شایعه و لطیفه ابزارهای جنگ روانی

در این نوشتار سعی داریم با ابزارهایی که برای ایجاد جنگ روانی به کار گرفته می شوند, آشنا گردیم

● شایعه اساس جنگ روانی

شاید اگر شایعه را اساس جنگ روانی بدانیم، بیراهه نرفته ایم. امروزه شاهد هستیم که هر روز انواع شایعه از طریق افراد جامعه، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، و یا سایر وسایل ارتباط جمعی منتقل می شود بنابراین ضروری است که تعریفی از شایعه ارائه نماییم و با انواع آن آشنا شده و به ارتباط آن با جنگ روانی پی ببریم.

در کتاب روانشناسی شایعه، «گردن آلپورت» و «لئوپستمن» شایعه را این گونه تعریف کرده اند که: «شایعه اصطلاحی است که به نظری عینی و معین اطلاق می شود، نظری که مطرح شده است تا شنونده به آن اعتقاد پیدا کند. شایعه به طور معمول از طریق صحبت از شخصی به شخص دیگر منتقل می شود، بدون اینکه این امر نیازمند سطحی بالا از برهان و دلیل باشد.»(۱)

شایعه به پیشامدهایی مانند جنگ، سیل، فاجعه ها، افزایش قیمتها، روابط سیاسی و موضوعهای اقتصادی و مانند آن و همچنین رئیس دولت، رجال کشور یا روزنامه نگار «ع» یا خانم «س» می پردازد.(۲)

«بیساو» شایعه ها را از مقیاس زمان به سه دسته تقسیم کرده است: (۳)

۱) شایعه خزنده

این شایعه ای است که بکندی گسترش می یابد و مردم آن را به طور مخفیانه برای هم منتقل می کنند تا سرانجام همه از آن آگاه می شوند. نمونه بارز این شایعات داستانهای جعلی و خصمانه ای است که از سوی دشمنان این نظام و منافقین کوردل علیه رجال دولتی، به منظور کاهش محبوبیت آنان در بین مردم، پخش می گردد و یا داستانهای جعلی که برای سد کردن هر گونه پیشرفت اقتصادی، سیاسی و یا اجتماعی رواج می یابند.

۲) شایعه خشونت بار

این شایعات مانند آتش جهنم گسترش می یابد و گروه بسیار بزرگی را در کوتاه زمانی در خود فرو می برد. این گروه از شایعات به احساسات پرجوش افراد، مانند ترس، خشم و شادی ناگهانی تکیه می کند. شایعاتی در مورد حوادث، فاجعه ها، یا پیروزیهای خیره کننده و شکست در زمان جنگ، در این گروه قرار می گیرند.

۳) شایعات فرو شونده

این نوع شایعات، شامل آنهایی می شوند که در آغاز امر رواج می یابند، سپس به عمق فرو می روند تا هر زمان که شرایط بروز مجدد آنها فراهم شد، آشکار گردند.

● لطیفه وسیله ای دیگر برای جنگ روانی

اغلب دیده می شود که لطیفه ها و شایعات از نظر طریقه انتشار و هدفی که دنبال می کنند به طور عجیبی به هم شباهت دارند چرا که گاهاً در جامعه لطیفه هایی که حاکی از تنفر و حاوی نقدی سیاسی است و یا ممکن است تسکین دهنده یک احساس سرکوفته باشد، منتشر می گردند که همان اهداف شایعه را دنبال کرده و به جنگ روانی دامن می زنند.

برای آنکه به رابطه شایعه و لطیفه بهتر پی ببریم به این مثال توجه کنید:

به دنبال جنگ جهانی اول قصه ای در انگلیس منتشر گردید، مبنی بر آنکه یک مرد انگلیسی در دریای مانش مشغول آبتنی بود و مایویی به تن داشت که از یک دوست آمریکایی خود قرض کرده بود. بر روی پارچه مایو عبارت «آمریکا در جنگ پیروز شد» نوشته شده بود. آمریکایی مزبور به دوست انگلیسی خود اخطار می کند، که مواظب کوسه ها باش، و مرد انگلیسی در پاسخ، در حالی که به نوشته روی مایو اشاره می کرد، می گوید: «از چیزی نمی ترسم. هیچ ماهی نیست که بخواهد چنین جمله ای را ببلعد.»

در حین جنگ جهانی دوم نیز داستانی رواج یافت که می گفت، یک مرد آمریکایی می خواست در ساحل میامی به داخل آب برود و مایویی به تن داشت که از دوست انگلیسی اش قرض کرده بود. وقتی به او اخطار شد که مواظب کوسه باشد در پاسخ گفت: «نگران نباشید، ماهی پیدا نمی شود که حاضر باشد چنین جمله ای را ببلعد.» وی در همان حال به نوشته روی مایو اشاره می کرد، که می گفت: «انگلیس همیشه آنجاست.»(۴)

علیرضا تاجریان

پاورقی ها:

۱تا ۴- جنگ روانی، صلاح نصر، ترجمه محمود حقیقت کاشانی، انتشارات سروش و مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تهران، ۱۳۸۰

منبع: سایت شخصی علیرضا تاجریان