فلسفه علم

وقتی از شما پرسیده می شود علم چیست, در وهله اول فکر می کنید پاسخ به این سوال کار ساده ای است, اما اگر این سوال از یک فیلسوف پرسیده شود, پاسخ او به این سادگی که شما فکر کرده اید نخواهد بود

وقتی از شما پرسیده می‌شود علم چیست، در وهله اول فکر می‌کنید پاسخ به این سوال کار ساده‌ای است، اما اگر این سوال از یک فیلسوف پرسیده شود، پاسخ او به این سادگی که شما فکر کرده‌اید نخواهد بود. زیرا آنچه او در نظر دارد صرفا فهرستی از برخی فعالیت‌های علمی که معمولا ما به آنها نام علم را می‌دهیم نیست، بلکه او در پی ویژگی‌ مشترک این فعالیت‌هاست. یعنی آن خصیصه‌ای که ما براساس آن، چیزی را علم می‌شماریم، پس این سوال و همچنین پاسخ آن ساده و پیش‌پاافتاده نیست. این کتاب که توسط هومن پناهنده ترجمه شده، مقدمه‌ای کوتاه بر فلسفه علم معاصر است که مضامین اصلی این شاخه از فلسفه را در بر می‌گیرد. نویسنده؛ سمیر ا‌‌کاشا در ابتدا نگاهی کوتاه به تاریخ علم دارد و در فصول بعدی به مفاهیمی از قبیل استدلال علمی، تبیین در علم، تحول علمی و انقلاب علمی می‌پردازد، همچنین در بخشی از کتاب به مباحث فلسفی مربوط به مسائلی مانند طبقه‌بندی در زیست‌شناسی و ماهیت زمان و مکان در فیزیک اختصاص یافته است. فصل آخر به مواردی از تعارض علم و دین و به این سوال که آیا علم مفید است، می‌پردازد. کتاب حاضر از مجموعه دانش معاصر و توسط انتشارات فرهنگ معاصر به علاقه‌مندان کتاب عرضه شده است.

● آگاهی

آگاهی چیست؟ پاسخ به این سوال هزاران سال است که ذهن دانشمندان و فیلسوفان را به خود مشغول کرده است. در حال حاضر مبحث آگاهی که «آخرین راز بزرگ علم» نامیده می‌شود، با تحولات جدیدی که در حوزه پژوهش مغز صورت گرفته است، رویکرد عالمان روان‌شناس، زیست‌شناس، عصب‌پژوه و فیلسوفان را به خود جلب کرده، به طوری که بررسی آن در میان اندیشمندان رونق بسیاری یافته است. به همین سبب آنها برای مواجهه با پرسش‌های دردسرساز آن آمادگی دارند.

یکی دیگر از کتاب‌های مجموعه دانش معاصر، کتابی است درخصوص آگاهی. نویسنده ؛ سوزان بلکمور در این کتاب این پرسش را مطرح می‌کند که آیا آگاهی نوعی توهم نیست و نشان می‌دهد که دانشمندان و فیلسوفان وقتی می‌کوشند فاصله عمیق میان جهان مادی و تجربه‌های شخصی انسان را پر کنند با چه دشواری‌های عظیمی روبه‌رو می‌شوند. در ادامه به این موضوعات نیز پرداخته می‌شود که آیا ما واقعا اختیار یا همان اراده آگاهانه را داریم یا نه و چه چیز سبب تصور ما از «خود» می‌شود. همچنین نظریه‌های مهمی مانند آزمایش‌های جدید درباره عمل و آگاهی، بینایی و توجه، حالت‌های تغییر یافته آگاهی، تکامل آگاهی و آثار و عوارض آسیب‌های مغزی، داروها و غیره مطرح و مورد بررسی قرار می‌گیرد که مسلما طرح این مباحث در قالب این کتاب مورد توجه علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. این کتاب توسط رضا رضایی ترجمه شده است و انتشارات فرهنگ معاصر آن را به زیور چاپ آراسته است.

● اسلام از دیدگاه شیمل

ـ مریم لباف‌زادی: کتاب «اسلام از دیدگاه آن‌ماری شیمل»، ترجمه عبدالرحیم گواهی، توسط نشر علم در سال‌جاری به چاپ رسیده است.

این کتاب در ۳۱۳ صفحه در باب معرفی اسلام و مسلمانان برای علاقه‌مندان در مغرب‌زمین گردآوری شده است.

هدف نویسنده کتاب که خود، اسلام‌شناس، برجسته و علاقه‌مند به فرهنگ و تمدن اسلامی است، این بوده که شبهاتی را که این اواخر، بخصوص پس از انقلاب اسلامی و عمدتا توسط صهیونیست‌ها و عوامل وابسته به آنها بویژه آنچه خودشان به نام بنیادگرایی اسلامی در ایران خوانده‌اند، ایجاد شده است، رفع کند.

مترجم کتاب آقای عبدالرحیم گواهی، برای فهم و درک بهتر خوانندگان درخصوص برخی از مطالب، پاورقی‌هایی را به متن افزوده‌اند. نویسنده سعی کرده تا با نگرشی سنتی نسبت به تاریخ و فرهنگ اسلامی پیش رود و از ورود به مباحث سیاسی یا جامعه‌شناسی پرهیز کرده است.

وی ابتدا موقعیت شبه جزیره عربستان در زمان پیش از اسلام را شرح داده و سپس درباره تولد حضرت محمدص، کودکی و جوانی وی، همچنین درخصوص ازدواج ایشان با حضرت خدیجه و خصوصیات آن حضرت مطالبی را ذکر کرده و سرانجام به چگونگی گسترش اسلام پس از وفات حضرت محمد پرداخته است. درگذشت حضرت محمدص‌، امت جوان اسلامی را با مسائل و مشکلاتی روبه‌رو کرد و دیگر شأن و مقامی تحت عنوان پیامبر وجود نداشت، زیرا او خاتم پیامبران الهی بوده است.

نویسنده پس از آن به شرح مختصری از دوران جانشینی ابوبکر، عمر، عثمان و سرانجام جانشینی حضرت علی ع‌ پس از عثمان می‌پردازد و به صورت گذرا به اتفاقات و وقایع خلافت حضرت علی‌ع اشاره می‌کند. در فصل بعدی کتاب به قرآن و تعالیم آن توجه شده و از آنجا که بنیان دین اسلام بر مبنای قرآن قرار دارد، از این روی نقل قول‌هایی که از آن به عمل می‌آید با کلمات «قال تعالی» آغاز می‌شود. مولف محترم پس از توضیحات لازم درخصوص قرآن، به تعالیم و تکالیف عمده دینی مسلمانان پرداخته است. مسلمانان در همان لحظات اولیه تاریخ خود، پی بردند که قرآن همه جزئیات حیات فردی و اجتماعی آنان را توضیح نمی‌دهد و بسیاری از مسائل تنها به صورت گذرا تذکر داده شده است.

بدین ترتیب در فصل بعدی با عنوان حدیث، نویسنده آورده است که مسلمانان آداب و رفتار و سنت رسول خدا و گفته‌های وی را جمع‌آوری و سینه به سینه نقل کردند، بنابراین هر گزارش واحد از آنچه حضرت محمدص گفته و انجام داده یک «حدیث» نامیده شد. جریانی به نام عرفان و تصوف اسلامی در اسلام شکل گرفت که آن‌ماری شیمل، نویسنده کتاب، در فصل اسلام عرفانی و سلسله‌های تصوف به شرح و بسط درباره آن می‌پردازد.

اعتقاد عمومی و تجلیل از اولیاء، تحولات نوین در دوران اسلام، دو فصل پایانی کتاب را تشکیل می‌دهند.

بتول خالدی