هفت سین و دید و بازدید

سفره هفت سین که همچنان مرسوم است، معمولا چند ساعت مانده به تحویل سال چیده میشود. هر جزء این سفره وجودش حکمتی دارد و به قصد خاصی بر سر سفره قرار میگیرد.
جالب است که تعداد "سین" های …

سفره هفت سین که همچنان مرسوم است، معمولا چند ساعت مانده به تحویل سال چیده میشود. هر جزء این سفره وجودش حکمتی دارد و به قصد خاصی بر سر سفره قرار میگیرد.

جالب است که تعداد "سین" های هفت سین گاهی از هفت عدد بیشتر میشود اما از آنجایی که عدد هفت همواره نزد ایرانیان از اهمیت خاصی برخوردار بوده و عددی کامل به حساب می آمده است ( هفت طبقه آسمان،هفت خان رستم، هفت جزء قرآن و...) مبنای این سفره بر هفت سین که هفت نوع خوردنی هستند گذاشته شده است : سماق، سیر، سنجد، سیب، سمنو، سبزی و سرکه .

علاوه بر اینها اشیاء دیگری نیز به نیات مختلف بر سر سفره قرار میدهند از جمله:

کتاب مقدس، که قرآن، اوستا یا انجیل است، آینه، برای رفع کدورت و یکرنگی، تخم مرغ رنگ کرده به نیت برکت و روزی که معمولا به تعداد اعضای خانواده تهیه میشود، شمع روشن به نیت روشنایی و طول عمر اعضای خانواده که به همین دلیل اعتقاد بر این بوده که شمع هفت سین را نباید خاموش کرد و در صورت لزوم این کار باید با برگ سبز یا نقل و نبات انجام شود، آب، نشانه صافی، پاکی و گشایش در کارها، سبزه به معنای حیات و نشاط و شادابی ،ماهی قرمز به نشانه زندگی و پایداری و گل به نیت باروری و شادابی بر سر سفره هفت سین گذاشته میشوند.

تحویل سال

هنگام تحویل سال همه اعضای خانواده با لباسهای نو و پاکیزه دور سفره هفت سین گردآمده و عقیده دارند که موقع تحویل سال بهتر است به آینه نگاه کنند و بعد از آن مقداری از آیات کتاب مقدس را بخوانند. یکی از کارهایی که در زمانی مرسوم بوده این است که آینه ای را – نماد آسمان- به صورت خوابیده روی سفره قرار داده و تخم مرغی –نماد زمین- روی آن قرار میدادند و میگفتند در زمان تحویل سال تخم مرغ تکان میخورد.

این عقیده از اینجا سرچشمه میگرفت که قدما عقیده داشتند کره زمین روی شاخ گاوی قرار گرفته است و وقتی گاو خسته میشود زمین را از این شاخ به شاخ دیگر می اندازد و سال تحویل میشود.

هنگام تحویل سال توپی شلیک میشده و همه پس از شنیدن صدای آن به روبوسی مشغول شده، سال نو را تبریک میگویند و بزرگترها عیدی کوچکترها را که معمولا اسکناس یا سکه بوده به آنها میدادند.

عید دیدنی

پس از تحویل سال، اگر روز باشد فورا" اعضای کوچکتر خانواده به دیدن بزرگترها میروند و معمولا ناهار یا شام روز اول را هم در منزل بزرگترها صرف میکنند." دیدن" های نوروزی که ناگزیر " بازدید " ها را دنبال دارد، و همراه با دست بوسی و روبوسی است، در روزهای نخست فروردین، که تعطیل رسمی است، و گاهی تا سیزده فروردین ( و می گویند تا آخر فروردین) بـین خویشاوندان و دوستان و آشنایان دور و نزدیک، ادامه دارد.

رفت و آمد گروهی خانواده ها، در کوی و محله - به ویژه در شهرهای کوچک - هنوز از میان نرفته است. این دید و بازدیدها، تا پاسی از شب گذشته، به ویژه برای کسانی که نمی توانند کار روزانه را تعـطیل کنند، ادامه دارد.

تا زمانی که "مسافرت های نوروزی" رسم نشده بود، در شهرها و محله هایی که آشنایی های شغـلی و همسایگی و " روابط چهره به چهره " جایی داشت، دید و بازدید های نوروزی، وظیفه ای بـیش و کم الزامی به شمار می رفت و نیز آشنایانی بودند - و هستـند - که فقط سالی یک بار، آن هم در دید و بازدید های نوروزی، به خانهً یکدیگر میرفتند. گسترش شهرها، ازدیاد جمعـیت، پراکندگی خانواده های سنتی، محدودیت های شغلی و نیز فرهنگ آپارتمان نشینی، از عواملی هستند که موجب کم شدن این دیدارها شده اند.

غذاهای نوروزی

سبزی پلو با ماهی غذای شب اول سال نو عقیده بر این است که سبزی پلو و ماهی در شب اول عید خورده میشود و اولین ناهار سال نو هم باید رشته پلو باشد تا همه در سال جدید رشته کارها در دستشان باقی بماند و موفق باشند. در مطالبی که درباره نوروز نوشته شده یا شنیده ایم، افزون بر خوردنی های سفره هفت سین، گاه از غذاهای ویژه شب پیش از نوروز، و شب اول سال، در خانواده های سنتی شهرها و منطقه های مختلف یاد شده است.

خوراکی هایی که با ویژگی های اقلیمی و نوع فراورده های هر منطقه هماهنگی داشت، و در عین حال بهترین و کمیاب ترین غذای منطقه بود؛ و همه قشرهای اجتماعی میکوشیدند که در این روزها، برای فراهم آوردن غذای بهتر، گشاده دستی کنند و به گفتهً ابوریحان: "این عیدها، یکی از اسبابی است که تنگی روزی فقیران را به زندگی فراخ مبدل می سازد ".

" پلو " در شهرهای مرکزی و کویری ایران (می توان گفت غیر از گیلان و مازندران در همهً شهرهای ایران) تا چندی پـیش غذای جشن ها، غذای مهمانی و نشانه رفاه و ثروتمندی بود و این " بهترین " غذا، خوراک خاص همهً مردم - فقیر و غنی - در شب نوروز بود. گاهی شخص خیری ملکی را به این منظور وقف میکرد که درآمد آن هر سال به مصرف تهیه و توزیع برنج بین مستمندان برسد و شب سال نو در خانه همه پلو پخته شود.

نوروز اول

در دید و بازدیدهای نوروزی رسم است که نخست به خانهً کسانی بروند که " نوروز اول " در گذشت عضوی از آن خانواده است. خانواده های سوگوار افزون بر سومین، هفتمین و چهلمین روز، که بیشتر در مسجد برگزار می شود، نخستین نوروز که ممکن است بیش از یازده ماه از مرگ متوفا بگذرد، در خانه می نشـینند. و در این روز است که خانواده های خویشاوند لباس سیاه را از تن سوگواران در می آورند.

جلسه های " نوروز اول " که جنبهً نمادین دارد، در عین حال از فضای دید و بازدیدهای نوروزی برخوردار است. و دیدارکنند گان، در نوروز اول، به خانواده سوگوار تسلیت نمی گویند، بلکه برای آنان " آرزوی شادمانی " می کنند، تا در آغاز سال نو فال بد نزنند. رسم نوروز اول بـیشتر در شهرهایی برگزار میشود که آخرین روز اسفند را به عنوان یاد بود درگذ شتگان سال سوگواری نکنند.

عیدی

هدیه و عیدی دادن به مناسبت نوروز رسمی کهن است، کتابهای تاریخی از پـیشکش ها و بخشش های نوروزی - پـیش از اسلام و بعد از اسلام - خبر می دهند. رسم و ضابطه پـیشکش های سنگین بها به پادشاهان و حاکمان تا دوره مشروطیت رایج بود. برقراری مالیات ها و الزام به پرداخت های منظم و حساب شده، پـیشکش های باج و خراج گونه را به مقدار زیادی از اعتبار انداخت. ولی دادن عیدی و هدیه به ویژه از طرف مقام بالا تر (منزلتی، اقتصادی و سنی) از رسم ها و آیـین های دیرین فرهنگ ماست.

امروز رسم عیدی دادن به جوانان و کودکان در خانواده، به کسان کم درآمد و خدمتگزاران در محیط کار، به رفتگر، به نامه رسان و ... در عین حال نوعی جبران زحمت و انـتـظار خدمت است.