آن دو میلیون نفری كه خمرها كشتند

در كنار رود مرزی «مكونگ» گاوها با آن جثه سنگینشان به آرامی و در سایه آن بتكده هرمی شكل مشغول چریدن هستند كمی آن سوتر بوفالوها و گاوهای كوهان دار علف می خورند و پرندگان چهچهه می زنند البته این جمله ها به معنای آن نیست كه اینجا مكانی شاعرانه و روحانی است

در این معبد كه در منطقه «چئونگ آك» واقع در حوالی پایتخت كامبوج قرار دارد، استخوان های ۸۹۰۰ شهروند كامبوجی نگهداری می شود كه بین سال های ۱۹۷۵ تا ۱۹۷۸ و در خلال یكی از بزرگترین كشتارهای دسته جمعی تاریخ به قتل رسیده اند. در آن سال ها یك میلیون و هفتصد هزار نفر قربانی حكومت مطلقه خمرهای سرخ بر كامبوج شدند و بنا به گزارش ها حدود ده هزار نفر نیز در این مكان یا به عبارت بهتر در كشتارگاه «چئونگ آك» واقع در پانزده كیلومتری غرب «پنوم پن» كشته شدند. اكثر كشته شدگان در این محل، زندانیان «تول سلنگ» با علامت اختصاری «۲۱» بودند، زندانی كه پیش از آن مدرسه ای دخترانه بود و از اواخر سال ۱۹۷۵ توسط خمرهای سرخ به زندان و مركز بازجویی تغییر كاربری داده شده بود. در آن زندان در كنار مردان و زنان و كودكان بی گناهی كه لقب «علف های هرز بورژوازی» گرفته بودند، كادرها و نورچشمی های سابق خمرهای سرخ نیز كه بعدها مورد غضب رژیم قرار گرفته بودند قرار داشتند. این زندانیان پس از هفته ها و گاه ماه ها بازجویی و تحمل شكنجه های وحشتناك و البته در صورتی كه زنده می ماندند به «چئونگ آك» فرستاده می شدند تا به دست سرباز های غالباً كم سن و سال خمرهای سرخ كارشان یكسره شود. آن سربازان كوچك نیز با كلنگ یا سنگ و یا تبر مغز زندانیان را متلاشی كرده و سپس آنها را در گورهای دسته جمعی دفن می كردند. در سال ۱۹۸۰ یعنی یك سال پس از حمله ارتش ویتنام به كامبوج و فرار «پول پوت» و سربازان جنایتكارش، ۸۶ گور جمعی در این مكان یافت شد. از میان ۸۹۸۵ جنازه این گورها، ۴۵۲ جنازه سر نداشتند. خمرهای سرخ تحت رهبری به قول خودشان «برادر شماره یك» یعنی «پول پوت» خواهان كشوری با شهر های خالی از نفوس و روستاهایی با انبوه جمعیت بودند. این آرمان شهر وحشتناك در واقع تحت تاثیر همان دكترین معروف «مائو» یعنی «دنیای ده بر علیه دنیای شهر» بود. جالب آنكه «برادر شماره ۳» یعنی «خیوسامپهان» كه ریاست جمهوری كامبوج را هم بر عهده داشت، در زمان تحصیل در اوایل دهه ۶۰ در دانشگاه سوربن پاریس این دكترین را به عنوان پایان نامه ارائه داده بود، پایان نامه ای به نام «دكترین انسان نوین» كه سردمداران وقت كامبوج درصدد بودند تا كشور را بر مبنای آن اداره كنند. گورهای دسته جمعی تنها منحصر به منطقه «چئونگ آك» نیست، بلكه در بسیاری از اوقات سال و به ویژه به هنگام وزش بادهای پرقدرت موسمی، ناگهان جمجمه ها و تكه لباس هایی در سطح زمین به چشم می خورد كه یادگار همان دوران سیاه است. در كشور كامبوج، گذشته به هیچ عنوان دفن و فراموش نشده است و چه بسا عكس این مسئله صحت داشته باشد. اما چه كسی باید تاوان و كفاره این جنایت های تصورناپذیر را بپردازد؟ تا به امروز هیچ یك از قاتلان «چئونگ آك» به محاكمه كشیده نشده و تنها یكی از رهبران سابق كامبوج مقابل میز قاضی قرار گرفته است.

با این حال طبق توافقات به عمل آمده قرار است در سال جاری دادگاه هایی در كامبوج برای رسیدگی به اتهامات «جنایتكاران بر علیه بشریت» تشكیل شود. در اكتبر سال ۲۰۰۴ و طی نشست هایی كه با شركت نمایندگان همه جناح های سیاسی در پنوم پن برگزار شد، همه شركت كنندگان در مورد تشكیل این دادگاه های ویژه توافق كردند. اما مسئله آینده سیاسی كامبوج همچنان در هاله ای از ابهام باقی مانده است، البته جو حاكم بر این كشور حكایت از نوعی آشتی و مصالحه دارد. طبق توافقات به عمل آمده میان این كشور دوباره سلطنتی و سازمان ملل، این دادگاه ها در پنوم پن تشكیل شده و براساس قوانین داخلی كامبوج رای صادر می كنند. در هر دو شعبه تشكیل شده برای این دادگاه ها اكثریت با قاضی ها و دادستان های كامبوجی است كه البته حقوقدانان تعیین شده از طرف سازمان ملل را به عنوان دستیار در كنار خود دارند. اما آرای صادر شده باید حداقل توسط یك قاضی بین المللی مورد تایید قرار گیرد. در این دادگاه ها تنها متهمانی كه عضو خمرهای سرخ بوده اند، محاكمه می شوند. ایالات متحده آمریكا هم همه تلاش خود را به كار گرفته است كه در جریان برگزاری این دادگاه ها از مسئولیت آمریكا پس از لشكركشی اش به كامبوج در سال ۱۹۷۰ كه منجر به آن جنگ خونین داخلی شد، صحبتی به میان نیاید. بدین ترتیب در این دادگاه ها تنها رهبران ارشد حكومت پول پوت (كه در حال حاضر تعدادشان به شصت نفر می رسد) باید در مقابل قاضی پاسخگوی اتهامات خود باشند. طبق قوانین فعلی كامبوج حداكثر و اشد مجازات، حبس ابد در نظر گرفته شده است. آنچه تا به این جای كار معلوم نشده، مسئله تامین هزینه این دادگاه ها است كه سه سال به طول خواهد انجامید. در آ غاز كار قرار بر این شد تا كل بودجه ۳/۵۶ میلیون دلاری آن به صورت مشترك توسط دیوان بین المللی (۴۳ میلیون دلار) و دولت كامبوج (۳/۱۳ میلیون دلار) تامین شود. اما چیزی نگذشت كه «هون سن» نخست وزیر كامبوج اعلام كرد كه كشورش به دلیل فقر شدید در بهترین حالت تنها قادر به پرداخت و تامین ۵/۱ میلیون دلار از این بودجه است. كشور كامبوج با رقم درآمد سرانه ۳۱۵ دلار در سال عملاً در گروه فقیرترین ۱۹ كشور جهان قرار می گیرد و به تازگی صندوق بین المللی پول بدهی های این كشور را بخشیده است. دیگر كشورهایی هم كه مشاركت در تامین هزینه این دادگاه ها را تقبل كرده بودند (از جمله ژاپن كه نصف این مبلغ را به عهده گرفته بود) تا به امروز حتی یك سنت هم پرداخت نكرده اند. با وجود همه این ابهام ها، در پنوم پن همچنان جو امید و اعتماد حكمفرما است. «مایكل لی» از حقوقدانان اعزامی از طرف سازمان ملل با خوش بینی می گوید: «دیگر راه بازگشتی وجود ندارد، ما اینجا هستیم و خواهیم ماند.» سازمان ملل بابت چند شكست نمی تواند از وظیفه خود چشم پوشی كند و حتی از نظر اخلاقی هم وظیفه دارد تا پس از ۲۵ سال بعد از پایان كار آن رژیم جنایتكار حتی الامكان كار ناتمام دادگاه های جنایتكاران را به اتمام برساند.

اكثریت كشورهای عضو سازمان ملل تا سال ۱۹۹۱ بر این عقیده بودند كه نمایندگی كامبوج در مجمع عمومی این سازمان باید همچنان در اختیار فرستادگان و نمایندگان پول پوت باشد. دولت جدید كامبوج كه در سال ۱۹۷۹ بر سر كار آمد و با عنوان «جمهوری دموكراتیك كامبوج» آغاز به كار كرد، همواره تحت تحریم های بین المللی قرار داشت زیرا از نظر دیگر كشورها این دولت دست نشانده و ساخته و پرداخته ویتنام بود. اما نباید این واقعیت را نادیده گرفت كه كشتارها و قتل عام ها در كامبوج زمانی پایان گرفت كه ارتش ویتنام وارد این كشور شد و به عبارت بهتر كامبوج حیات امروزی خود را به نوعی مرهون مداخله خارجی است. در آن زمان یعنی در آگوست سال ۱۹۷۹ در شهر آزاد شده پنوم پن دادگاهی انقلابی تشكیل شد و پول پوت و معاون اولش «اینگ ساری» (برادر شماره ۲) را به صورت غیابی محكوم به مرگ كرد و البته در غرب از این دادگاه به عنوان محكمه نمایشی و نمایش تبلیغاتی یاد شد. چین و ایالات متحده آمریكا برای ضربه زدن به ویتنام، تا سال ها با پول و اسلحه از پول پوت و اعوان وانصارش حمایت می كردند و بدین صورت تا نیمه اول دهه ۹۰ شمال غربی كامبوج شاهد جنگی تمام عیار و خونین بر علیه پنوم پن بود. تازه زمانی این جنگ داخلی خونین پایان گرفت كه پول پوت در سال ۱۹۹۶ از قدرت كنار زده شد و جانشینش یعنی «تا موك» نیز از رسیدن به قدرت اجباراً صرف نظر كرد.

رئیس اردوگاه مشهور و بدنام و وحشتناك تول سلنگ هم در پنوم پن در انتظار صدور كیفرخواست دادگاه به سر می برد. «دوچ» (نام واقعی وی «كیانگ چك ایو» است) در حال حاضر شصت و سه سال دارد. این فرد در زمان حكومت پول پوت به مناصب بالای دولتی و نظامی هم رسید و البته همیشه عضو كمیته مركزی حزب به قول پول پوت «سازمان» هم بود و رابطه ای شخصی و نزدیك با شخص پول پوت داشت. دوچ كه از جمله معدود رهبران زندانی خمرهای سرخ است می تواند به عنوان شاهدی زنده و منحصر به فرد مطرح باشد، شاهدی كه در كنار دیگر رهبران سابق كامبوج از جمله خیوسامپهان و اینگ ساری می تواند واقعیات تلخ تول سلنگ را بر ملا كند. رئیس سابق دولت خمرهای سرخ یعنی خیوسامپهان كه همچون اینگ ساری آزاد و در خارج از زندان به سر می برد، همواره با بی پروایی به مجادله با مقامات كامبوج می پردازد. او چند سال پیش اعلام كرد ترجیح می دهد در برابر یك كمیته حقیقت یاب ظاهر شده و در مورد اتهاماتش پاسخ و در مواردی شهادت بدهد. كمیته ای كه وی به آن اشاره داشت در واقع برگرفته شده از نمونه آفریقای جنوبی است كه البته در صورت تشكیل چنین نهادی باز هم تنها رهبران بلندپایه خمرهای سرخ به عنوان شاهد به آن احضار می شوند. در حال حاضر نه تنها بر سر این مسئله كه در این دادگاه های ویژه باید از چه كسی شكایت كرد، بحث و جدل وجود دارد بلكه بر سر وجود یك دیوان عدالت هم اختلاف است. موافقان این استدلال را دارند كه به هر صورت عدالت باید اجرا شود. اما اگر قرار باشد این كار خدشه ای به صلح و آشتی در كامبوج وارد آورد شاید هرگز نتوان رای به محكومیت این جنایتكاران داد. در بخش ها و لایه هایی از مردم كامبوج هر روز بیش از روز پیش به اصطلاح فرهنگ عفو و بخشش شكل می گیرد و به عقیده این عده بالاترین مجازات برای خمرهای سرخ همان محرومیت همیشگی از ورود به دولت و حكومت است. مخالفان هم عقیده دارند كه تشكیل این دادگاه ها تنها موجب به هدر رفتن میلیون ها دلار می شود و از آن گذشته اگر قرار است محاكمه ای صورت گیرد باید پادشاه سابق كامبوج یعنی «نورودوم سیهانوك» نیز به دلیل یك دهه همكاری با خمرهای سرخ محاكمه شود. به عقیده این گروه بهتر این است كه این پنجاه و شش میلیون دلار صرف سرمایه گذاری و مبارزه با فقر و بازسازی زیرساخت های اقتصادی كشور شود. «هام سام نانگ» از اعضای انستیتوی «همكاری برای صلح» می گوید: «متاسفانه اكثر مردم بیشتر به فكر شكمشان هستند تا اجرای عدالت». او این پرسش را مطرح می كند كه آیا صرفاً به دلیل فشارهای خارجی باید از خون میلیون ها قربانی گذشت و اجازه داد تا كامبوج نه تنها از نظر مادی بلكه از نظر معنوی هم كشوری فقیر باشد؟ آیا این كار چشم پوشی از جنایاتی نیست كه در تول سلنگ انجام گرفته و آیا می توان نسبت به آن انبوه غل و زنجیر های به جا مانده از دوران آن بازجویی ها بی تفاوت بود و آیا این تاییدی بر همه آن جنایت ها نیست؟

منبع: Freitag

فالك هارتیگ

ترجمه: محمدعلی فیروزآبادی