شش توضیح و سیزده مولفه از ادبیات رادیکال بومی

شعر «رادیكال بومی», امروز به استقلال ظاهری و باطنی خود می پردازد و با بهره گیری از مؤلفه های مخصوص به خود در حوزه ی پراتیك, عدم شباهت كلی به آثار ما قبل را در عمل به نمایش می گذارد

شعر «رادیكال بومی»، امروز به استقلال ظاهری و باطنی خود می پردازد و با بهره گیری از مؤلفه های مخصوص به خود در حوزه ی پراتیك، عدم شباهت كلی به آثار ما قبل را در عمل به نمایش می گذارد. در حوزهٔ تئوریك نیز این عدم شباهت ها، باید به گونه ای دسته بندی و توضیح داده شوند تا مرزبندی این نوع از نوشتار، همراه با مؤلفه هایش، در اختیار مخاطبان و منتقدان این حركت قرار گیرد و درباره ی روندش اظهار نظر شود. از این رو من در این مقاله قصد دارم به معرفی و توضیح بعضی از مؤلفه ها و ویژگی های شعر «رادیكال بومی» بپردازم. البته با ذكر هفت توضیح اساسی و ضروری كه:

۱) این مؤلفه ها براساس متونی خاص هستند واز نوشتارهای خاص استخراج شده اند كه ما نام «شعر رادیكال بومی» را بر آن نهاده ایم و از لحاظ زمانی بعد از حوزه ی پراتیك آثار قرار می گیرند.

۲) این مؤلفه ها براساس شرایط تاریخی و نیازهای جامعه شناختی، در آینده جبراً، به تغییر وخانه تكانی در درون خود دست خواهند زد و نیاز شعر این است و این از ویژگی های شعر است. در واقع این مؤلفه ها شرایط نسبی دارند و حكم مطلق نیستند. كما اینكه در آینده مؤلفه ای اضافه یا كم شود كه این امر را شرایط حاكم بر آثاری كه خلق خواهند شد، رقم می زند، نه مباحث تئوریكی كه ممكن است در آینده مطرح شود.

۳) شعر «رادیكال بومی» هرگز به معنای شعر خوب نیست و چه بسا آثاری كه در این شكل، چندان مطلوب نباشند. عنوان كردن این مؤلفه ها، به این معنی نیست كه هر اثری این مؤلفه ها را داشت، الزاماً شعر خوبی نیست.

۴) ما به این معتقد نیستیم كه تمام آثار باید این مؤلفه ها را داشته باشند، بلكه به تمام شكل های شعری ما قبل، احترام می گذاریم و برای هر كدام از آنها جایگاهی ویژه در ذهن خود قائلیم، و این شكل را یك پیشنهاد تازه در كنار دیگر شكل های شعری قلمداد می كنیم، نه یك تئوری فراگیر و نسخه ای برای همه.

۵) این مؤلفه ها، نسخه ای برای نوشتن شعر نیست، بلكه معیارهایی است كه می شود تفاوتش را با متون ما قبل، قابل درك نمود، و «ادبیات رادیكال بومی» از تصنع و نسخه پیچی و قالب بندی و حد و مرز مشخص كردن و آموزش راه های چگونه نوشتن و… می گریزد، زیرا تمام این مؤلفه ها، راهكاری ست برای آزادتر اندیشیدن و آزادتر نوشتن و گریز از قفس عادت های شعری موجود.

۶) بعضی از مؤلفه های ذكر شده در «شعر رادیكال بومی» با در كنار مؤلفه های دیگر بودن استقلال و اعتبار معنایی پیدا می كند.

در این بخش بهتر است به معرفی مؤلفه ها، همراه با تبیین و توضیح آنها بپردازیم، البته لازم به ذكر است كه هر كدام از این مؤلفه ها، همراه با نمونه های شعری، در آینده، در مقاله های مستقلی مفصلاً توضیح داده خواهند شد، و ما در این مقاله به صورت فهرست وار و گذرا فقط مقولات را تا حد امكان به صورت موجز مطرح می كنیم تا در اختیار دوستان عزیز قرار بگیرد.

● مؤلفه ی اول

سادگی، وضوح یا شفافیت»:در شعر «رادیكال بومی» زبان به شفافیت و وضوح تمایل دارد. یعنی آن چیزی كه اثر را تبدیل به شعر می كند، نوشتاری ست كه در خدمت روایت اثر است. شعر رادیكال از سانتی مانتالیسم زبانی و ضخامت های پیچیدهٔ كلامی می گریزد و به سمت شفافیت و وضوح حركت می كند. اما این به معنی این نیست كه در آثار رادیكال زبان حامل معنا می شوند،بلكه به این معناست كه زبان شعر «رادیكال بومی» در عین استقلال و تولید معنا و شفاف و واضح بودن، قیامی برعلیه زبان روزمره است، كه خود تولید معنا می كند و حامل معنا نمی شود. در واقع، در اینگونه آثار جهان متن، استقلال خودش را نسبت به جهان بیرونی اعلام می كند و جهان بیرونی را جزیی از متن می كند، نه متن را جزیی از جهان بیرونی.

● مولفهٔ دوم

روایت منسجم»:در شعر «رادیكال بومی» بر روی روایت شاعرانه، به عنوان یكی از اساسی ترین اركان بازتاب دهندهٔ شاعرانگی اثر، تأكیدی ویژه می شود. اینگونه آثار، به دلیل حضور كاراكتر، ازمكان وزمان خاص آغازمی شوند، و در مكان و زمانی خاص در حوزهٔ اجرا به پایان می رسند، و تمام حوادث درون روایت متن، بستگی به شرایط و ویژگی های كاراكتر دارد. آن چیزی كه به روایت اثر انسجام می بخشد نیز حضور كاراكتر است، و اگر گسستگی در اثر رخ بدهد، در زندگی و اعمال كاراكتر اتفاق می افتد و از سیر روایی اثر به بیرون پرتاب نمی شود. در آثار رادیكال، به دلیل حضور كاراكتر، عموماً با روایت های گسیخته، تكه تكه یا پراكنده روبرو نمی شویم، مگر آنكه ابعاد شخصیتی كاراكتر، قادر به اعمالی از این دست باشد.

● مؤلفهٔ سوّم

كلیدی بودن تمام اجزای متن»:در شعر «رادیكال بومی» كه از حضور كاراكتر و روایت منسجم بهره می گیرد، نمی شود نشانه یا گزاره ای را حذف كرد یا چیز دیگری جانشین اش نمود، بدون اینكه در روند متن اتفاق قابل ملاحظه ای رخ ندهد. دلیلش هم این است كه كاراكتر در یك روایت منسجم، كلیدی ترین نشانه هارا انتخاب می كند و از حاشیه رفتن های بی مورد اجتناب می ورزد. یعنی شعر رادیكال بومی، به سمت ایجاز و مفید بودن تمام عناصر متن، و فعالیت تمام اجزا برای ساختن یك منسجم پیش می رود، تا در كوتاه ترین زمان روایی،جهان متن را از جهان بیرونی مستقل كند.

● مؤلفهٔ چهارم

حوزهٔ انتقادی شعر رادیكال بومی»:اینگونه شعرها به دلیل گفتگوی ویژه ای كه با عصر خود دارند و زاییدهٔ عصر خود هستند، عموماً شكلی انتقادی پیدا كرده اند. همواره معترض به شرایط موجودند، و در برابر بنیان های به چالش كشیده شد و در حال بحران، عملی انتقادی را به نمایش می گذارند. از بیان كردن و شعار دادن می پرهیزند و روایت اثر بازتاب دهندهٔ شكل انتقادی این نوع اندیشه می شود.یعنی ما در این آثار رادیكال، همواره با اندیشه ای انتقادی مواجه هستیم، كه شرایط اثر بر مبنای همین اندیشهٔ انتقادی، شكل می گیرد. ما در متون رادیكال، عموماً به كاراكتری های پرسش گر، ناآرام، معترض، تحت فشار، در حال گریز و … مواجه ایم، كه گاه خودشان رابه در بی خیالی می زنند و گاه عكس العملی عجیب و غریب نشان می دهند، تا به نوعی اعتراض شان را ابراز كنند.

● مؤلفهٔ پنجم

بی واسطه گی»:شعر رادیكال به دلیل اندیشهٔ انتقادی اش، بدون محافظ كاری عمل می نماید و مستقیماً به سوی بنیان های در حال بحران پیش روی می كند، و در این راه، از هیچ واسطه ای سود نمی جوید. استفاده از واسطه گری را نوعی محافظه كاری می داند و محافظه كاری هم با بنیان های شعر رادیكال در تضاد قرار دارد. یعنی «شعر رادیكال بومی» از سمت «استعاره»، ((تشبیه))و ... (واسطه)، به سمت «مجاز» (بی واسطگی) حركت كرده است. شعرهای رادیكال عموماً در حوزهٔ مجاز قرار دارند، نه در حوزهٔ استعاره.

● مؤلفهٔ ششم

روای ـ كاراكتر»:عموماً راوی شعرهای رادیكال، نقش شاعر ندارند و از جایگاه «راوی ـ شاعر» به پایین آمده اند. راوی اینگونه آثار، می تواند كاراكتری باشد كه مستقل از شاعر عمل بنماید.

مازیار عارفانی

---