دانش آموزان ایرانی چهارم شدند البته از آخر

در حالی که براساس پژوهش های کارشناسان تقویت زبان آموزی, غنی سازی مهارت های خواندن و توجه ویژه به درک مطلب در نظا م های آموزشی جهان از ابتدای سال های تحصیل خاص, در دوره قبل از دبستان با جدیت دنبال می شود, ایران در مطالعه بین المللی پیشرفت سوادخواندن ”پرلز“ از بین ۳۵ کشور جهان در رتبه ۳۲ قرار گرفت

برای نظام آموزشی اسپند دود کردیم!

در حالی‌که براساس پژوهش‌های کارشناسان تقویت زبان‌آموزی، غنی‌سازی مهارت‌های خواندن و توجه ویژه به درک مطلب در نظا‌م‌های آموزشی جهان از ابتدای سال‌های تحصیل خاص، در دوره قبل از دبستان با جدیت دنبال می‌شود، ایران در مطالعه بین‌المللی پیشرفت سوادخواندن ”پرلز“ از بین ۳۵ کشور جهان در رتبه ۳۲ قرار گرفت.در مطالعه تطبیقی بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن ”پرلز“ که ۳۵ کشور جهان میزان سواد دانش‌آموزان ۹ ساله یعنی پایه چهارم خود را مورد ارزیابی پیشرفت تحصیلی (IEA) قرار داده‌آند، عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در مقایسه با سایر کشورهای شرکت‌کننده به‌طور معناداری پائین‌تر از میانگین بین‌المللی ۵۰۰ است.به گفته کارشناسان مهارت در خواندن از مهمترین نیازهای یادگیری دانش‌آموزان در زندگی امروز بوده و توانائی درک مطلب، تفسیر و استنتاج از متون درسی و غیردرسی، دانش‌آموزان را با افکار و اطلاعات جدیدی آشنا می‌کند تا راه ”بهتر اندیشیدن“ و ”بهتر زیستن“ را بیاموزند، تنها یک درصد دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم شرکت‌کننده در آزمون بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن ”پرلز“ موفق به رسیدن به نقطه معیار ۱۰ درصد ممتاز که ۱۰ درصد بالائی دانش‌آموزان در سطح بین‌المللی نمره‌ای بالاتر از آن کسب کردند، شده‌اند.

نتایج این مطالعه بین‌المللی حاکیست، تنها چهار درصد دانش‌آموزان ایرانی در نقطه درصدی ۷۵ و نمره تراز شده ۵۷۰ که ۲۵درصد دانش‌آموزان در سطح بین‌المللی نمره‌ای بالاتر از آن دریافت کرده‌اند، قرار داشته و ۱۶ درصد در نقطه ۵۰ درصدی و نمره تراز شده ۵۱۰ که نیمی از دانش‌آموزان در سطح بین‌المللی نمره‌ای بالاتر از آن دریافت کرده‌اند و ۴۲ درصد در نقطه ۲۵ درصدی و نمره تراز ۴۳۵ که ۷۵ درصد دانش‌آموزان در سطح بین‌المللی نمره‌ای بالاتر از آن دریافت کردند، قرار داشته‌اند.بر این اساس متوسط عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در نمره کل با ۴۱۴ امتیاز و متون اطلاعاتی با ۴۰۸ بالاتر از سه کشور آخر جدول یعنی کویت، مراکش و بلیز بوده و در متون ادبی با ۴۲۱ امتیاز از چهار کشور آخر جدول یعنی آرژانتین، کویت، مراکش و بلیز بالاتر است.این در حالی است که سوئد در میان ۳۵ کشور رتبه اول سواد خواندن را کسب کرده و کشورهای نروژ، قبرس، مولداوی، ترکیه، مقدونیه، کلمبیا، آرژانتین، ایران، کویت، مراکش و بلیز به ترتیب با تفاوتی معنادار در پائین میانگین بین‌المللی ۵۰۰ قرار گرفته‌اند و به عبارتی پنج کشور از میان ۱۰ کشوری که نسبت به میانگین بین‌المللی عملکرد ضعیف‌تری داشته‌اند شامل ایران، کلمبیا، آرژانتین، کویت و بلیز در متن‌های دارای فرایند درک مطلب، قوی‌تر بوده و سوئد و هلند بالاترین عملکرد را نسبت به سایر کشورها داشته‌اند.ایران، کلمبیا، آرژانتین، نروژ، کویت، آلمان، جمهوری اسلوواکی، جمهوری چک، سوئد، بلیز، هلند، سنگاپور و فدراسیون روسیه جزو کشورهای بوده‌اند که به‌طور قابل توجهی عملکرد نسبی بالاتری در فرایند تشخیص و یافتن اطلاعات و استنباط‌های مستقیم داشته‌اند و زلاندنو، کانادا، ایالات متحده، انگلستان، فلسطین اشغالی، هنگ‌کنگ، یونان، رومانی، مقدونیه، مجارستان، لیتوانی، مولداوی، ایتالیا و ترکیه عملکرد نسبی بالاتری در فرایندهای تفسیر، تکمیل و ارزیابی داشته‌اند؛ در این زمینه ایران دارای بالاترین تفاوت بین پاسخ‌های حفظی و استنباطی بوده است.از سوی دیگر داده‌ها و نتایج این مطالعه نشان می‌دهد در همه کشورهای شرکت‌کننده توانائی سواد خواندن دختران بیش از پسران است. در ایران نیز متوسط عملکرد دختران در نمره کل ۲۷ امتیاز بالاتر از نمره پسران بوده و نکته قابل توجه آنکه کویت دارای بالاترین اختلاف متوسط عملکرد بین دختران و پسران در کشورهای شرکت‌کننده و کمترین اختلاف متعلق به ایتالیا با ۸ امتیاز بوده است.به علاوه نتایج ارزیابی دانش‌آموزان ایرانی نشان می‌دهد که اختلاف میانگین دختران با پسران در متون ادبی ۲۸ و در متون اطلاعاتی ۲۴ امتیاز است.تفسیری بر رتبه و جایگاه ایران در مطالعه پرلز برای قضاوت بهتر جایگاه عملکرد دانش‌آموزان نشان می‌دهد که اغلب کشورهای شرکت‌کننده جزو کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته بوده و جایگاه کشورهائی همچون ایران را از نظر عواملی نظیر فرصت‌های آموزشی، امکانات و کیفیت نظام آموزشی نمی‌توان با آنها مقایسه کرد. در این تفسیر عملکرد دانش‌آموزان ایرانی، شرایط اجرای آزمون و میزان آمادگی، انگیزش و رغبت دانش‌آموزان در پاسخ دادن به سئوالات آزمون قابل توجه است و با توجه به گزارش‌های رسیده از استان‌ها در برخی مدارس، شرایط بهینه برای برانگیختن جدی دانش‌آموزان، در توجه عمیق و همه جانبه به مواد آزمون و به‌خصوص تولید و ارائه پاسخ‌های تشریحی به سئوالات پاسخ ساز فراهم نبوده و در پاره‌ای از موارد، مجریان آزمون به علت نداشتن امکانات و یا احتمالاً عدم وقت و انگیزه کافی در اجرای آزمون، نتوانسته‌اند شرایطی را فراهم آورند که دانش‌آموزان در هنگام خواندن متن‌ها و پاسخ به سئوالات آن، از دقت، تمرکز و انگیزش بالا برخوردار شوند.بیگانگی و نامانوس بودن اغلب دانش‌آموزان ایرانی با بخشی از متن‌های آزمون پرلز به‌ویژه بخش اطلاعاتی نیز از دیگر موارد قابل توجه است که متأسفانه این گونه متن‌ها را در کتاب‌های درسی خود بسیار کم، تجربه کرده‌اند.در این مطالعه همچنین مهمترین نکته در زمینه وضعیت نازل دانش‌آموزان ایرانی مربوط به نارسائی و ضعف برنامه‌ریزی آموزشی و شیوه‌های تدریس در مدارس ایران است که غالباً دانش‌آموزان را براساس پاسخ‌های از پیش تعیین شده و اندوختن معلومات کتابی به جای تجزیه و تحلیل و تفسیر مطالب درسی عادت داده‌اند.

بر این اساس دانش‌آموزان ایرانی با توجه به روش‌های رایج یاددهی، یادگیری و نظام ارزشیابی در هنگام مطالعه یک متن و پاسخ‌دهی به سئوالات مطرح شده، صرفاً در پی حفظ مطالب و یا استخراج مستقیم اطلاعات خواسته شده از متن هستند و اغلب آنها یاد نگرفته‌اند که چگونه در تفسیر و استنباط متن‌های داده شده براساس خلاقیت شخصی و باز تولید فکری خود بتوانند عناصر یک متن را تلفیق، ارزیابی و ساماندهی کنند. در این زمینه بهترین شاخص قضاوت، توجه به این نتیجه پرلز است که نشان می‌دهد ایران از میان ۳۵ کشور شرکت‌کننده بالاترین تفاوت میان پاسخ‌های حفظی و پاسخ‌های استنباطی را داشته است و نشانگر فاصله قابل ملاحظه ایران از نظر یادگیری‌های عمقی و خلاق در مقایسه با کشورهای شرکت‌کننده است.در این مطالعه، جایگاه هر یک از کشورها در مقایسه با جامعه مورد مطالعه پرلز ـ یعنی ۳۵ کشور شرکت‌کننده ـ تعیین می‌شود و به هیچ‌وجه نمی‌توان از این مطالعه در یک مقیاس جهانی نتیجه‌گیری کرد، زیرا این مقایسه در محدوده کشورهای شرکت‌کننده یا همه تفاوت‌ها و تشابه‌های آن قابل تفسیر و تحلیل است.اما، آنچه می‌توان از این مطالعه در قلمرو برنامه‌ریزی آموزشی، روش‌های تدریس و نظام ارزشیابی تحصیلی دوره ابتدائی آموزش و پرورش ایران بهره گرفت توجه به این نکته مهم در نظام آموزشی ایران است که سیاستگذاران و برنامه‌ریزان درسی با تکیه بر این مطالعات باید در فرآیند یاددهی ـ یادگیری سواد خواندن در ابعاد مختلف آن (نیروی انسانی، برنامه‌ریزی، ساختار، روش‌ها، اهداف و...) تجدیدنظر اساسی به‌عمل آورند.البته این تحول و اصلاح بدون سرمایه‌گذاری در منابع نیروی انسانی به‌ویژه معلمان دوره ابتدای امکان‌پذیر نیست. از این‌رو، قبل از هر چیز باید در ”کیفیت انتخاب معلم“ و سپس در ”کیفیت آموزش معلم“، برنامه‌ریزی اصولی بر اساس یافته‌های پرلز صورت گیرد.

سوره حاتم‌زاده