اطلاعات هشتاد و پنج سال قبل

۸۸ سال پیش بود شهریور سال ۱۳۰۲ هجری شمسی همان زمان که پیکر بی جان حکومت قاجار نفس های آخر را می کشید, جوانی به نام «عباس مسعودی» که افکاری پرشور در سر داشت, کلنگ اول را برای عملی کردن افکارش به زمین زد

۸۸ سال پیش بود؛ شهریور سال ۱۳۰۲ هجری شمسی. همان زمان که پیکر بی‌جان حکومت قاجار نفس‌های آخر را می‌کشید، جوانی به نام «عباس مسعودی» که افکاری پرشور در سر داشت، کلنگ اول را برای عملی کردن افکارش به زمین زد. مسعودی می‌خواست آژانسی خبری راه بیندازد. شاید چیزی مثل آژانس‌های خبری معتبری که آن زمان در فرانسه و آلمان و... یکه تازی می‌کردند. شهریور ۱۳۰۲ موقع کلید خوردن این طرح بود. در این تاریخ، عباس مسعودی کارش را در اتاقی قدیمی متعلق به فردی به نام «حاج مهدی سلامت» در خیابان فردوسی کنونی آغاز کرد؛ اتاقی که بعدها بر سردر آن تابلویی نصب شد تا نشان دهد، آنجا «مرکز اطلاعات ایران» است؛ جایی که می‌خواست نقش یک خبرگزاری را برای نشریات آن زمان ایفا کند.

● آقای خستگی‌ناپذیر

مسعودی که در زندگی‌اش از کارگری و حروفچینی گرفته تا تصحیح و خبرنگاری را تجربه کرده بود، در زمان تاسیس خبرگزاری هنوز به سمت نمایندگی مجلس شورای ملی و مجلس سنا نرسیده بود؛ سمت‌هایی که بعدها در سنین میانسالی‌اش به آنها رسید. او را فردی پرتلاش توصیف کرده‌اند. «بزرگ‌ترین رنج او کار نکردن و از فعالیت باز ایستادن بود... »۱همین روحیه هم بود که مسعودی را در توسعه فعالیت‌های مرکز اطلاعات ایران یاری می‌کرد. زمانی که «همه مردم پایتخت در زیرزمین‌های خنک استراحت کرده بودند، مسعودی تمام وزارتخانه‌ها و ادارات را پیاده پرسه زده و اخبار روز را جمع‌آوری کرده و مشغول تنظیم آن بود که در ساعت چهار یا پنج بعد از ظهر به ادارات جراید تحویل دهد... روزنامه‌های تهران یکی پس از دیگری طالب خبرهایی می‌شدند که عباس مسعودی تهیه می‌کرد و هر چه بر تعداد مشترکین اضافه می‌شد بر زحمت او می‌افزود.

زیرا برای جلب‌توجه روزنامه‌هایی که اخبار او را می‌خریدند، مجبور بود مضمون خبرها را تغییر دهد و هر موضوعی را به چند شکل درآورد...»۲ تهیه و تنظیم خبرهای خارجی که مسعودی آنها را از خبرگزاری‌های معتبر دنیا می‌گرفت، را هم به فعالیت‌های او برای جلو بردن چرخ‌های خبرگزاری‌اش اضافه کنید. با همه این تلاش‌ها به دلایل موانعی از جمله خلف وعده روزنامه‌ها در پرداخت حق اشتراک اخبار و در نتیجه بروز مشکلات اقتصادی و... مرکز اطلاعات که مسعودی آن را به زحمت پیش می‌برد، آن چیزی نشد که او در سر رویایش را داشت. با این حال او مصمم بود فعالیت رسانه‌یی خود را ادامه دهد. به همین دلیل پس از دو- سه سال از تاسیس مرکز اطلاعات ایران، به دنبال راهی تازه رفت و تصمیم گرفت اخباری را که تهیه می‌کند خود در قالب روزنامه منتشر کند.

● داستان مجوز

مسعودی در نخستین قدم برای انتشار روزنامه نیاز به گرفتن مجوز داشت. این بود که در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی برای گرفتن مجوز دست به کار شد و درخواست خود را به وزارت معارف ارایه داد. آن زمان امتیاز انتشار روزنامه توسط وزارت معارف صادر می‌شد. در نهایت پس از کش و قوس‌ها و طی سلسله مراتب، امتیاز روزنامه‌یی با عنوان «اطلاعات» در تیر ماه سال ۱۳۰۵ به نام عباس مسعودی صادر شد. البته امتیاز روزنامه‌یی به اسم اطلاعات پیش از آن در روز ششم خرداد سال ۱۳۰۴ برای فردی به نام «میرزا علی اکبر سلیمی» تصویب شده بود و بعدها این امتیاز در واقع از او به مسعودی رسید. به قول دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، «ناف اطلاعات را در روز ازل، به نام علی اکبر مشیر سلیمی و به کام عباس مسعودی بریده بودند... »۳

در سندی که حاوی پیشنهاد اعطای امتیاز روزنامه اطلاعات به عباس مسعودی از سوی اداره کل وزارت معارف به شورای عالی این وزارتخانه و نیز پاسخ مثبت این شورا که به معنای اعطای رسمی امتیاز روزنامه است، آمده: «... آقا میرزا عباس خان مسعودی از وزارتخانه تقاضای امتیاز جریده به نام اطلاعات کرده که در مرکز با مسلک اقتصادی و ادبی و سیاسی و اخباری منتشر نماید... (به علاوه میرزا علی اکبر خان سلیمی صاحب امتیاز سابق جریده اطلاعات نیز در مدت شش ماه مهلت قانونی مبادرت به طبع جریده مذکور ننموده و امتیاز مشارالیه ملغی شده) وزارت معارف پیشنهاد می‌کند امتیاز جریده اطلاعات به میرزا عباسخان مسعودی اعطا شود. [امضا ناخوانا] [در حاشیه آمده است] اداره محترمه کل معارف، پیشنهاد فوق در چهل و نهمین جلسه شورای عالی معارف مورخه چهارشنبه ۱۵ تیر ماه ۱۳۰۵ مطرح و امتیاز جریده اطلاعات به میرزا عباسخان مسعودی اعطا شد که در مرکز منتشر نماید... »۴

به این ترتیب عباس مسعودی صاحب امتیاز روزنامه اطلاعات شد؛ روزنامه‌یی که قرار بود عصرها منتشر شود. جالب است که مسعودی بلافاصله پس از تصویب امتیاز روزنامه در شورای عالی وزارت معارف، دست به کار شد و نخستین شماره روزنامه اطلاعات را به چاپ رساند.

● نخستین شماره

روز یکشنبه، نوزدهم تیر ماه سال ۱۳۰۵ هجری شمسی، زمانی بود که روزنامه اطلاعات متولد شد. نخستین شماره این روزنامه تنها یک برگ (پشت و رو) داشت و به قیمت ۴ شاهی در ۵۰۰ نسخه منتشر شده بود. در بالای صفحه اول آن شماره، گوشه سمت راست، اطلاعات شناسنامه‌یی روزنامه آمده بود: «صاحب امتیاز و مسوول: ع. مسعودی/ نشر: مرکز اطلاعات ایران/ محل اداره: خیابان لاله زار کوچه وثوق نظام»

در گوشه سمت چپ هم قیمت اشتراک روزنامه به چشم می‌خورد: «طهران یکساله ۵۰ قران شش ماهه ۳۰ سه ماهه ۱۵ قران / ولایات یکساله ۶۰ قران شش ماهه ۳۵ قران سه ماهه ۱۸ قران/ خارجه: به اضافه قیمت پست»

در یادداشت نخست آن شماره با عنوان «مرکز اطلاعات و نظریات آن» ضمن معرفی کوتاهی از مرکز اطلاعات ایران و شرح کم و کیف اداره آن موسسه، درباره انتشار روزنامه آمده: «... کارکنان این اداره در دومین قدم برای پیشرفت و توسعه موسسه اطلاعات به اتکاء توجه و علاقه عموم هموطنان مبادرت به نشر روزنامه‌یی به نام «اطلاعات» خواهند کرد... این روزنامه بطور یومیه و مرتب انتشار خواهد یافت و حاوی اخبار و حوادث کلیه نقاط ایران و تفصیل پاره‌یی حوادث مهمه دنیا و اخبار خارجه و بعضی مطالب سودمند است... »۵

روزنامه اطلاعات پس از انتشار نخستین شماره به مدت یک ماه یعنی تا عصر روز چهارشنبه نوزدهم مرداد ماه، منتشر نشد و از آن تاریخ بود که انتشار دایمی آن آغاز شد. این فاصله البته پیش بینی شده بود و دلیل آن هم در صفحه دوم شماره نخست ذکر شده بود: «این روزنامه پس از انتشار این شماره برای مدت کمی تعطیل شده سپس انتشار آن بطور یومیه شروع خواهد شد. در این مدت تعطیل روزنامه مرکز اطلاعات مشغول مقدمات و تنظیم کارهای مربوط به روزنامه خواهد بود که از ابتدای انتشار به طرز مطلوب و جامعی شروع به نشر گمارد... »۶

به این ترتیب هشتاد و پنج سال پیش، انتشار روزنامه اطلاعات آغاز شد؛ روزنامه‌یی که با پشت سر گذاشتن سال‌هایی پر از حادثه در تاریخ این مرز و بوم، تبدیل به قدیمی‌ترین روزنامه کنونی کشور شد.

میثم غلامپور

پی‌نوشت‌ها:

۱- روزنامه اطلاعات، ۲۹ خرداد ۱۳۵۳

۲- اطلاعات در یک ربع قرن، عباس مسعودی و...، موسسه اطلاعات، ص ۷

۳- اطلاعات ۸۰ سال، موسسه اطلاعات، جلد۱، ص ۲۷

۴- اسناد مطبوعات، به کوشش کاوه بیات- مسعود کوهستانی نژاد، سازمان اسناد ملی ایران، جلد ۱، ص ۱۲۶

۵- روزنامه اطلاعات، ۱۹ تیر ۱۳۰۵

۶- همان