طنین نوروزخوانی در مازندران

پس از دهه نخست ماه اسفند، تدارک جشن نوروز در خطه مازندران آغاز می‌شود. زنان مازنی در آخرین چهارشنبه سال آش هفت‌ترشی یا چهل گیاه درست می‌کنند. آش هفت‌ترشی از هفت‌نوع حبوبات …

پس از دهه نخست ماه اسفند، تدارک جشن نوروز در خطه مازندران آغاز می‌شود. زنان مازنی در آخرین چهارشنبه سال آش هفت‌ترشی یا چهل گیاه درست می‌کنند. آش هفت‌ترشی از هفت‌نوع حبوبات و هفت‌جور سبزی و نیز هفت‌نوع ترشی مانند آب نارنج، آبلیمو، آب انار، سرکه، گوجه سبز و شیره ازگیل تهیه می‌شود که به «آش گزنه» یا «کال چهارشنبه آش» نیز معروف است. آش چهل گیاه نیز خواص دارویی و درمانی دارد. رسم چهارشنبه‌‏سوری در مازندران با برپایی هفت بوته‌‏ آتش به نشانه‌‏ هفت فرشته و امشاسپند اجرا می‌‏شود و مردم باور دارند که آتش تطهیرکننده است و بدی و مرگ را می‌‏سوزاند. در شب چهارشنبه‌سوری صدای برخورد قاشق و کاسه نیز نشان دهنده شروع مراسم قاشق‌‏زنی است و دختر و پسر با سر کردن چادر در کوچه‌‏ها، قاشق‌‏زنی می‌‏کنند و به زبان محلی اشعاری را می‌خوانند و از صاحبخانه طلب هدیه می‌کنند.

۱۵ روز قبل از فرا رسیدن بهار، طنین صدای عاشقانه، عارفانه و ستایشگر نوروز خوان ها در برخی مناطق استان مازندران، بهاری پر از عشق و امید و برکت را به مردم نوید می‌دهد. نوروز‌خوان‌ها در گروه‌های چند نفری اشعاری را در مدح بهار می‌سرودند که پس از اسلام آوردن ایرانیان، ابیاتی در وصف امامان نیز به آن افزوده شد. نوروز خوانان چند نفر هستند که یک نفری اشعار را می‌خواند، یک نفر ساز می‌زند، نفر دیگر که به آن کوله کش (بارکش) می‌گویند به در خانه‌های مردم می‌رود و می‌خواند و صاحبخانه نیز با دادن پول، شیرینی، گردو، تخم‌مرغ و نخود و کشمش از آنان پذیرایی می‌کند. خانه تکانی در این ایام رسمی دیرینه است. مردم پس از شستشوی فرش، اسباب و وسایل منزل، رختخواب و لحاف را در آفتاب ملایم آخر زمستان پهن می‌کنند. در روستاها زنان زحمتکش روستا دیوارها و ایوان خانه را گِل اندود کرده که به اصطلاح «گِل گویی» می‌گویند.

لباس نو خریدن در همین زمان شروع می‌شود. در روستاها دوزنده‌های دوره گرد با چرخ‌خیاطی دستی به خانه‌ها می‌آیند و برای خانواده لباس عید می‌دوزند.در کنار آب پز کردن و رنگ کردن تخم‌مرغ با گیاهان بومی، انواع و اقسام شیرینی‌های محلی نیز برای روزهای نوروز پخته می‌شود.

روز آخر اسفند همه اعضای خانواده به شستن تن و بدن می‌پردازند و بر این باورند که باید با تن پاکیزه به پیشواز نوروز رفت.شبِ نوروز را «سال شو» (= شبِ سال) می‌گویند. این شب، معمولاً با شام ویژه همراه است؛ یعنی با گوشت خروس ـ که در گذشته‌ها معمول بود ـ یا انواع پرندگان خانگی مانند اردک، غاز، بوقلمون یا با ماهی سفید (در گذشته‌ها ماهی سفید بزرگ را شکم پر می‌کردند و روی سه پایه بر آتش ذغال گداخته می‌گذاشتند تا آرام آرام مغز پخت شود). در سوادکوه رسم بر این بود که ۲ سکه «متناسب با زمانه و نوع سکه رایج» ۵۰ دیناری (۱۰ شاهی) را لابه لای برنج دیگ می‌گذاشتند. هنگام صرف غذا، سکه در بشقاب هر کس می‌افتاد، نشان خوش اقبالی او در آن سال بود. در این شب کنار سفره هفت‌سین چراغی روشن می‌کردند و آن را تا صبح نگه می‌داشتند. در گذشته هنگام تحویل سال، اهالی در محله‌ای خاص جمع می‌شدند. بر اساس زمان سنج‌های مختلف و با صدای تفنگ شکارچی، سال را تحویل می‌کردند. پیش از تحویل سال یکی از اعضای خانواده که خوش قدم تلقی می‌شود، با یک سینی غالباً حاوی قرآن، سبزه و آب و سکه و برنج از در خانه بیرون می‌رود و در لحظه آغاز سال جدید با دستی از شاخه سبز یا شکوفه درخت یا بوته گل به اتاق می‌آید و چهارگوشه اتاق‌ها را آب می‌پاشد، قرآن را کنار سفره هفت سین می‌گذارد و شاخه‌های سبز را به این نیت که سال سرسبز و خوش و خرمی برای خانواده باشد، جلوی در اتاق آویزان می‌کند یا روی طاقچه اتاق می‌گذارد.

مژگان عالیشاه‌