كلاهبرداری كامپیوتری

اگر مرتكب دارای سمت یا مقامی باشد كه موجب تسهیل دستیابی به كدهای محرمانه سیستمهای كامپیوتری و نظیر آن باشد یا اگر وجوه دریافتی بالغ بر بیش از ده میلیون ریال باشد مجازات مرتكب حداكثر مجازات مذكور در بالا خواهد بود

● ماده قانونی پیشنهادی

▪ ماده ۱-۱

هر كس با برنامه‌سازی كذب، سوءاستفاده از داده‌های ناقص و كذب، استفاده غیرمجاز از داده‌ها، برنامه‌ها یا سیستم كامپیوتری، سوءاستفاده از ارتباطات راه دور، سوءاستفاده از در مرحله ورودی، پردازش و خروجی و امثال این موارد، وجوه، اموال یا امتیازات مالی را تحصیل كند و از این راه اموال دیگران را ببرد، كلاهبردار كامپیوتری محسوب می‌شود و علاوه بر رد اصل مال به صاحبان اموال، به حبس از سه تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی كه اخذ كرده است محكوم می‌شود.

ـ تبصره ۱

اگر مرتكب دارای سمت یا مقامی باشد كه موجب تسهیل دستیابی به كدهای محرمانه سیستمهای كامپیوتری و نظیر آن باشد یا اگر وجوه دریافتی بالغ بر بیش از ده میلیون ریال باشد مجازات مرتكب حداكثر مجازات مذكور در بالا خواهد بود.

ـ تبصره ۲

تخفیف مجازات و دیگر تدابیر قانونی پیرو مقررات ماده ۱ و تبصره‌های آن است.

ـ تبصره ۳

شروع به كلاهبرداری كامپیوتری جرم محسوب می‌شود و مجازات آن حداقل مجازات مقرر در این ماده است.

▪ توضیحات

جرم كلاهبرداری كامپیوتری با بحث ورود دستورعملهای اضافی شروع شد. طبعاً در طول زمان، این جرم راه تكامل خود را پیمود. چون در قوانین ناظر به كلاهبرداری كشورهای گروه سیویل و (از جمله ایران)، لازم است انسان دیگری به طور مستقیم فریب بخورد و كلاهبرداری كامپیوتری چنین لازمه‌های را دارا نیست از این رو، خلاء تقنینی پیش میآید كه در برخی كشورها با وضع قانون جرم كلاهبرداری كامپیوتری خلاء موجود پرشده است.

در جرم كلاهبرداری و دیگر جرایم علیه اموال، مسیر حركت مجرم متفاوت است. در سرقت، سارق سراغ صاحب مال می‌رود و مال وی را می‌رباید. در كلاهبرداری، اگرچه ظاهراً صاحب مال سراغ مجرم می‌رود، اما فی‌الواقع مانور متقلبانه مجرم موجب رجوع صاحب مال به اوست و تسلیم مال به مجرم نیز براساس رضایت مغفول است. در خیانت در امانت، مجرم مال را به رسم امانت دریافت می‌كند، اما از امانت تخطی می‌كند. اما در كلاهبرداری كامپیوتری، فرد با اعمال خاص نرم‌افزاری دست به ارتكاب جرم می‌زند.

او به طور مستقیم هیچ كس را نمی‌فریبد، بلكه فریب نسبت به كامپیوتر است، او چه دارای سمت باشد یا خیر، به طور غیرمجاز، به سیستم كامپیوتری دست می‌یابد و به هر حال به هدف خود نایل می‌شود. هیچ مالی به رسم امانت به او سپرده نشده است و فقط به واسطه برنامه‌ریزی، سوءاستفاده از ورودی، خروجی و داده‌پردازی و ... به اموال دست می‌یابد. به هرحال نزدیكترین قالب به پدیده جدید، كلاهبرداری كامپیوتری است.

از مباحثات بالا به این نتیجه می‌رسیم كه پدیدهٔ جزایی جدید در شكل كنونی ۲ ویژگی جالب را توأماً داراست: اولاً این پدیدهٔ جزایی، خیلی پدیده عجیب و خارق‌العاده نیست.

دیدیم در سیر تكوین جرایم علیه اموال، سرقت خود به جرایمی منقسم و آنگاه این جرایم با پیشرفتهای جدید، هر یك به شعباتی تقسیم می‌شوند. كلاهبرداری كه روزگاری وجود خارجی نداشت و در نهایت در تدلیس جزایی و سابق بر آن در تدلیس (مدنی – كلی) آن را می‌توانستیم بجوییم، خود به آنجا می رسد كه از شكل ساده، كلاهبرداری و تقلب در پست و تمبرهای پستی، وجوه رایج، روند شركت‌سازی كذب، استفاده از شگردهای اقتصادی و تجاری، سوءاستفاده از بیمه، سوءاستفاده از سیستم بانكداری، كارتهای اعتباری و اسناد اعتباری هر روز بیشتر پیچیده می‌شود و امروزه در جامعهٔ اطلاعاتی و عصر اطلاعات وارد شكل جدید خود می‌شود.

ثانیاً این پدیدهٔ جزایی، نوعاً با برخی قالبهای سنتی جرایم علیه اموال، ذاتاً نمی‌تواند اشتراك و انطباق داشته باشد و فقط در بحث كلاهبرداری شاید به خاطر ویژگی «تقلب» بتوان قرابتهایی جست. از سویی با پدیده‌های مواجه هستیم كه از نظر ماهیت، دارای استقلال است و همین ماهیت مستقل موجب بروز تعارضاتی بین حقوقدان‌ها و حتی شكاف بیشتر در نظام‌های حقوقی شده است. باری توافق كلی نظام‌ها و حقوقدان‌ها بر سر مفهوم كلاهبرداری كامپیوتری و سوءاستفادهٔ (یا دستكاری) كامپیوتری اگرچه از نظر ماهیت دارای بحث و اشكال باشد، اما نوعاً جستن قالب و ما هیت جدید و مبارزه با پدیده‌ای جدید است.

به هر حال در جرم كالاهبرداری اجزای ركن مادی توضیح داده شده و نیز اجزای ركن مادی كلاهبرداری كامپیوتری توضیح داده شد. از این رو می‌توان گفت تقلب مورد بحث كلاهبرداری كلاسیك تداوم یافته، اما نحوهٔ ارتكاب در مراحل مختلف دستیابی به اطلاعات و داده‌ها، برنامه‌ریزی و ... متبلور شده است كه نوعاًَ تغییر در عنصر مادی را می‌رساند.

● تحول مصادیق

كلاهبرداری كامپیوتری بدواً به‌صورت تقلب در مرحلهٔ برنامه‌نویسی و دادن دستورالعملهای اضافی خلاصه میشد. این دستورالعملها و برنامه‌های تقلبی یا مستقیم هدف مالی داشت یا دادن صورت واقع به یك امر كذب بود و همین موجب تسلیم و تسلم ناروای مالی می‌شد. بعداً با پیشرفت برنامه‌نویسی و ارتقای نحوهٔ دستیابی، كلاهبرداری كامپیوتری شكل جدیدی به خود گرفت. با بحث آن لاین شدن داده‌ها، دور جدیدی از نحوهٔ ارتكاب و در نهایت مصادیق كلاهبرداری كامپیوتری آغاز شد. در كنار آن بسته‌های نرم‌افزاری، ویروسها، كرمها، بمبه‌ای زمانی منطقی و ... موجب شد بتوان هم به سهولت به شماره‌های محرمانهٔ اشخاص دست یافت و هم بتوان اموال آنان را ربود و به خود اختصاص داد.

در دور بعدی، مسایل شبكه‌ها گستردگی زایدالوصفی یافت و شعبهٔ روباتیك نیز به مسایل قبلی افزوده شد. در نهایت، آن شكل یا مصداق سادهٔ سوءاستفاده در مرحلهٔ برنامه‌نویسی به صورت دادن دستورالعملهای اضافی امروزه شامل گستره‌ای از تكنولوژی مخابرات، شبكه‌ها، سویفت و ... است. از این رهگذر، می‌بینیم كلاهبرداری كامپیوتری از حیث مصداقی نیز در حال تحول است و این امر تا آنجا گاه حایز اهمیت است كه متخصصان فنی در آنالیز و توصیف پدیدهٔ ارتكابی دچار مشكل می‌شوند.

با گذری سریع بر مطالب قبل و نكات كلی مندرج در خبرنامه‌های انفورماتیك ش ۵۸ تا ۸۰ و جلد اول گزارش توجیهی جرایم كامپیوتری در می‌یابیم:

الف) روزگاری از مفهوم سرقت، جرایم یا مفاهیمی جزایی جدا شد و كم كم تكوین یافت كه یكی از آنان كلاهبرداری است.

ب) كلاهبرداری عبارت‌است از توسل به وسایق متقلبانه برای بردن مال غیر.

ج ) كلاهبرداری در گذر زمان از حیث مصداقی راه تكامل سپرده است، از گونه تقلبات پستی به وجوه رایج، شركتها، معاملات اقتصادی، بیمه بانكداری، كارتهای اعتباری و ... متمایل شده است.

د ) در عصر اطلاعات و با بهكارگیری كامپیوتری برای انجام امور شركتها، مسأله دادن دستورالعملهای اضافی و به عبارت كلی‌تر سوءاستفاده از برنامه‌نویسی، افق جدیدی بر روی كلاهبرداری گشوده شد.

هـ) كلاهبرداری ارتكابی به وسیلهٔ مجرمان در محیط‌های كامپیوتری بر خلاف مصادیق متحول كلاهبرداری، به دلیل ماهیت و نحوهٔ ارتكاب، نتوانست كلیت خود را حفظ كند و ناچار پدیدهٔ جزایی جدید نام كلاهبرداری كامپیوتری به خود گرفت.

و) كلاهبرداری كامپیوتری از شكل ساده دادن دستورالعمل اضافی؛ كم كم با پیشرفت برنامه‌نویسی، دستیابی در مرحلهٔ ورودی و خروجی، پیشرفت تكنیك داده‌پردازی، گسترش استفاده از كامپیوتر برای امور مالی و بانك، آن لاین شدن داده‌ها، بروز و گسترش شبكه‌های مختلف، ارتقای توان تكنولوژی مخابراتی و ارتباط آن با دنیای كامپیوتر، راه تكامل پیموده است و امروزه مصادیق آن با مصادیق قبلی گاه تفاوتهای فراوان دارد.

ز ) قطعاً قانون‌گذاران باید همراه پیشرفتهای اخیر، مقررات كافی وضع كنند تا بتوانند با كلاهبرداری كامپیوتری به نحو احسن به مبارزه برخیزند.

ح ) كلاهبرداری كامپیوتری از نظر ماهیت و از حیث اجزای ركن مادی، پدیده‌های جدا از كلاهبرداری كلاسیك و متعارف است، اما كلیات آن را داراست.

از سویی چون از حیث بحثهای دكترین و اصول جزایی با دیگر عناوین مجرمانه سازگاری ندارد، در حال حاضر، این عنوان بهتر می‌تواند ماهیت و مفهوم پدیده جزایی جدید را برساند.

از این رو پیشنهاد می‌شود به قانون تشدید مجازات مرتكبین ارتشاء، اختلاس و كلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷، متن فوق افزوده شود.

● جعل كامپیوتری

▪ ماده قانونی پیشنهادی (ماده ۵۴۲-۱)

هر كس از طریق ورود، تغییر، محو، متوقف‌سازی داده‌ها یا اطلاعات دیجیتال و ارتباطات راه دور هرگونه مداخله در امر داده‌پردازی و نظیر آن داده‌ها یا اطلاعات دارای ارزش مالی و قابل اثبات و استناد در مراجع قضایی را جعل كند، مرتكب جعل كامپیوتری شده است و به مجازات سه تا ده سال و پرداخت جزای نقدی به میزان ده میلیون ریال محكوم می‌شود.

ـ تبصره ۱

داده‌های مذكور در ماده فوق اعم است از داده‌های موجود در سیستمهای كامپیوتری، مخابراتی، كارتهای اعتباری هوشمند و غیره.

ـ تبصره ۲

شروع به جعل كامپیوتری جرم است و مرتكب به حداقل مجازات مندرج در ماده فوق محكوم می‌شود.

▪ توضیحات:

۱) جعل مرسوم و كلاسیك ناظر به جعل چیزی است كه قابلیت استناد داشته باشد و بتوان آن را ارائه كرد و اثر حقوقی بر آن مترتب باشد. موضوع این جرم ساختن نوشته، سند، چیز دیگر بر خلاف حقیقت است و ساختن به شكل به‌وجود آوردن سند، ایجاد نوشته و سند، خراشیدن، تراشیدن، محو، اثبات و ... دیگر مصادیق مذكور در ماده ۵۴۲ صورت می‌گیرد.

۲) از آنجا كه مصادیق مذكور در فصل راجع به جعل در قانون مجازات اسلامی، همانگونه كه در بند اول ذكر شد ظهور در انجام آن در اشیاء فیزیكی دارد فلذا مواد قانونی موجود ناظر به اشیاء و اهداف فیزیكی است.

۳) از آنجا كه در محیط دیجیتال تراشیدن، خراشیدن، محو، اثبات به شكل فیزیكی اصولاً وجود ندارد و به شكل دیجیتال یعنی ورود، تغییر، محو، متوقف‌سازی داده‌ها و مداخله در داده‌ها (به انضمام ارتباطات راه دور) ارتكاب می‌یابد،

---