دانته بنیانگذار زبان ایتالیایی جدید

دانته ۱۳۲۱ ۱۲۶۵ شاعر معروف ایتالیایی و یکی از مشاهیر ادبیات در عالم و معرف خاص ادبیات فرانسه از مفسرین اوضاع قرون وسطی و نویسنده کتاب معروف کمدی الهی است

دانته (۱۳۲۱ - ۱۲۶۵) شاعر معروف ایتالیایی و یکی از مشاهیر ادبیات در عالم و معرف خاص ادبیات فرانسه از مفسرین اوضاع قرون وسطی و نویسنده کتاب معروف کمدی الهی است. دانته متولد فلورانس و شاگرد برونتو لاتینی بوده در پاریس و اکسفورد نیز تحصیل کرده بود.

در میان نظریه پردازانی که پس از توماس آکویناسی با تکیه بر اندیشه سیاسی ارسطویی راه او را دنبال کردند، دانته، شاعر ایتالیایی، شایان توجه است. دانته بیشتر به عنوان شاعر کمدی الهی و بنیانگذار زبان ایتالیایی جدید شهرت دارد. علاوه بر آن در تاریخ اندیشه سیاسی به عنوان نظریه پرداز سیاست عرفی جدید و نویسنده رساله‌ای با عنوان درباره پادشاهی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ۱۲۹۲ کتابی به نام زندگی نوین در باب داستان عشق خودش به نظم درآورد. دانته کتابی به نام سلطنت نگاشته و عقایدی سیاسی در دفاع از لزوم استقلال امپراتور در برابر پاپ ابراز داشته است.

دانته در کتاب خود خصومتی شدید نسبت به حقوقدانان شرع یا متشرعین و قانونگذاران کلیسا و تمایلات ایشان به اینکه فرامین پاپ را پایه ایمان مذهبی قرار دهند ابراز داشته و سپس جمله ‌های مورد انتقاد کلیسا را از کتاب مقدس در باب قدرت کلیسا نسبت به زمامداران دنیوی مورد بحث قرار داده است. دانته بدین نتیجه می رسد که تملک قدرت دنیوی در اصل و اساس با حالت و طبیعت و خاصیت کلیسا و روحانیت که سلطنت آن در این جهان نیست، تضاد و منافات دارد.

به عقیده دانته، اراده الهی در مشاجرات و جنگ‌ ها منعکس است و در این مورد می گوید: امپراتوری روم پنجمین مجاهده تاریخ است، برای تشکیل امپراتوری جهان، و تنها امپراتوری روم موفق به نیل به این هدف گشته، دولت روم با عقب زدن رقبایی که مدعی انجام این کار بزرگ بودند و هم به واسطه فتوحات خود و غلبه بر حریفان، ثابت کرد که از طرف خداوند مقدر گردیده و مأموریت یافته است که بر جهان حکومت کند.

علاوه بر آن، دانته شهروند فلورانس و نظریه پرداز نظام سیاسی آن شهر و یکی از نخستین نظریه پردازان فرمانروایی عرفی در این شهر بود. در واقع اندیشه سیاسی دانته را باید یکی از وجوه تاریخ ‌نویسی او به شمار آورد، زیرا دانته، به عنوان شهروند فلورانس، در دهه‌ هایی که تنش میان مدافعان مرجعیت کلیسا و هواداران فرمانروایی عرفی پادشاهی که بتواند همه سرزمین ایتالیا را در زیر پرچم واحدی متحد کند، شدت پیدا کرده بود، رساله‌ای در توضیح اساس «ملک دنیا» نوشت. دانته که از هواداران امپراتوری بود، در سه دفتر رساله خود، مطلب اساسی اندیشه سیاسی امپراتوری و کلیسا را بررسی نموده است.

دانته صلح و آرامش و نیز آزادی و عدالت را غایت حیات اجتماعی انسان می داند و بر آن است که این جمله جز در سایه پادشاهی مقتدر نمی تواند جامه عمل بپوشد. منظور دانته از پادشاهی که ملک دنیا به او تفویض شده، مَلِکِ علی الاطلاق یا پادشاهی است که بر نوع بشر فرمانروایی دارد و تنها چنین پادشاهی می تواند خیری را که خداوند برای بندگان خود خواسته است، تأمین کند.

از نظر اندیشه سیاسی دفتر سوم رساله‌ پادشاهی مهم‌ ترین بخش آن است. دانته، در آغاز رساله، در رد ادعای خلافت پیشوای مسیحیان و به هواداری از پادشاهی عرفی، بنا بر رسوم خطابی زمان، بر این نکته تأکید دارد که نوشته‌ های او حاصل تأمل و شب زنده‌ داری ‌های نویسنده و مشحون از حقایقی است که دیگران به دریافت آن حقایق نایل نشده‌اند، در حالی که در میان حقایق سودمند، اما پنهان، شناخت مُلک دنیا نه تنها سودمندترین، بلکه پوشیده ‌ترین آنهاست و کسی نیز بر این راه نرفته است.

دانته در توضیح پادشاه‌های عرفی یا ملک دنیا می نویسد: منظور از مُلک دنیا (temporalis monarchia) که شاهنشاهی (imperium) نیز خوانده می شود، فرمانروایی یگانه بر همه مردمانی است که در زمان یا دنیا زندگی می کنند یا فرمانروایی در میان هر چیز یا بر چیزهایی است که زمان ضابطه سنجش آنهاست. مُلک دنیا در نزد دانته، در واقع پادشاه است.

پادشاه در اندیشه سیاسی دانته انسانی نیست که در واقعیت بر تخت نشسته باشد، بلکه به عنوان فیضی الهی در بیرون و بالاتر از مرزهای بشریت قرار دارد و ضامن آزادی و امنیت و اجرای عدالت است. فرمانروای دانته به ملت خاصی وابسته نیست، بلکه به همه اقوام تعلق دارد و تجسم قانون و عدالت به شمار می رود. به این اعتبار، دولت نیز نه «دولت ملی» قومی خاص، بلکه دولتی جهانی است که امپراتوری رم باستان نمونه‌ای از آن بوده است و همه دولت ‌ها، شهرها و اجتماعات تنها در درون همین دولت جهانی می توانند همه توانایی ‌های بالقوه خود را تحقق بخشند.

دانته با اقتدا به نظریه حقیقت دوگانه، به دو گونه سعادت و لاجرم، دو رهبری متمایز، یعنی مرجعیت معنوی کلیسا و قدرت دنیوی پادشاه، اعتقاد دارد. تأکید بردوگانگی اقتدار سیاسی و مرجعیت روحانی که دانته با اقتدا به نظریه پردازان ابن رشد مآب لاتینی حقیقت دوگانه و بر پایه تفسیری از نص کتاب مقدس در رساله خود می آورد، برای تحول آتی اندیشه سیاسی دارای اهمیت ویژه‌ای است و یکی از عمده‌ترین مراحل تدوین نظریه سیاسی عرفی به شمار می رود. دانته در کمدی الهی به عنوان شهروند فلورانس، از هواداران دولت – شهرهای ایتالیایی به شمار می آمده، اما او نمونه امپراتوری رمی را ابزاری برای تحقق بخشیدن به وحدت سیاسی ایتالیا و پایان دادن به سیطره کلیسا می دانسته است.

دانته در کمدی الهی، هوادار نظریه دولت – شهر فلورانس بود، در حالی که در رساله درباره پادشاهی که پیش از آن نوشته شده، از پادشاهی جهانی دفاع کرده است.

تأکید وافری که دانته بر مسئله حکمرانی پادشاه در جامعه داشته است، او را از تعریف و بیان ویژگی‌ های این پادشاه غافل ساخته است، در واقع وی هرگز به خصوصیات شخصی که تحت نام پادشاه، سعادت حقیقی اجتماع را تأمین می کند، نپرداخته است و اینکه چگونه و با استفاده از چه ابزارهایی می تواند موفقیت و رشد جامعه را بهبود بخشد. از طرف دیگر ، تأکید وافر بر مسائل سیاسی، او را از پرداختن به اخلاقیات و مسائل اعتقادی مرتبط با سیاست که اصلی لازم و مهم است، بازداشته است و این نقطه‌ ضعفی در فلسفه سیاسی دانته می باشد.

حجت الله رضویان

منابع:

تاریخ اندیشه سیاسی جدید در اروپا (از نوزایش تا انقلاب فرانسه)، جلد نخست، سید جواد طباطبایی، تهران: نشر نگاه معاصر، ۱۳۸۲.

فرهنگ علوم سیاسی، غلامرضا علی بابایی، کتاب پنجم شخصیت های سیاسی، تهران: نشر ویس، ۱۳۶۸