رابطه قند و استرس

استرس, رهاورد زندگی ماشینی امروزی, زندگی با تکنولوژی های جدید و جزو لاینفک آن است در این روزگار, بدون استرس نمی توانیم زندگی کنیم

استرس، رهاورد زندگی ماشینی امروزی، زندگی با تکنولوژی‌های جدید و جزو لاینفک آن است. در این روزگار، بدون استرس نمی‌توانیم زندگی کنیم...

رابطه ما با استرس‌های جدید و نوظهور، رابطه‌ای اجتناب‌ناپذیر است و هیچ راهی جز مبارزه و مقابله با استرس‌هایی که هر روز نوع جدیدی به آنها افزوده می‌شود، نداریم. یک بیمار دیابتی، به طور مضاعف و چند برابر افراد عادی در برابر این استرس‌ها آسیب‌پذیر خواهد بود زیرا تاثیر استرس بر قندخون، مسلم و اجتناب‌ناپذیر است. از ۳۰۰ سال پیش، رابطه دیابت، هیجان‌ها و استرس‌ها، افسردگی‌ها و تحولات روحی شناخته شده اما در مورد مکانیسم دقیق آن اختلاف‌نظر وجود دارد. با دکتر منوچهر جزایری فوق?تخصص غدد و متابولیسم و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران دراین?باره گفت وگو کرده ایم.

▪ آقای دکتر! وقتی کسی برای اولین بار متوجه می شود دیابت دارد، چه حالتی پیدا می کند؟

- وقتی شخصی برای اولین‌بار متوجه می‌شود که به دیابت مبتلا شده، سعی می‌کند در وهله اول گناه را به گردن آزمایشگاه یا پزشک بیندازد. اغلب اوقات، این بیماران آزمایشگاه خود را عوض می‌کنند. شنیدن نام دیابت برای آنها استرس شدیدی به وجود می‌آورد. وقتی برای اولین‌بار تشخیص دیابت برای کسی مطرح می‌شود، چه نوع ۱ باشد چه نوع ۲، ۴ مرحله زیر را طی می‌کند:

۱) مرحله اول، انکار و ناباوری: در این مرحله بیمار دیابتی در مقابل تشخیص مقاومت و آن را اشتباه تلقی می‌کند.

۲) مرحله دوم، خشم: خشم و غضب، هم برای خود بیمار و هم برای اطرافیان به خصوص پدر و مادر، یک واکنش تخریبی‌ و فلج‌کننده است. معمولا نزدیکان بیمار در معرض بدخلقی، غضب و ناسازگاری بیمار دیابتی قرار می‌گیرند و همین خشم و غضب، قندخون?شان را بالا می‌برد.

۳) مرحله سوم، افسردگی: یکی از مشکلات و معضلات روزمره در برخورد با همه بیماران غدد از جمله بیماران دیابتی، همین مساله افسردگی و اضطراب است. آنها حداقل دو برابر غیردیابتی‌ها دچار افسردگی می‌شوند. هر چه مدت افسردگی بیشتر باشد، کنترل قند مشکل‌تر خواهد شد. این مشکل در کسانی که قبلا سابقه و زمینه افسردگی را هم داشته‌اند، چند برابر دیده می‌شود. اساسا دیابت، افسردگی را تشدید می‌کند و افسردگی، دیابت را.

۴) مرحله چهارم، قبول: در این مرحله بیمار مجبور می‌شود واقعیت را بپذیرد و با بیماری دیابت خود به تدریج کنار بیاید.

▪ وقتی بیمار مبتلا به دیابت دچار استرس می‌شود، در جسم و روان او چه اتفاقی می‌افتد؟

- یکی از علل عمده کنترل نشدن مناسب قندخون در بیماران دیابتی، استرس است. استرس انواع و تعابیر مختلفی دارد. گاهی استرس، به دلیل یک دغدغه فکری ایجاد می‌شود؛ گاهی با یک ضربه شدید روحی ـ روانی و گاهی هم فشار عاطفی. استرس، گاهی با فشار فیزیولوژیک به وجود می‌آید و گاهی نگرانی و اضطراب ما را به طرف یک استرس هدایت می‌کند. گاهی استرس، خود یک واقعه است. استرس ممکن است یک واکنش شدید نسبت به وقایع و حوادث اطراف و یک پاسخ شدید به محرک‌ها باشد. استرس واکنش به کنش‌های روزمره است. این پاسخ یا این استرس به حوادث درونی بدن، هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی و گاهی هر دوی اینها با هم، بنابراین از منظر‌های مختلف مورد بحث قرار می‌گیرد. ممکن است یک فرد با استرس بسیار ساده برخورد کند برای او یک رویداد بسیار ساده و پیش‌ پاافتاده باشد ولی همین استرس، گاهی برای یک فرد دیگر، بسیار تکان‌دهنده است. این به زمینه روانی و روانی اجتماعی افراد و به‌طور خاص بیماران دیابتی بستگی دارد. هنگام استرس، نیروی‌های دفاعی بدن برانگیخته و جنگ‌وگریزی داخل آن آغاز می‌شود. این پدیده جنگ‌وگریز در حقیقت چیزی نیست جز به کار افتادن مکانیسم‌‌های دفاعی بدن در مقابل استرس. در حقیقت مکانیسم‌های دفاعی بدن فعال می‌شوند و این به نفع بدن است.

▪ هنگام استرس چه اتفاق‌هایی در بدن انسان رخ می‌دهد؟

- هنگام وقوع یک استرس ساده، حداقل ۳ دستگاه مهم در بدن به کار می‌افتند:

دستگاه عصبی، غدد درون‌ریز، دستگاه ایمنی بدن

۱) دستگاه عصبی: با تحریک دستگاه عصبی خودکار یا همان دستگاه عصبی پاراسمپاتیک و سمپاتیک، واکنش‌های مهمی در بدن رخ می‌دهد، از جمله افزایش ضربان قلب، سردرد، تنفس تند، رنگ‌پریدگی، اختلالات گوارشی، تهوع، کم‌خوابی، بدخوابی، بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه و.... این واکنش‌ها با شدت استرس و زمینه روحی ـ روانی فرد دیابتی متناسب?اند و نتیجه فعال شدن نیروی دفاعی بدن هستند.

۲) دستگاه غدد درون‌ریز: هنگام وقوع یک استرس تهدیدآمیز، به سرعت محور هیپوتالاموس، هیپوفیز و فوق‌کلیه، برانگیخته و هورمون‌های کورتیزول، ترشح و کاتکولامین‌ها به جریان خون سرازیر می‌شوند. کورتیزول، هورمونی است که بدون آن ادامه حیات ممکن نیست.

۳) دستگاه ایمنی بدن در اثر مواجهه مداوم با استرس، تضعیف و از فعالیت سلول‌های مدافع ایمنی، یعنی لنفوسیت‌های T و سلول‌های کشنده کاسته می‌شود.

▪ بدن بیمار چگونه به استرس پاسخ می‌دهد؟

- به طور کلی بیمار دیابتی معمولا هنگام مواجهه با استرس از دو راه آسیب می‌بیند؛ وقتی فرد با یک استرس یا یک کنش تهدیدآمیز و تنش‌زا مواجه می‌شود، نظم ذهنی و فکری و تمرکز و قدرت مراقبت از خود را که برای یک بیمار دیابتی بسیار مهم است، از دست می‌دهد. مبتلایان معمولا فراموش می‌کنند قندخون خود را بررسی یا دارویشان را مصرف کنند. حتی ممکن است به الکل یا سیگار پناه ببرند یا مثلا ورزش را ترک کنند. دومین اتفاق این است که ۴ هورمون اصلی افزایش پیدا می‌کند. این ۴ هورمون اصلی که در حقیقت هورمون‌های مدافع هستند و هنگام استرس برانگیخته و ترشح می‌شوند، عبارتند از:

۱) کورتیزول

۲) کاتکولامین

۳) گلوکاگن

۴) هورمون رشد.

این هورمون‌ها ضدانسولین هستند و معمولا قندخون را بالا می‌برند. قندخون بیشتر مبتلایان به دیابت نوع ۲، در صورت بروز استرس، بالا می‌رود اما نتایج تحقیقات نشان داده است که در دیابت نوع ۱ پاسخ متغیر است. قندخون برخی بیماران بالا می‌رود و در برخی دیگر تغییری مشاهده نمی‌شود.

▪ چه راهکارهایی برای مواجهه با استرس در بیماران دیابتی وجود دارد؟

- بیمار دیابتی باید بیاموزد که استرس را مدیریت و کنترل کند. عوامل تحریک‌‌آمیزی که به اصطلاح سوهان روح بیمار است، باید کنترل و مدیریت شود. بیمار دیابتی همیشه باید برای مقابله با کاهش یا افزایش قندخون آماده باشد؛ مثلا برای بیرون رفتن از منزل برنامه‌ریزی و از شب قبل برنامه‌روز بعد را تنظیم و در صورت لزوم یادداشت کند تا از افت قندخون به هر شکلی پیشگیری شود. افت قندخون بسیار خطرناک و به مراتب خطرناک‌تر از افزایش آن است. افت قندخون، یک استرس بزرگ است. استرس، دایم با یک فرد دیابتی همراه و جزیی از تابلوی بالینی وی است. اگر میان‌وعده‌هایتان را فراموش کنید، با افت قندخون مواجه می‌شوید. در حقیقت رژیم غذایی برای فرد دیابتی، به این معنی نیست که بیمار غذا نخورد. برعکس باید غذا بخورد، آن هم به اندازه ولی دفعات صرف غذا متعدد و زیاد و حجم غذا کم و ترکیب آن ترکیب مناسبی باشد. رژیم غذایی باید طوری باشد که از افزایش و کاهش قندخون پیشگیری ‌شود تا موارد استر‌س‌زایی که نام بردیم، تقویت یا تشدید نشود. مشورت با یک دوست واقعی و مورد اطمینان می‌تواند شما را در مقابل استرس‌ها، واکسینه و تنش‌ها و هیجان‌ها را از وجودتان دور کند. اگر اضطراب، هراس و افسردگی بیش از حد معمول شد، بهتر است با روان‌پزشک مشورت کنید. افسردگی برای شما و اطرافیانتان فلج‌کننده است.

دکتر گلرخ ثریا