زن و خانواده در سیره نبی اعظم ص

پای بندی به خانواده , احترام متقابل بین دو همسر از یکسو و والدین و فرزندان ازسوی دیگر, پیشبرد امور بر مبنای مشورت , اعتنا به همسر به عنوان شخصیت مستقل, حاضر و مشهود در خانواده, توجه به نیازها و احساسات زنان, حمایت از زنان در مقابل آداب و رسوم ظالمانه جاهلی, بخشی از سیره نبوی است

پای بندی به خانواده ، احترام متقابل بین دو همسر از یکسو و والدین و فرزندان ازسوی دیگر، پیشبرد امور بر مبنای مشورت ، اعتنا به همسر به عنوان شخصیت مستقل، حاضر و مشهود در خانواده، توجه به نیازها و احساسات زنان، حمایت از زنان در مقابل آداب و رسوم ظالمانه جاهلی، بخشی از سیره نبوی است.

رسول خدا(ص) زمانی که خدیجه کبری را به همسری برگزیدندتا آخرین لحظه حیات خدیجه، همراز و پای بند به نظام زوجیت بود. در امور تجاری با او مشورت می کرد و اخبار تجارت را به او گزارش می داد و او را از اسرار نبوت آگاه می ساخت . از کمک های او بهره مند می شد و به او و خاندانش احترام می گذاشت.

هیچگاه کلامی به درشتی به او نفرمود، همانطور که این رفتار را با باقی همسرانش پس از خدیجه کبری داشت. طبق متون تاریخی، گاهی برخی زنان رسول خدا(ص) گرداگرد او را می گرفتند و از او درخواستهای متفاوت و نفقه بیشتر می کردند به حدی که برخی اصحاب صدای آنها را می شنیدند؛ رسول خدا(ص) از این برخورد غصه دار می شدند، ولی سکوت کرده و کلامی به زنان نمی گفتند. گفتنی است در حالی که برخی اصحاب به رسول خدا (ص) عرض می کردند اگر همسران ما از این درخواست ها داشته باشند گردن آنها را خواهیم زد، رسول خدا(ص) فقط تبسم می کردند.

خلیفه دوم می گوید: ما مردان قریش بر زنان خود حاکم و مسلط بودیم وقتی نزد انصار آمدیم مشاهده کردیم که در مدینه، زنان بر مردان خود غالبند . زنان ما نیز به تدریج اخلاق زنان مدینه را پیشه ساختند. روزی من بر همسر خود غضبناک شدم و او پاسخی به من داد. من از حرکت عصبانی شدم و او گفت: بخدا قسم زنان رسول خدا (ص) نیز گاهی پاسخ او را می دهند ولی او هیچگاه عضبناک نمی شود.

همکاری رسول خدا (ص) در امور منزل و انجام کارهای شخصی آن حضرت ،به کرّات در تاریخ نقل شده و جای هیچگونه انکاری را باقی نمی گذارد. جالب است که نقل این رفتار از زبان زنان رسول خدا(ص) در زمانی بوده که رسول خدا) ص) درسنین جوانی نیستند.

عایشه می گوید: رسول خدا(ص) (در خانه) همواره مشغول به کارهای مربوط به اهل و خانواده خود بود.

از روایات فوق برمی آید که مسلمانان با طرح سوالات مکرر خود از نظام خانوادگی حضرت، از همسران او می خواستند سیره رسول اکرم (ص) را بیان کنند؛ سیره ای که در آن دوره سابقه ای نداشته است.

رسول خدا(ص) در عین ملاحظه ی شأن و موقعیت همسران خود حکم اسلامی «قسم» را با عدالتی توصیف ناپذیر رعایت می کردند .

مراد از قسم این است که رسول خدا(ص) برای زنان خود اوقات و اموال خود را به طور مساوی تقسیم می کرد و به شدت مراقب بود که احساسات یکی علیه دیگری تحریک نشود.

اگرچه روایات متعددی در شأن نزول آیه اول سوره تحریم، وارد شده اما طبق مفاد آیه، رسول خدا(ص) به خاطر جلب رضایت برخی زنان خود که با تنگ نظری خاطر مبارکش را آزرده بودند، بر خود سخت گرفت.

آیات اول سوره تحریم خطاب به پیامبر می گوید که این همه ملاحظه و حیا در مقابل همسران لازم نیست و زنان و سایر مؤمنین را به رعایت هر چه بیشتر حریم نبوی موظف ساخت.

رسول خدا(ص) می کوشید که این گونه رفتار را عرف مسلمین قرار دهد. مردان صالح را که شوهران وارسته ای بودند تشویق می نمود و همواره عموم مردان را به اخلاق کریمانه در حق همسران سفارش می نمود.

از آنجمله می توان به این قضیه اشاره کرد: خدیجه کبری (س) خواهر زاده ای داشت که وی زنی غیر قریشی به همسر گرفته بود.

دوستان و اقوام به او سفارش می کردند که همسر خود را طلاق داده و زنی از قریش اختیار کند. او پاسخ داد: «من هرگز شریک زندگی ام را ترک نخواهم کرد و حاضر نیستم که او را با زنی قریشی عوض کنم.»

خبر به رسول خدا( ص) رسید، رسول خدا(ص) او را دعا کرد و فرمود:

«همانا او دامادی کریم است که وفاداری را در حق زن و خانواده خویش تمام کرده است».

حمایت از زنان و حقوق آنها در خانواده های مسلمانان از اخلاق جدی رسول خدا(ص) بود. ایشان علاوه بر نصایح و موعظه های فراوان به رعایت حقوق یکدیگر بخصوص زنان، سفارش کرده در مواقع لزوم مستقیماً دخالت می فرمود.

آیه اول سوره مجادله از زنی حکایت می کند که شوهرش به رسم جاهلی او را اظهار کرد. به این معنا که به او گفت که تو برای من مانند مادرم هستی.

زن نزد رسول خدا(ص) شکایت کرد و گفت: این مرد جوانیم را گرفته و فرزندانش را بزرگ کرده ام و در زندگی یار او بوده ام و الان در دوره نیازمندی و میانسالی مرا به خود حرام کرده است.

رسول خدا(ص) منتظر وحی الهی شد و آیه اول سوره مجادله نازل شد:

«ای رسول ما خدا گفتگوی آن زن با تو را شنید ...»

سپس رسول خدا(ص) شوهر زن را خواست و فرمود: این رسم باطل است تو باید کفاره بدهی و زن خود را به خانه ببری و چون مرد تنگدست بود و رسول خدا(ص) از بیت المال مسلیمن کفاره را پرداخت نمود و زن را با مرد پشیمان به خانه شان باز گرداند.

این جریان غیر از آنکه حمایت رسول خدا(ص) از زنان و پیوندهای خانوادگی را ثابت می کند ، به وضوح دلالت می کند که زنان حق مجادله و دادخواهی داشته و به راحتی به محضر آن بزرگوار می رسیدند و برای رفع مشکلاتشان از او یاری می جستند.

گاهی زنان از عدم ایفای وظایف زوجیت به رسول خدا(ص) شکایت می کردند؛ از آن جمله ، همسر عثمان بن مظعون است که به محضر پیامبر (ص) آمد و گفت: شوهرم از شب ازدواج تاکنون شب ها به عبادت و روزها به روزه مشعول است و به من توجهی ندارد. درروایت آمده که رسول خدا(ص) کفش های خود را به دست گرفت و با شتاب به خانه مرد رفت و او را نصیحت کرد که این رفتار ناروایی است که پیشه ساخته ای، خداوند مرا به رهبانیت و ترک لذت های دنیا مأمور نساخته ، بلکه به آئینی معتدل و آسان موظف نموده است،من خود نماز می خوانم، روزه می گیرم و با خانواده ی خود انس می گیرم.

از سوی دیگر حضرت ضمن تأکید بر اهمیت پیمان ازدواج، تداوم حیاتی خوش و سعادتمند بین زن و مرد را در سایه علاقه ی هر یک به دیگری لازم می دانست. اگر چه گاهی زنان و مردانی هستند که با وجود عدم انس و محبت طرفینی به خاطر مصالح فرزندان زندگی را تحمل کرده و یا اخلاق ناروای همسر خود را بر می تابند، چنین مردان و زنانی در صورتی که به گناه نیفتد دارای اجر و ثوابی مضاعف هستند.

به هر تقدیر در سیره ی حضرت هیچگاه زنان به رغم بی میلی و یا نفرت نسبت به شوهر ، وادار به ادامه حیات خانوادگی نبودند.

ابن عباس می گوید: «بریره» زنی بود که شوهرش مغیث نام داشت. او از شوهر ش جدا شد. ابن عباس می گوید: مغیث به دنبال همسرش راه افتاد، گریه می کرد و اشکش بر محاسنش می ریخت! رسول خدا(ص) به ابن عباس فرمود: آیا تعجب نمی کنی از محبت شدید مغیث به بریره و نفرت بریره نسبت به مغیث؟ سپس رسول خدا (ص) میانجی گری کرد و به بریره فرمود: کاش به زندگی ات بر می گشتی ؟ بریره (که می دانست اگر رسول خدا (ص) فرمان به چیزی دهد می بایست مسلمانان از حضرتش تبعیت کنند) پرسید: آیا مرا امر به بازگشت می کنید؟

رسول خدا(ص) فرمود: خیر ، فقط میانجی می شوم. آنگاه بریره (مطمئن شد) وگفت: نمی توانم و رسول خدا(ص) پذیرفت.

نویسنده: فریبا علاسوند