نرم افزار متن باز, آری یا نه

پیامدهای ناشی از تاخیر در روند توسعه نرم افزار در ایران آرام آرام چهره خود را به نمایش می گذارد و نگرانی هایی را در بین متخصصان و مسوولان سیاستگذار کشور به وجود آورده است

پیامدهای ناشی از تاخیر در روند توسعه نرم‌افزار در ایران آرام آرام چهره خود را به نمایش می‌گذارد و نگرانی‌هایی را در بین متخصصان و مسوولان سیاستگذار کشور به وجود آورده است. تصمیمات اخیر در دو موضوع به‌کارگیری سیستم عامل متن باز مثل Linux و محدودسازی ورود نرم‌افزارهای خارجی مدیریت منابع سازمان، ERP، این موضوع را کاملا نشان می‌دهد.

واقعیت آن است که از زمان حضور و به‌کارگیری نرم‌افزار در جهان، در ایران نیز اقدامات محدودی برای استفاده و توسعه نرم‌افزارهای بومی آغاز شده است، با این وجود تاثیر این فناوری در کشورمان باعث اتفاق قابل ملاحظه‌ای نشده است تا تاثیر مستقیم آن را مثلا در افزایش درآمد ناخالص داخلی کشور شاهد باشیم و بازارهای صادراتی آن را در حد قابل قبول برای یک کشور ۷۰ میلیونی ببینیم. حتی تاثیر جدی آن را در اداره سازمان‌ها، به عنوان ابزاری تسهیل‌کننده نمی‌بینیم و اصولا نرم‌افزار در ساماندهی برنامه‌های ملی مدیریت کشور بجز در موارد خاصی مانند کارت سوخت هوشمند جایگاهی ندارد و به آن اهمیتی داده نمی‌شود. این در حالی است که با توسعه جامعه اطلاعاتی جهانی ۴ عامل سرعت، دسترسی به دانایی هر کس در هر جا و در هر زمان دلخواه، کوچک شدن ابزار دسترسی به اطلاعات، افزایش کیفیت و ارزان شدن خدمات و تولیدات و توسعه تفکر دیجیتالی از طریق سواد رایانه‌ای مورد توجه ملل جهان قرار گرفته است.

علاوه بر آن و بر طبق اسناد مصوب اجلاس‌های جامعه اطلاعاتی، تا سال ۲۰۱۵ میلادی تمام کشورهای جهان باید زمینه استفاده کاربردهای فناوری اطلاعات را در شهر و روستا و در کلیه امور زندگی مردم به وجود آورند. به همین دلیل سرعت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن که ۴ عامل فوق را تسهیل می‌کند از یک سو و نبود عزم و اراده در بین بعضی از مسوولان مرتبط از سویی دیگر، شرایط دشواری را برای کشورهای در حال توسعه در این حوزه به وجود آورده است.

کشورهای پیشرو در توسعه و به‌کارگیری کاربردهای متنوع فناوری اطلاعات و ارتباطات، با درک نیازمندی‌های انسان هزاره سوم، سوار بر قطاری شده‌اند که هر روز بر سرعت آن افزوده می‌شود و کشورهای عقب‌مانده از این قطار هر روز تلاش دارند تا با گام‌های لرزان خود را به این قطار رسانده تا شاید بتوانند بر آن سوار شوند. کشورهای پیشرو بسرعت بازارهای جهانی صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات را به اشغال خود درآورده و با تولید محصولات متنوع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به همراه فرهنگ‌سازی و آموزش شهروندانشان در به‌کارگیری درست از کاربردهای جدید فناوری اطلاعات و ارتباطات فرصت‌ها را در نوردیده و مسیرهای محدودی را برای کشورهای دنباله‌رو باقی گذاشته‌اند. کشورهای توسعه یافته، هم از نظر فنی و زیرساخت و هم از نظر توسعه فرهنگی و ایجاد شرایط استفاده از کاربردهای متنوع فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند: دولت الکترونیکی، بهداشت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، کشاورزی الکترونیکی، شهرهای الکترونیکی، گردشگری الکترونیکی و صدها کاربرد متنوع دیگر سرمایه‌گذاری لازم را نموده و آموزش عمومی مردم را نیز همزمان انجام داده‌اند‌ و مسیر درست توسعه و استفاده از این پدیده را یافته‌اند.

در مقابل کشورهای در حال توسعه هنوز در حوزه تئوری این پدیده با دیدگاه فلسفی، مشغول پاسخ به این سوال هستند که آیا فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربردهای آن می‌تواند برای مردم و کشورشان سودمند باشد؟! و براساس همین تفکر، به دنبال راهکارهای محدودسازی و جلوگیری از توسعه این پدیده هزاره سوم به بهانه‌های متفاوتی هستند. این دسته از کشورها هنوز آمارهای توسعه و افزایش تلفن ثابت را مهم می‌دانند، از سیستم‌های تلفن همراه نسل‌های پایین استفاده می‌کنند و برای استفاده از هر سرویس جدیدی مانند MMS بر روی این سیستم که کاملا در کشورهای دیگر دنیا جاافتاده است، به دنبال تهیه قوانین و مقررات سختگیرانه هستند. این کشورها، اصولا در آمارهای ملی که ارائه می‌دهند از آمارهای مربوط به جایگاه توسعه کاربردهای فناوری اطلاعات مانند تجارت الکترونیکی، بهداشت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، دولت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، بیمه و گمرگ الکترونیکی و سایر خدماتی که در حوزه توسعه زیرساخت وظیفه دولت است خبری نیست و تنها به آمارهای نصب و راه‌اندازی تجهیزات مخابراتی اکتفا می‌شود.

پیامدهای ناشی از چنین تفکری در روند توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات سبب شده که مباحثی مانند به‌کارگیری سیستم عامل متن باز مثل Linux و محدود‌سازی ورود نرم‌افزارهای خارجی مدیریت منابع سازمان، ERP مطرح شود.

بحث استفاده از سیستم عامل متن باز از دیدگاه امنیتی و اقتصادی مورد توجه بسیاری از کشورها قرار دارد و نمی‌توان به یکباره آن را رد یا قبول کرد. با این وجود اگر استراتژی شفافی برای توسعه فناوری اطلاعات و کاربردهای آن در کشور وجود داشته باشد می‌توان قضاوت بهتری داشت که متاسفانه این استراتژی یا وجود ندارد یا در اختیار کارشناسان قرار نگرفته است. بحث روی سیستم عامل متن باز بستگی به عوامل زیادی دارد که بررسی همه آن عوامل که می‌توانند در حوزه‌های فنی، نیروی انسانی، بودجه، فرهنگی و اجتماعی و موارد دیگری باشند کاری دشوار است. با این وجود از آنجا که بی‌توجهی به این موضوع، خسارت‌های زیادی را برای کشور از این پدیده هزاره سوم دارد، مطالعه، بررسی و شناخت دلایل استفاده یا عدم استفاده از آن بویژه برای کشورمان مهم می‌باشد. در ادامه به بعضی از عوامل موثر در مسیر شناخت سیستم عامل متن باز و امتیازات و چالش‌های آن پرداخته و نهایتا به جمع‌بندی و ارائه پیشنهاداتی اشاره شده است.

▪ مزایای نرم‌افزار متن باز، لینوکس: دسترسی به سورس کد برنامه، امکان یافت و رفع مشکلات امنیتی، سفارشی‌سازی برای مقاصد مختلف، امکان تشکیل یک تیم مجازی جهانی، عدم وابستگی به یک شرکت خاص، کاهش مشکلات ناشی از تحریم، عدم نیاز به رعایت قانون مالکیت معنوی، کاهش هزینه به علت رایگان بودن سیستم عامل و برنامه‌های کاربردی آن، برنامه‌نویسی ساده و گسترش آسان که به آن بهشت برنامه‌نویسان گویند.

▪ چالش‌های آن در مقایسه با سیستم عامل ویندوز: لینوکس برای برنامه‌نویسی قانون‌های مخصوص به خود را دارد که ویندوز ندارد، لینوکس ابزارهای متعدد و متمرکزی را در اختیار برنامه‌نویسان قرار می‌دهد تا نیازهای فنی خود را برطرف کنند که ویندوز این امکان را ندارد. مدل مدیریت پردازشگر لینوکس پیشرفته است، به نحوی که اگر پروسه‌ای دارای مجوزهای لازم باشد می‌تواند پروسه‌های دیگری را ایجاد کند که ویندوز دارای این مدل برای استفاده کاربر نیست. خیلی کم پیش می‌آید که لینوکس مانند ویندوز یک‌باره هنگ کند یا با صفحه آبی مرگ روبه‌رو شویم. در لینوکس مدل امنیت خاصی بر قرار است که در آن همه کاربران تعریف شده برای سیستم با هم برابر نیستند که در ویندوز اینچنین نیست.

عدم پشتیبانی قابل قبول از زبان فارسی، در ویندوز ایکس‌پی از فارسی به خوبی پشتیبانی شده و امکان تایپ فارسی نیز وجود دارد، عملکرد بسیار نامناسب در اجرای برنامه‌های سه‌بعدی از جمله بازی‌های رایانه‌ای. این سیستم اصلا User Friendly طراحی نشده است و یادگیری آن مدت زیادی وقت می‌گیرد و از نظر اکثر کاربران یاد‌گیری یک سیستم عامل جدید در حالی که آنها نیازهایشان را با ویندوز برطرف می‌کنند منطقی نیست. سخت‌افزارها مثل کارت گرافیک و مودم به صورت خودکار نصب نمی‌شوند و باید آنها را به صورت دستی نصب کنید که این کار هم نیاز به تخصص کافی دارد. نصب مودم از مواردی است که خیلی از کاربران را در لینوکس به ستوه آورده است، امروز شاهدیم ویندوز ویستا تقریبا تمام وسایل جانبی از قبیل کارت گرافیک و صدا را به طور خودکار می‌شناسد. برای کمبود نرم‌افزارهای امنیتی، باید صبر کنید تا خود شرکت ارائه‌کننده، اصلاحیه‌ای را عرضه کند و امیدی به شرکت‌های معتبر امنیتی مثل سیمانتک یا مک آفی نیست. تعدد ارائه‌کننده‌های لینوکس و تفاوت‌های نسبتا زیاد میان آنها و نحوه نصبشان نیز بر مشکلات کاربران می‌افزاید، در نتیجه سر در گمی بیشتر کاربران را در پی دارد.

بررسی مزایا و معایب استفاده از نرم‌افزار متن باز لینوکس فراوان است و بستگی به نگاه کاربران و جایگاهی که در آن زندگی می‌کنند و سیاست‌های کشورها در استفاده از سیستم عامل ملی متفاوت است. در کشورمان ایران شاید بهتر باشد بدون این‌ که یک تصمیم عاجل در این زمینه به وجود آوریم که بعدها پشیمان شویم، روش گام به گام را پیش بگیریم. در گام اول با دقت بیشتر و بدون تعصب از نگاه ملی و با در نظر گرفتن جنبه‌های اقتصادی و امنیتی به آن نگاه کنیم. در نگاه اقتصادی اجازه بدهیم که شرکت‌های بخش خصوصی و سایر مردم به دلخواه از هر سیستم دلخواه خود استفاده کنند. در نگاه امنیتی برای بعضی از نهادهای خاص اجبار در استفاده از سیستم عامل لینوکس را تجربه نمائیم. همزمان برای این دسته از نهادها که نگرانی دارند حتی به دنبال یک سیستم عامل ایرانی باشیم. بنابراین بنده از سیستم عامل ملی چیزی نمی‌فهمم و علاقه ندارم همان طور که در بحث اینترنت ملی بعد از ۵ سال بجایی نرسیدیم و فقط فرصت را از جامعه گرفتیم و اینترنت جهانی را توسعه ندادیم دوباره همین عمل را روی سیستم عامل ملی تجربه نماییم.

دکتر علی‌اکبر جلالی

دانشیار دانشکده برق دانشگاه علم و صنعت ایران