برای یک زندگی شاد

گفته می شود که دین داری می تواند زندگی شاد, مفید و بالذتی را به انسان بدهد در صورتی که با نگاه به زندگی انسان های دین دار امامان , می بینیم که دین, مصیبت و گرفتاری و غم و غصه را برای آنها به ارمغان می آورد پس برای این که از زندگی استفاده کنیم و پیشرفت کنیم, باید دین را از زندگی کنار بگذاریم و مانند پیروان ادیان دیگر, دین را در مساجد بگذاریم و هر موقع نیاز به این میل فطری برای دعا و حل مشکلات مادی داشتیم, به سراغ آن برویم

گفته می‌شود که دین‌داری می‏تواند زندگی شاد، مفید و بالذتی را به انسان بدهد؛ در صورتی که با نگاه به زندگی انسان‌های دین‌دار (امامان)، می‏بینیم که دین، مصیبت و گرفتاری و غم و غصه را برای آنها به ارمغان می‏آورد؛ پس برای این که از زندگی استفاده کنیم و پیشرفت کنیم، باید دین را از زندگی کنار بگذاریم و مانند پیروان ادیان دیگر، دین را در مساجد بگذاریم و هر موقع نیاز به این میل فطری (برای دعا و حل مشکلات مادی) داشتیم، به سراغ آن برویم.

بهترین آیین‏ها آن است که با طبیعت آدمی و ساختار آفرینش او، سازگار باشد و نیازمندی‏های طبیعی و فطری‌اش را برآورد و آدمی را خوشبخت و سعادت‏مند سازد. تعالیم اسلام به دلیل توجه به این نیازها و تناسب آن با فطرت آدمی، توانست از محدودیت جزیره‏العرب خارج شده، جهان اسلام را در سراسر ‏نقاط دنیا، شکل دهد. به گفته علامه طباطبایی، اسلام، نه انسان را از نیروها، غرایز و خواسته‏هایش محروم می‏کند و نه همة توجه را به تقویت جنبه‏های مادی معطوف می‏دارد؛ نه او را از جهانی که در آن زندگی می‏کند، جدا می‏سازد و نه او را بی‏نیاز از دین و شریعت به حساب می‏آورد.۱

● اهمیت و ضرورت شادی

شادی و نشاط، یک ضرورت و نیاز است. این پدیده هر چند از زوایای گوناگونی تعریف و تشریح شده، ولی به نظر اکثر اندیشمندان، یک ضرورت و نیاز اساسی انسان به شمار می‏آید. چه کسی را می‏توان یافت که مدعی باشد نیازمند به شادی نیست؟ اساس جهان هستی و پدیده‏های آن، به گونه‏ای طراحی شده‏ که در انسان، شادی ایجاد کند. بهار با طراوت، صبح پر لطافت، طبیعت ‏با ظرافت، آبشارهای زیبا، گل‏های رنگارنگ، دیدار دوستان، ازدواج و پیوند دو انسان و...، همه شادی‌آور و سرور انگیزند. از آن جا که شادی، ناکامی، ناامیدی، ترس و نگرانی را از آدمی دور می‏سازد، روان‏شناسان به ایجاد و تثبیت آن در انسان، توصیه کرده‌اند و این، نشان‌گر این حقیقت است که شادی، نیاز اساسی و ضروری آدمی است.۲

● اسلام و شادی

اسلام با توجه به نیازهای اساسی انسان، شادی و نشاط را تحسین و تایید کرده است. قرآن، زندگی با نشاط و شادی را نعمت و رحمت ‏خدا تلقی کرده، دربارة شادی و نشاط مؤمنان در دنیا و آخرت، می فرماید: «بگو [در برابر کسانی که بسیاری از مواهب زندگی را تحریم می‏کردند] ای پیغمبر! چه کسی حرام کرده است زینت و آرایش و زیبایی‏هایی را که خداوند از درون طبیعت‏، برای بندگانش بیرون کشیده؟ چه کسی حرام کرده است روزی‏های پاک و مواهب پاک را; بگو: این مواهب پاک و این زیبایی‏ها، برای مردم با ایمان در همین زندگی دنیا و در زندگانی جاوید آخرت، قرار داده شده است».۳

این آیه به خوبی بیان‏گر این حقیقت است که اسلام به بهره‏مند شدن از زیبایی‏ها و موهبت‏های زندگی، اهمیت می‏دهد و آن را زیبندة دین‏داران و مؤمنان می‏داند.

رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله می‏فرماید: «مؤمن، شوخ و شاداب است‏».۴

حضرت علی‌علیه‌السلام می‏فرماید: «شادمانی، گشایش خاطر می‏آورد»۵ و «اوقات شادی، غنیمت است‏»۶.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «هیچ مؤمنی نیست که شوخی در طبع او نباشد»۷ و «شوخ طبعی، بخشی از حسن خلق است‏».۸

امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «کوشش کنید اوقات شما چهار زمان باشد؛ وقتی برای عبادت و خلوت با خدا، زمانی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیب‏هایتان آگاه می‏سازند و در باطن به شما خلوص و صفا دارند و وقتی را هم به تفریحات و لذت‌های خود اختصاص دهید و از شادی ساعت‏های تفریح، نیروی لازم برای عمل به وظایف وقت‏های دیگر را تأمین کنید».۹

● مرز شادی و نشاط

براساس هدف و فرجام زندگی، شادی و نشاط از دیدگاه اسلام، دارای حد و مرز است. محتوا و قالب شادی و نشاط، نباید با روح توحیدی و انسانی اسلام، در تضاد باشد; زیرا هر پدیده‏ای که انسان را از آرمان و هدف اصلی خویش دور سازد، به هیچ وجه، مورد قبول اسلام نخواهد بود. بنابراین، پدیدة شادی و عوامل آن، به عنوان یک نیاز اساسی و ضروری، تا حدی روا و مجاز است که مانع نیل انسان به هدف اصلی‏اش نگردد، از این رو، بسیاری از اندیشمندان مسلمان معتقدند: از آن جا که انسان در انجام هر رفتار ارادی، انگیزه و هدفی را پی‏می‏گیرد،۱۰ سرور و نشاط به عنوان یک رفتار، از این قاعده جدا نیست. اگر انگیزه و هدف، در راستای هدف اصلی زندگی آدمی باشد، این پدیده، مفید و سودمند خواهد بود و اگر انگیزه و هدف باطل، در آن نهفته و در برابر هدف اساسی زندگی انسان باشد، این پدیده، باطل و زیان‌آور خواهد بود. بنابراین، می‏توان مرز شادی و نشاط را انگیزه و هدف آن دانست.

مزاح و شوخی، یکی از عوامل برجستة شادی است؛ اما اگر به سبک‏سری، بی‏شرمی و گستاخی بیامیزد، «هزل‏» نامیده می‏شود که در اسلام، منع شده است و اگر به تحقیر و بدگویی و ناسزا آمیخته گردد، آن را «هجو» می‏خوانند و این نیز در اسلام نهی شده است. یکی از اصحاب از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله پرسید: «آیا اگر با دوستان خود شوخی کنیم و بخندیم، اشکالی دارد؟ حضرت صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: اگر سخن ناشایستی در میان نباشد، اشکالی ندارد».۱۱ اگر شوخی از حد خارج شود و به بیهودگی یا زیاده‏روی بینجامد، باز از نظر اسلام، عملی ناپسند خواهد بود; همان طور که امیرمؤمنان، علیعلیه‌السلام می‏فرماید: «هر کس بسیار شوخی کند، وقار و سنگینی او کم می‏شود»۱۲ امام صادقعلیه‌السلام می‏فرماید: «زیاد شوخی کردن، آبرو را می‏برد».۱۳

خنده و تبسم - که از عوامل نشاط و شادی است - باید صادقانه باشد. خنده از نظر اسلام، آن گاه مؤثر و مفید است که به شخصیت دیگران، لطمه وارد نیاورد. وقتی احترام مؤمن، برتر از کعبه بر شمرده شده، به خوبی روشن می‏شود که اهانت و تحقیر او، چه اندازه نکوهیده است.۱۴

قالب‏های نشاط و شادی، خوب است از بهترین قالب‌ها باشند و به همین دلیل، در روایات، قهقهه از شیطان تلقی شده۱۵ و تبسم، بهترین خنده دانسته شده است.۱۶

زمان و مکان شادی نیز باید با آن متناسب باشد; زیرا اگر این تناسب برقرار نباشد، ناپسند و زشت‏ خواهد بود؛ به طور مثال، مزاح و بذله‏گویی در مراسم سوگواری و مکان‏های مقدس، ناپسند است!۱۷

با کندوکاوی اجمالی در نظریات و گفته‏های دانشمندان و متون معتبر، می‏توان موارد ذیل را در زمرة عوامل نشاط و انبساط درونی برشمرد:

۱) ایمان.

۲) داشتن روحیه رضایت‌مندی و تحمل.

۳) پرهیز از گناه.

۴) مبارزه با نگرانی.

۵) تبسم و خنده.

۶) مزاح و شوخی منطقی.

۷) استعمال بوی خوش.

۸) آراستگی ظاهری، در حد متعارف.

۹) پوشیدن لباس‏های روشن.

۱۰) پرهیز از هم‌نشینی با افراد افسرده.

۱۱) ورزش و کار و فعالیت بدنی.

۱۲) داشتن روحیة توکل و امیدواری.

۱۳) سیر و سفر.

۱۴) نماز شب.

۱۵) تفریح و مشاهده طبیعت، به ویژه فضاهای سبز.

۱۶) تلاوت قرآن.

۱۷) تفکر در آفریده‏های خداوند.

۱۸) صدقه دادن و کمک به دیگران .

پی‌نوشت:

۱. المیزان، ج۱۶، ص۲۰۳.

۲. ر.ک: روان‌شناسی شادی، روان‌شناسی کمال، راز شادزیستن... .

۳. اعراف، آیة ۳۲.

۴. حرانی، تحف‌العقول، ص ۴۹.

۵. آمدی، غررالحکم، ج ۲۰۲۳.

۶. همان، ح ۱۰۸۴.

۷. کلینی، اصول کافی، ج۲، ص ۶۶۳.

۸. همان.

۹. مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۲۱.

۱۰. اخلاق اسلامی، ص ۹۸ و ۹۹؛ اخلاق الهی، ج ۵، ص۲۳۸.

۱۱. کافی، ج۲، ص۶۶۳؛ تحف‌العقول، ص ۳۲۲.

۱۲. غررالحکم، ص۲۲۲.

۱۳. کافی، ج۲، ص۶۶۵.

۱۴. اخلاق الهی، ص۲۵۶ – ۲۵۷.

۱۵. کافی، ج ۲، ص ۶۶۴.

۱۶. غررالحکم، ص۲۲۲.

۱۷. اخلاق الهی، ج۵، ص۲۵۸ – ۲۵۹.