روشهای مبارزه با پولشویی

پولشویی روی دیگر یا نیمرخ مالی فعالیتهای بزهكارانه ای است كه در آن عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه و غیرقانونی طی رونـــــدی در مجاری قانونی تطهیر و پاك می شود

پولشویی، عبارت است از هر نوع عمل یا اقدام به عمل برای مخفی كردن یا تغییر ظاهر هویت نامشروع حاصل از فعالیتهای مجرمانه، به گونه ای كه وانمود شود، این عواید از منابع قانونی سرچشمه گرفته است. پولشویی یا تطهیر پول فعالیتی مجرمانه، در مقیاس بزرگ، گروهی، مستمر و درازمدت است كه می تواند از محدوده سیاسی یك كشور مفروض نیز فراتر رود.

پولشویی یك فرایند سه مرحله ای است كه مرحله اول مستلزم قطع هرگونه ارتباط مستقیم بین وجوه و جرمی است كه حاصل شده، مرحله دوم مخفی كردن ردپای وجوه برای جلوگیری از تعقیب قانونی آن و مرحله سوم بازگرداندن وجوه به مجرم به صورتی كه نحوه اكتساب و محل جغرافیایی آن قابل ردیابی نباشد.

پولشویی آثار زبانبار بر اقتصاد، جامعه و سیاست دارد. آلوده شدن و بی ثباتی اقتصاد تضعـیف بخش خصوصی و برنامه های خصوصی سازی، كاهش كنترل دولت بر سیاستهای اقتصادی، فاسد شدن ساختار حكومت، بی اعتمادی مردم، بی اعتباری دولتها و نهادهای اقتصادی كشور و... غیره تنها بخشی از این آثار است.

پیشینه اقدامهای بین المللی برای مبارزه با پدیده پولشویی و تدوین راهكارهای جهانی برای مقابله با این معضل به سالهای میانی دهه ۱۹۸۰ برمی گردد. در اواخر همین دهه بود كه عزم جهانی برای تدوین پیمان نامه ها، معاهدات و كنوانسیون های بین المللی در این زمینه شكل گرفت. به دنبال تاسیس گروه كاری اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی در سال ۱۹۸۹، گروههای منطقه ای مانند اتحادیه اروپا، شورای اروپا و سازمان كشورهای آمریكایی، قوانین و معیارهایی برای مبارزه با پولشویی در كشورهای عضو تدوین كرده اند. منطقه كارائیب، آسیا، اروپا و آفریقا، نیروی ویژه مبارزه با پولشویی ایجاد كرده اند و گروه بندیهای مشابهی برای آمریكا و آمریكای لاتین در سالهای آینده دردست تدوین و شكل گیری است. با این حال، در سطح بین المللی و جهانی یك توافق نظر عمومی درمورد كلیات اركان اصلی هر نظام ضدپولشویی وجود دارد، كه شناخت این اصول در تدوین قوانین منع پولشویی راهگشا خواهد بود.

واژه پولشویی برای توصیف فرایندی مورد استفاده قرار می گیرد كه درآن پول غیرقانونی یا كثیفی كه حاصل فعالیتهای مجرمانه مانند قاچاق موادمخدر، قاچاق اسلحه و كالا، قاچاق انسان، رشوه، اخاذی، كلاهبرداری و... است، در چرخه ای از فعالیتها و معاملات، با گذر از مراحلی، شسته و به پول قانونی و تمیز تبدیل می شود.

پولشویی به عنوان یك جرم در دهه ۱۹۸۰ بویژه درمورد عواید حاصل از قاچاق موادمخدر وداروهای روان گردان موردتوجه كشورهای غربی قرار گرفت. این امر به دلیل آگاهی كشورهای مزبور از سودهای كلان حاصل از این فعالیت مجرمانه و نگرانی آنها درباره گسترش مصرف موادمخدر در جوامع غربی بود كه انگیزه مبارزه با فروشندگان موادمخدر را برای دولتها ازطریق تدوین قوانینی كه آنها را از عواید غیرقانونی محروم كند به وجود آورد.

آگاهی كشورهای توسعه یافته از آثار پولشویی و تدوین قوانین مقررات و اتخاذ تدابیر قابل توجه برای مبارزه همه جانبه با آن باعث شده است كه عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه به منظور شسته شدن به سوی كشورهایی سوق یابد كه سازوكارهای نظارتی آنها در بازارهای مالی ضعیف است، یا تدابیری برای برخورد با این مشكل اتخاذ نكرده اند. بدون تردید این امر مشكلات فراوانی را برای كشورهای مزبور ایجاد خواهدكرد و اولین گام در مقابله با این مشكل تدوین قوانین و مقررات و اتخاذ تدابیر و شیوه های مناسب است.

در اقتصاد ایران تاكنون به دلیل ناشناخته ماندن پیامدها و آثار زیانبار پولشویی، اقدام قابل توجهی صورت نگرفته است. تنها اقدام مثبت در این زمینه لایحه منع پولشویی تقدیمی دولت به مجلس شورای اسلامی است كه مراحل بررسی مقدماتی آن انجام شده است. در این مقاله ابتدا به تعریف و مراحل فرایند پــــــولشویی و آثار و اقدامات و مستندات بین المللی می پردازد.

● تعریف پولشویی

مراحل اساسی در دستورالعمل جامعه اروپایی مصوب مارس ۱۹۹۰ تعریف پولشویی به صورت زیر است: تبدیل یا انتقال یك دارایی، بـــا علم به اینكه از فعالیتهای مجرمانه به دست آمده باشد، به منظور پنهان داشتن یا گم كردن رد منشا غیرقانونی آن دارایی، یا كمك به شخصی كه مرتكب چنین جرمی شده است برای گریز از پیامدهای قانونی جرم مزبور.

تعریف پولشویی در پیمان نامه شورای اروپا مربوط به نشست اوت ۱۹۹۰ استراسبورگ تكمیل شد و موارد زیر به تعریف ارائه شده در دستورالعمل جامعه اروپا افزوده شد «تحصیل، تملك یا استفاده از داراییهای به دست آمده از منابع غیرقانونی و نیز هرگونه مشاركت، مباشرت، دسیسه چینی برای ارتكاب اقدام به ارتكاب، یا كمك، ترغیب، تسهیل و پنهان كاری هرگونه جرم مرتبط با پولشویی».

▪ گروه كاری اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی (FATF) در گزارش فرایند عمل با رفتار پولشویی را شرح داده است كه شامل اجزای زیر است:

- تبدیل یا انتقال مال با علم به اینكه چنین مالی از یك جرم كیفری حاصل شده است به منظور مخفی كردن یا تغییر ظاهر منشا غیرقانونی مال موردنظر یا كمك به شخصی كه مرتكب چنین جرمی شده است برای فرار از پیامدهای قانونی عمل خود.

- پنهان كردن یا تغییر ماهیت واقعی، منشا، محل، جابجایی یا مالكیت مال با علم به اینكه چنین مالی از فعالیت مجرمانه حاصل شده است.

- تملك، تصرف یا استفاده از مال با علم به اینكه چنین مالی حاصل فعالیتهای مجرمانه است.

● مراحل پولشویی

پولشویی فرایندی پیچیده، مستمر، درازمدت و گروهی است كه به طور معمول در مقیاسی بزرگ انجام می شود و می تواند از محدوده جغرافیایی - سیاسی یك كشور فراتر برود.

براساس این فرایند عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه با گذر از مراحل مختلف وارد نظام مالی و فعالیتهای قانونی می شود و با پنهان ماندن منشا غیرقانونی آن، ظاهری قانونی می یابد. به طوركلی فرایند پولشویی دارای سه مرحله به صورت زیر است:

۱ - جایگذاری: اولین مرحله از فرایند پولشویی، جایگذاری یا تزریق عواید از فعالیتهای مجرمانه به شبكه مالی رسمی با هدف تبدیل عواید از حالت نقدی به ابزارها و داراییهای مالی است كه یا برای سپرده گذاری در موسسات مالی خارجی به بیرون از مرزها انتقال داده می شود و یا برای خرید كالاهای با ارزش مانند آثار هنری، هواپیما، فلزات و سنگهای قیمتی به كار می رود. یا به صورت سپرده گذاری در بانكهای داخلی یا دیگر موسســات مالی رسمی و غیررسمی صورت می گیرد.

۲ - لایه چینی: این مرحله كه درواقع جداسازی عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه از منشا یا فعالیتهای موجــــود آن است ازطریق ایجاد لایه های پیچیده ای از معاملات یافتن و انتقال مالی چندگانه با هدف مبهم ساختن فرایند حسابرسی و مجهول گذاشتن هویت طرفهای اصلی معامله و ناممكن كردن ردگیری منشا عواید مزبور صورت می گیرد.

۳ - یكپارچه سازی: آخرین مرحله در فرایند پولشویی یكپارچه سازی یا فراهم كردن پوشش ظاهری مشروع و توجیه قانونی برای عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه است. چنانچه مرحله لایه چینی با موفقیت انجام شود عواید شسته شده با استفاده از طرحهای یكپارچه سازی، به نحوی وارد جریان اصلی اقتصادی می شود كه بازگشت به سیستم مالی، وجوه شكل و ظاهری قانونی یافته است.

فرایند پولشویی ممكن است به صورت جداگانه و متمایز یا به طور همزمان اتفاق افتد. چگونگی استفاده از این مراحل به سازوكارهای موجود برای پولشویی و شرایط سازمانهای مجرم بستگی دارد.

● آثار پولشویی

گروه كاری اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی (FATA) وابسته به سازمان همكاری اقتصادی و توسعه (OECD) چهار تهدید اساسی پدید آمده از معضل جهانی پولشویی را چنین برشمرده است.

- كوتاهی در مبارزه با پولشویی، سودآوری فعالیتهای مجرمانه یا غیرقانونی را برای مجریان آسانتر می گردد؛

- كوتاهی در مبارزه با پولشویی، سازمانهای مجرم را در تامین مالی فعالیتهای مجرمانه و گسترش آن فعالیتها آزادتر می گذارد؛

- امكان به كارگیری شبكه مالی رسمی از سوی پولشویان، خطر فسادپذیری نهادهای مالی و كل بخش مالی اقتصاد ملی را به همراه می آورد؛

- انباشت قدرت و ثروت توسط مجرمان وگروههای بزهكار - برخوردار از امكان پولشویی - تهدیدی جدی برای اقتصادهای ملی و بویژه برای نظامهای دموكراتیك به شمار می آید.

علاوه بر اینها، برپایه یافته های پژوهش انجام شده در صندوق بین المللی پول و نیز به استناد گزارش ارائه شده توسط مدیرعامل صندوق مزبور در سال ۱۹۹۸، انحراف تحلیلها و سیاستگذاری های كلان اقتصادی پولشویی به شمار می آیند.

● مهمترین آثار منفی اقتصادی پدیده پولشویی عبارتند از:

۱ - تضعیف بخش خصوصی - پولشویان با هدف پنهان كردن عواید حاصل از فعالیتهای غیرقانونی خود، با استفاده از شركتهای پیشرو، عواید مزبــــــور را با وجوه قانونی مخلوط می كنند. از آنجایی كه این شركتها به وجوه غیرقانونی قابل توجهی دسترسی دارند كه به آنها كمك می كند تا محصولات و خدمات خود را با قیمتی كمتر از سطح قیمت بازار ارائه دهند این امر رقابت را برای شركتهای قانونی بسیار مشكل می كند و باعث بیرون راندن توسط شركتها و سازمانهای مجرم از بازار و تضعیف بخش خصــوصی قانونی در اقتصاد می شود.

۲ - تضعیف یكپارچگی و تمامیت بازارهای مالی - موسسات مالی متكی به عواید حاصل از فعالیتهای مجرمانه در مدیریت مناسب دارائیها انجام به موقع تعهدات و عملیات خود با مشكلات و چالشهای بیشتری مواجه اند.

۳ - كاهش كنترل دولت بر سیاستهای اقتصادی، در بعضی از كشورهای درحال توسعه این عواید غیرقانونی ممكن است میزان بودجه دولت را تحت الشعاع قرار دهد و در نتیجه كنترل دولت بر سیاستگذاری های اقتصادی را كاهش دهد.

درواقع، گاهی حجم زیاد دارائیهای انباشته شده مبتنی بر عواید حاصل از پولشویی، بازارها یا حتی اقتصادهای كوچك را در تنگنا قرار می دهد.

۴ - اخلال و بی ثباتی در اقتصاد - اشخاصی كه اقدام به پولشویی می كنند به دنبال سود حاصل از سرمایه گذاری وجوه غیرقانونی خود در فعالیتهای اقتصادی نیستند، بلكه هدف آنها نگهداری اصل وجوه و عواید مزبور است.

بنابراین، آنها وجوه خود را به لزوم در فعالیتهایی كه برای كشور محل استقرار وجوه مزبور، سودآور باشد سرمایه گذاری نمی كنند. آنها سرمایه هـــای خود را به بخشهای ساختمان سازی و هتلداری سوق داده و این موضوع خسارت شدیدی به بخشهای مزبور و كل اقتصاد وارد می كند.

ایجاد موانعی برای خصوصی سازی و كاهش درآمد دولت و ریسك اعتباری برای دولتها در شرایط كنونی اقتصاد جهانی از آثار جانبی منفی اقتصادی دیگر پدیده پولشویی است. پیشینه اقدامات بین المللی درباره پولشویــی رشد پرشتاب عزم جهانی، انبوه پیمان نامه ها و قوانین بین المللی به دست آمده گرایش چشمگیر كشورها به اتخاذ تدابیر جهانی اندیشیده شده در این باره اهمیت ویژه و جدی تهدیدهای ناشی از پولشویی را در دنیای امروز به خوبی نمایان می سازد. مهمترین و اساسی ترین مستندات بازتاب دهنده كوششهای فراگیر بین المللی به شرح زیر است:

۱ - پیمان نامه وین اولین سند بین المللی است كه در آن تعریفی دقیق از پولشویی ارائه شده و راههایی برای محروم كــــردن اشخاص دست اندركار قاچاق موادمخدر از عواید فعالیتهای مجرمانه آنها و درنتیجه كاهش انگیزه آنان برای ادامه این فعالیتها پیشنهاد شده است.

۲ - اعلامیه كمیته بال در سال ۱۹۸۸ برای جلوگیری از كاربرد مجرمانه شبكه بانكی به قصد پولشویی به امضا رسید.

۳ - تشكیل نیروی ویژه اقدام مالی در نشست پاریس به وسیله هفت كشور به منظور تدوین یك دستورالعمل هماهنگ بین المللی برای مبارزه با پولشویی تاسیس شد.

۴ - گزارش گروه كاری اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی (THE FATF REPORT ۱۹۹۰) كه فرضیه آن شناسایی و تدوین راهكارهای مناسب برای مبارزه با پولشویی است و در این راستا با انتشار رویكــــردهای سیاسی و توصیه هایی در این باره كشورهای جهان را به همكاری بین المللی فرا می خواند.

۵ - پیمان نامه شورای اروپا كه در تاریخ ۸ نوامبر ۱۹۹۰ برای تحقیق و بازرسی، ضبط و مصادره عواید حاصل از جرم تاكید شده است.

۶ - علاوه بر موارد فوق در سال ۱۹۹۰، كمیسیون بین المللی آمریكایی با اعتیاد (CICAD) در سال ۱۹۹۲ به تصویب نهایی رسید و در سال ۱۹۹۷ اصلاح شد.

در ۱۰ ژوئن ۱۹۹۱ دستورالعمل جامعه اروپایی را به منظور منع استفاده از نظام مالی برای مقاصد پولشویی تصویب كرد. و قوانین دیگری نیز تا سال ۲۰۰۰ میلادی به تصویب رسیده یا اقدامات ویژه ای در این مورد صورت گرفت.

آخرین اقدامات جدی بین المللی به منظور تدوین راهكارهایی برای مبارزه با معضل جهانی پولشویی عبارت است از «پیمان نامه مبارزه با جرم سازمان یافته فراملی».

این پیمان نامه در دسامبر ۲۰۰۰ توسط سازمان ملل تدوین شد.

براساس ماده یك این پیمان نامه، هدف از تدوین آن تقویت همكاری به منظور پیشگیری و مبارزه موثرتر با جرایم سازمان یافته است. ماده ۵ این پیمان نامه، مشاركت در گروه جرائم سازمان یافته را جرم اعلام كرده است و ماده ۶ آن نیز پولشویی عواید حاصل از جرم سازمان یافته را جرم شناخته است.

منابع و ماخذ:

۱ - طرح مطالعاتی مبارزه با جرم پولشویی، مركز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، تیرماه ۱۳۸۲ مرداد و شهریور ماه ۱۳۸۲

۲ - هفته نامه خبری - تحلیلی اقتصاد و دارائی، تیر، مرداد و شهریور ماه ۱۳۸۲

۳ - روزنامه های همشهری تیر، مرداد و شهریور ۱۳۸۲

۴ - مجله مجلس علمی - پژوهشی مجلس شورای اسلامی - شماره ۳۷ سال دهم بهار ۱۳۸۲

۵ - BILLY S MONEY LAUNDERING HOME PAGE, MONEY LAUNDERING - A BRIER HISTORY, ۸ DEC ۲۰۰۰.

۶ - THE VIENNA CONVENTION: THE ۱۹۸۸ UN CONVENTION AGAINST ILLICIT TRAFFIC IN NARCOTIC DRUGS AND PSYCHOTROPIC SUBSTANCES, UNDOCS. E/CONF. ۸۲/IS AND E/CONF. ۸۲/۱۴, DEC. ۱۹. ۱۹۸۸.

۷ - THE FATF REPORT: THE REPORT OF THE FINANCIAL ACTION TASK FORCE (FATF) ON MONEY LAUNDERING, APRIL ۱۹, ۱۹۹۰.

۸ - THE NATIONAL MONEY LAUNDERING STRATEGY FOR ۱۹۹۹, THE US DEPARTMENT OF THE TREASURY / THE US DEPARTMEN OF JUSTICE, SEPT ۱۹۹۹, PP, ۵.۷.

حسینعلی بهرامزاده و حسین شریعتی: اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد

اسلامی شیروان - فیروزكوه

---