شعب کلیسای شرقی در ایران

فرزانه سجادپور

 تقسیم کلیسا ها به دو بخش شرقی و غربی که بر پایه جغرافیای سیاسی در اوایل رواج مسحیت شکل گرفت ، بنیان دو گرایش عمده مذهبی را نیز پی ریزی کرد. کلیسای شرقی که در محدوده امپراتوری قسطنطنیه قرار گرفته بود با پهنه سرزمینی وسیع و دین باوران متعددی مواجه شد. مسیحیان ایران نیز زیر مجموع کلیسای شرقی محسوب می شدند. نستوری شدن کلیسای ایران و در دوره های بعد انشعاباتی که در دسته بندی باورمندان مسیحی رخ داد موجب شده امروزه شاهد کلیساهای متعددی در ایران باشیم.در واقع پيكرة واحد كليساي شرقي به مرور زمان از هم گسيخت و امروزه فقط تعداد اندكي پيرو عقايد پيشين كليساي ايران قديم هستند. به طور كلي كليساهاي شرقي (مرتبط با امپراطوري روم شرقي يا كليساهايي كه در محدودة جغرافيايي شرق قرار گرفته بودند) عبارتنداز:

1 : كليساي بوزنطي يا روميه الصغري

2 : كليساي ارمني

3 : كليساي سرياني

4 :كليساي كلداني

5 : كليساي ماروني

6 : كليساي قبطي(نفيسي، 13 ـ 14 : 1340)

در اين طبقه بندي كليساي كلداني همان كليساي آشوري است كه از ديرباز داراي زبان سرياني بود اما در طبقه بندي كنوني از كليساي آشوري، كليساي مستقلي به نام كلداني وجود دارد كه از نظر اعتقادي با كليساي شرق آشوري متفاوت است. كليساي كلداني مربوط به نژاد كلداني نيست. بلكه طرفداران اين كليسا آشورياني هستند كه پس از حملة مغول به ايران و صدماتي كه كليساي نستوري در پي آن دچارش شد،مجددا تحت حمايت كليساي روم قرار گرفتند. اين واقعه در 1555 م رخ داد و پاپ روم اسقفي از طرف خود براي نظارت بر اين افراد فرستاد (حكمت،251 :1345؛ مشكور،185:1377).

اين اولين شكاف بزرگ در بين آشوري‌ها بود. امروزه كلداني‌ها همچنان پيرو كليساي واتيكان مي‌باشند و اعياد و مراسم مذهبي خود را مطابق سنت كليساي كاتوليك انجام مي دهند اما وابستگي فرهنگي و شباهت‌هاي مذهبي آن ها به ساير آشور‌ي‌ها غير قابل انكار است. البته اكثريت كلداني‌ها در شهرهاي مختلف عراق زندگي مي‌كنند. اين كشور چه از نظر تعداد باورمندان، كشيش‌ها و راهبه‌ و چه از نظر تعداد كليسا، مقام اول را دارد. كلداني‌هاي ايران، در حال حاضر در شهرهاي مختلفي چون اهواز، قزوين، كرج، كرمانشاه و تهران ساكنند. اما دو مركز خليفه گري ايشان، يكي در تهران و ديگري در اروميه است. كلداني‌ها در نقاط مختلف جهان همچون آمريكا، فرانسه، آلمان، هلند، استراليا، كانادا، سوريه، تركيه و لبنان نيز اقامت دارند (اطلاع رسان تحقیق).

 با اين انفكاك، آشوري‌ها و كلداني‌ها به عنوان اعضاي يك پيكرة واحد، سال هاي متمادي با يكديگر زیسته اند. اين هم زيستي نزديك به هفت قرن طول كشيد. اما در اواخر قرن 13 و اوايل قرن 14، پديدة جديدي دنياي شرق و از آن جمله ايران را در بر گرفت. با حضور فعال و چشمگير ميسيونرها در شهرهاي مختلف،شرایط جديدي پيش آمد كه قابليت نوینی براي ايجاد تغييرات داشت. ميسيونرها با تأسيس مدرسه در نواحي مسيحي نشين، اقدام مثبتي براي بالا بردن سطح سواد مسيحيان کردند. آن ها در روستا‌هاي مختلف اروميه ساكن شدند و به تبليغ انديشه هاي خود پرداختند.به اين ترتيب كه هر فرقه‌اي به ترويج نظرات خود اصرار مي‌ورزيد. مردم نيز كم كم به آن ها پيوستند و فقط عدة بسيار كمي همچنان وابستگي خود را به كليساي شرق آشوري حفظ كردند.در پي اين گسست‌ها، آشوري‌ها به چهار گروه كلي تقسيم شدند:

1 : وابستگان به كليساي شرق آشوري كه در واقع امتداد همان كليساي اوليه در ايران مي‌باشد.

2 : وابستگان به كليساي كلداني كه شرح آن ها پيش ازاين بيان شد.

3 : وابستگان به كليساي پروتستان كه در اثر تبليغات ميسيونرهاي پروتستان به اين فرقه گرويدند.

4 : وابستگان به كليساي ارتدوكس كه در 1828 م و به دنبال حضور ارتش تزاري در اروميه عده اي به آن ها پيوستند. نام‌هاي مختلف آشوري‌ها در نقاط مختلف عبارتند از:

1 : نستوري  2 : كلداني  3 : سرياني (به علت زبان سرياني كه در بين آشوري‌ها رايج بوده)  4 : يعقوبي. البته يعقوبي‌‌ها يك گروه خاص از آشوري‌ها هستند كه در تركيه و سوريه اقامت دارند و از لحاظ اعتقادي به آن ها منو فيزيت (يا تك ذات انگار) گفته مي‌شود(سرمس، 13 و 14: 1344).

البته برخي يعقوبي و سرياني را يك شاخه از آشوري‌ها مي‌دانند(اطلاع رسان تحقیق). جز اين ماروني‌هاي لبنان نيز كه به زبان سرياني سخن مي گويند، شاخه‌اي از آشوري‌ها هستند كه از لحاظ اعتقادي كاتوليك محسوب مي‌شوند(نفيسي، 14 :1343). اما خود ماروني‌ها به آشوري‌ بودنشان‌اعتقادي ندارند(اطلاع رسان تحقیق).

در حال حاضر به علت مهاجرت هاي پي در پي آشوري‌ها از ايران ،جمعیت این گروه قومی در حال کاهش است. علت اين مهاجرت‌ها متغير و متعدد بیان شده است. مهم ترين مهاجرت آشوري‌ها بعد از جنگ جهاني اول صورت گرفت كه اغلب مهاجرين به آمريكا نقل مكان كردند. برخي نيز به قفقاز و ايروان و يا برخي از شهرهاي مركزي ايران مهاجرت داشتند. پس از پيروزي انقلاب نيز، مهاجرت هايي به كشورهاي اروپايي و امريكايي صورت گرفت و با اوج گرفتن جنگ ايران و عراق اغلب آشوري‌ها كه هنوز موطن قديمي خود – بین النهرین - را به ياد داشتند به آمريكا و اروپا رخت سفر بستند(اطلاع رسان تحقیق).

در حال حاضر 90 كليسا متعلق به آشوريان است كه در برخي از آن ها همچنان مناسك مذهبی برگزار مي شود. اما در برخي از روستاها به علت کاهش جمعیت از رونق افتاده اند. اما شاراهاي مذهبي* خود را در زمان مقرر برگزار مي‌كنند( اطلاع رسانان تحقیق و سایت رسمی يوناتان بت كليا).

اکثریت وابستگان به کلیسای شرق آشوری ایران در ارومیه و تهران زندگی می کنند . كليساي تاريخي ننه مريم و حضرت سرگيس، از مهمترين كليسا‌هاي شرق آشوري است، كه همچنان در اروميه فعاليت مي‌كنند. كليساي تاريخي ننه مريم طبق شواهد قديمي ترين كليساي ايران است. امروزه در كنار بناي قديمي اين كليسا، بناي جديدي تأسيس شده كه مراسم مذهبي در آن برگزار مي‌شود. و بناي قديمي بیشتر به زيارت‌هاي انفرادي آشوريان يا بازديدکنندگان اختصاص یافته است.

در تهران نيز دو كليساي با قدمت نه چندان زياد در خيابان غفاري و خيابان سپاه وجود دارد. هر دوي اين كليسا‌ها داراي كشيش و شماس و000 مي‌باشند(مشاهده مستقیم) و برخي از امور را به طور مستقل انجام مي‌دهند (اطلاع رسان تحقیق) بخشی از آشوري هاي مرتبط با اين كليسا، در اطراف خيابان غفاري و سپاه ساكنند.

 

 

* يكي از اعياد مذهبي و سنتي آشوري‌ها است كه به منظور بزرگداشت شهدا و قديسين برگزار مي شود.