۱۵۰ سال نفت

صنعت نفت آمریکا, و به عبارتی جهان, ۱۵۰ساله شد یکصد و پنجاه سال پیش در چنین روزی حفاری های ادوین دریک در پنسلوانیا به نتیجه رسید و نقش آفرینی نفت به عنوان عمده ترین منبع انرژی جهان آغاز شد

صنعت نفت آمریکا، و به عبارتی جهان، ۱۵۰ساله شد. یکصد و پنجاه سال پیش در چنین روزی حفاری های ادوین دریک در پنسلوانیا به نتیجه رسید و نقش آفرینی نفت به عنوان عمده ترین منبع انرژی جهان آغاز شد. مطلب پیش رو سرمقاله تازه ترین شماره هفته نامه پترولیوم آرگوس (۳۱ آگوست/ ۹ شهریور) است در این باره.

یکصد و پنجاهمین سالگرد فعالیت صنعت نفت آمریکا هفته گذشته کاملا بی سر و صدا سپری شد. اگر شما در تیتوسویل در پنسلوانیا زندگی نکرده باشید – جایی که کلنل ادوین دریک نخستین چاه نفت آمریکا را در روز ۲۷ آگوست سال ۱۸۵۹ حفر کرد - غیر ممکن است که متوجه یکصد و پنجاهمین سالگرد شروع به کار صنعت نفت آمریکا شده باشید. با وجود نقش محوری که نفت در جهان معاصر ایفا می کند، خارج از تیتوسویل هیچکس مایل نبود این مناسبت را در آمریکا جشن بگیرد. در مقابل، کشورهای بزرگ مصرف کننده نفت به موضوع کاهش وابستگی به نفت علاقه بیشتری نشان می دهند.

اما گریز از وابستگی به نفت دشوار خواهد بود. نفت موتور محرک اقتصاد جهانی و سنگ بنای ایجاد توازن در قدرت سیاسی و اقتصادی است. اگر چه ممکن است برای کشورهای مصرف کننده خوشایند نباشد اما تا آن جا که آینده را می توان پیش بینی کرد، نفت همچنان سوخت غالب خواهد بود. با وجود تبلیغات زیادی که پیرامون سایر سوخت ها به عمل می آید تا کنون هیچ سوخت جایگزینی نتوانسته است در مقیاسی قابل توجه و به گونه ای موثر جای نفت را بگیرد. در حال حاضر نیمی از نفت جهان در بخش حمل و نقل مورد استفاده قرار می گیرد در حالی که پیش از بحران های نفتی دهه ۷۰ این میزان یک سوم بود. سهم بخش حمل و نقل همچنان افزایش خواهد یافت و بیشتر رشد تقاضای جهانی نفت را به خود اختصاص خواهد داد. با وجود دستاوردهای فراوان در زمینه کارآیی انرژی، جایگاه نفت به عنوان مرکز ثقل ترکیب انرژی به راحتی قابل تغییر نیست.

بازار نفت به خوبی از این نکته آگاه است و به همین دلیل است که قیمت نفت با وجود رکود جهانی، که سال گذشته آغاز شد، به ۷۰ دلار هر بشکه باز گشته است. تغییرات دائمی در ساختار صنعت نفت بازگشت به قیمت های پایین تر را غیرممکن می سازد. در طرف تقاضا، سهم فزاینده بخش حمل و نقل در استفاده از نفت بدان معناست که مصرف کنندگان در مقایسه با گذشته، زمانی که نفت در مقیاس گسترده ای در بخش صنعت به عنوان سوخت و یا تولید برق مورد استفاده قرار می گرفت، هزینه بیشتری برای نفت خواهند پرداخت.

در طرف عرضه، هزینه های بالا توسعه منابع نفت کشورهای غیر عضو اوپک را گران تر می سازد و به این ترتیب شرکت های نفتی در مورد افزایش تولید، بدون این که از سود آوری پروژه ها اطمینان داشته باشند، مردد هستند.

نقشه جغرافیایی جریان نفت از تولید کنندگان به مصرف زندگان نیز در حال تغییر است. تولید نفت عمدتا در کشورهای صادر کننده نفت خاورمیانه و حوزه خلیج فارس که هزینه تولید در آن ها پایین است، متمرکز است. اما مسیرهای مبادله نفت از سوی کشورهای صنعتی عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (او ای سی دی) به اقتصادهای در حال توسعه به ویژه چین و هند تغییر می یابد.

کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نیمی از مصرف نفت جهان را به خود اختصاص داده اند اما کل رشد تقاضا به کشورهایی که عضو این سازمان نیستند، تعلق دارد. مالکیت خودرو در چین یک دهم آمریکا است اما این میزان در چین به سرعت در حال افزایش است. همزمان با خرید خودرو توسط مصرف کنندگان چینی، اگر به شوک های نفتی نیانجامد، تقاضای نفت افزایش خواهد یافت و در شرایطی که چین سهم بیشتری از نفت را طلب می کند رقابت برای نفت تشدید خواهد شد.

اوپک از نیاز چین به نفت بیشتر، نفع می برد. تولید کنندگان غیر اوپک دیگر همچون دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ برای قیمت های نفت سقف تعیین نمی کنند و برای اعضای اوپک – به ویژه عربستان سعودی – این امکان را فراهم می آورند تا در زمینه قیمت های نفت خام از نفوذ فزاینده ای برخوردار باشد.

داندگان ذخایر نفت خام ارزان در مقایسه با گذشته خواستار رانت اقتصادی بیشتری هستند. ملک عبدالله بن عبد العزیز شاه عربستان، علی نعیمی وزیر نفت عربستان و شورای وزرای عربستان می گویند که قیمت ۷۵ تا ۸۰ دلار برای نفت بهای عادلانه ای است.

شرکت های نفتی نیز با استناد به هزینه بالاتر توسعه میدان های نفتی در کشورهای غیر عضو اوپک، دیدگاه عربستان را تقویت می کنند. بیشتر ذخایر نفتی که با هزینه پایین تولید می شوند دور از دسترس صنعت نفت قرار دارند. از این رو بهترین فرصت ها را برای سرمایه گذاری در ذخایر نفت آب های بسیار عمیق، مناطق مرزی و منابع غیر متعارف مانند ماسه های نفتی می توان جست. شرکت های نفتی می گویند که توسعه این میدان ها نیازمند آن است که بهای نفت هر بشکه ۴۰ تا ۵۰ دلار باشد.

دریک نتوانست از کشف نفت درآمدی عاید خود سازد. در دوران وی قیمت های نفت پس از رقابت های زیادی که در زمینه حفاری صورت گرفت منجر به اشباع بازار شد و وی پس اندازهای خود را از دست داد. هنوز هم با گذشت ۱۵۰ سال از آغاز فعالیت صنعت نفت آمریکا، این صنعت با تهدید افزایش و کاهش بهای نفت روبه رو است و برای تولید کنندگان این انگیزه را ایجاد می کند تا در دفاع از قیمت های نفت به تنظیم میزان عرضه بپردازند. اما بر خلاف دریک، تولید کنندگان امروزی نفت قادرند از اهرم وابستگی مصرف کنندگان به نفت برای بالا نگه داشتن قیمت ها بهره ببرند.

اگر تولید کنندگان تمایل خود را برای جلوگیری از افزایش دوباره قیمت های نفت به اثبات برسانند، ممکن است مصرف کنندگان برای جشن گرفتن سالگردهای صنعت نفت علاقه بیشتری داشته باشند. اقتصاد جهان برای خروج از رکود تلاش می کند و افزایش غیرضروری بهای نفت به راحتی می تواند بهبود اوضاع اقتصادی را تهدید کند.