۶- ۲۵ نكته درباره ژول ورن . ح حداد

۷- تحقیق رویاها با ادبیات علمی – تخیلی / نوشته پاتر بك‌پار نیدر ترجمه خیام فولادی تالاری.

۸- آرتوسی كلارك از دیدگاه منتقدان/ تدوین و ترجمه افشین خاكباز

۹- داستان علمی – تخیلی قبل از میلاد و بعد از ۲۰۰۱ نوشته ردی برادبری ترجمه /هادی پیام

۱۰- وضعیت نشر داستانهای علمی – تخیلی در ایران از حمیدرضا داداشی و سید علی كاشفی خوانساری/ادبیات استانی.

محسن اسدی فرد

---