امانتدار کلام معصوم

به مناسبت ۱۹ اردیبهشت, سالروز بزرگداشت شیخ کلینی

ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحق رازی معروف به «ثقة الاسلام»، «شیخ مشایخ شیعه» و «رئیس محدثان علمای امامیه»، از مروجین مذهب شیعه در دوران غیبت امام زمان (عج) بود. وی صاحب کتاب «کافی» -یکی از کتب اربعه - است که در عقاید اسلامی، مرجع مهمی برای محققین و علما به شمار می‌آید. به تصدیق شیخ مفید، کتاب «کافی» ارزشمندترین کتاب اسلامی و نفیس ‌ترین کتاب شیعه است. کتاب «کافی» شامل شانزده هزار و یکصد و نود و نه حدیث است که طی سه قسمت «اصول» و «فروع» و «روضه» تدوین شده است. کلینی اولین محدثی بود که به جمع و نظم و ترتیب اخبار دینی پرداخت. از کتب دیگر او می ‌توان

« تعبیر الریا»، «رد قرامطه»، «وسائل الائمه»، «کتاب الرجال» و «ما قیل فی الائمة من الشعر» را نام برد. از علمای زمان غیبت صغری بود و در ماه شعبان سال ۳۲۹ هجری یعنی ۶۹ سال پس از وفات امام حسن عسکری (ع) فوت کرد. مزار او در باب الکوفه بغداد قرار دارد. در سالروز بزرگداشت این طلایه دار معارف شیعه، مرحوم شیخ کلینی (۱۹ اردیبهشت)، ذره ای به احوالات ایشان معرفت پیدا می کنیم و به روح پر فتوحش درود می فرستیم؛

● ولادت:

برجسته تریـن دانشمند فقیه و محـدث نامدار شیعه در نیمه دوم سده سـوم و نیمه اول سـده چهارم هجـری، ثقة الاسلام شیخ محمـد کلینـی است. او در عهد امامت امام یازدهـم، در دهی به نام کلیـن در ۳۸ کیـومتری شهر ری و در خانه ای مملو از عشق و محبت به اهل بیت علیهم ‌السلام چشـم به جهان گشود. پدرش یعقوب بـن اسحاق که مردی با فضیلت و پاک سرشت بـود از همان اوان کـودکـی، تربیت فرزندش را بر عهده گـرفت و بـا زبـان عمل، اخلاق و رفتـار و آداب اسلامـی را به او آموخت.

کلینـی بعد از کسب ادب از محضر پدر بزرگوار خود نزد دایی خـویش که از محـدثین بزرگ و از شیفتگان مکتب اهل بیت (ع) به شمار مـی رفت، به ادامه تعلم پرداخت و با منابع علـم حدیث و رجال آشنا گردید. بعد از طـی تحصیلات ابتدایی برای پیمـودن مدارج کمال انسانـی به شهر ری که در آن عصر از مرتبه علمـی خاصـی برخـوردار بـود مسافرت کرد. شیخ کلینـی از محضر اساتید برجسته ای که هـر یک در عصـر خـود از نـوابغ روز گار به شمار مـی رفتنـد کسب فیض نموده است. بسیاری از فقها و محـدثیـن بنام شیعه نیز که از مشاهیـر علمای ما بـوده انـد از جمله شاگـردان کلینـی به شمار مـی رونـد.

● کتاب کافی:

بخش اول این کتاب شریف که در باب اعتقادات است، از کتاب عقل و جهل شروع شده و در ادامه، کتاب فضل‌ علم، توحید، حجت، ایمان و کفر، کتاب‌ دعا، ‌کتاب ‌فضل‌ قرآن و کتاب العشره است. عناوین یاد شده دربرگیرنده مسائل مفید اعتقادی فکری و اندیشه‌ ای است که هر شیعه در اصول اعتقادی به آن احتیاج دارد و این مسائل در کتاب اصول آمده است. کلینی در این بخش سعی کرده روایاتی را که در خصوص اعتقادات است بیاورد که از خداشناسی آغاز می‌شود. از دیگر ویژگی‌های جامعیت این کتاب، بخش فروع است که مفصل‌ ترین بخش کتاب کافی به حساب می‌آید. فروع از کتاب طهارة شروع شده، کتاب صلوة و کتب دیگر را دربر می‌گیرد که در ارتباط با مسائل فقهی است.

آخرین بخش کتاب کافی با عنوان روضه، تعدادی احادیث را دربرگرفته که برخی اخلاقی، تاریخی و برخی در حوزه‌های تحصیلی است. مرحوم کلینی در گردآوری کتاب سعی کرده است همه نیازهای جامعه خود را مورد توجه قرار دهد. کتاب اصول کافی دارای ۱۶۱۹۹ حدیث از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) بـوده و مشتمل بر سـی کتاب است. جمله ای است منسـوب به امام زمان (عج) که فرمـود: «الکافـی کاف لشیعتنا» (کافی، شیعیان ما را کفایت می کند.) کافـی نخستیـن کتاب از کتب اربعه است. سه کتاب دیگر عبارتنـد از:

۱) مـن لا یحضـره الفقیه از شیخ صـدوق

۲) تهذیب از شیخ طوسی

۳) استبصار از شیخ طوسی. ایـن چهار کتاب از یازده قرن پیـش تا کنون مأخذ کتب فقه و حدیث مـا و مـرجع محـدثیـن و مستنـد مجتهدیـن بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعی می باشند.

● گفتار بزرگان در باره کلینی:

۱) نجاشی می گوید: او در زمان خـود، شیخ و پیشـوای شیعه در شهر ری بـود و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مـورد اعتماد است.

۲) ابـن طاووس می گـویـد: تـوثیق و امانت شیخ کلینـی مـورد اتفاق همگان است

۳) ابـن اثیر می گـویـد: او به فرقه امامیه در قرن سـوم، زنـدگـی تـازه ای بخشیـد و عالـم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب است

۴) ابـن حجر عسقلانی می گوید: کلینـی از رؤسا و فضلای شیعه در ایام مقتدر عباسی است

۵) محمد تقـی مجلسـی می گـوید: حق ایـن است که در میان علمای شیعه مانند کلینی نیامده است و هر کـس در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، در مـی یابـد که از جانب خـداونـد مـورد تائیـد بـوده است.

محمد رضا غلامی