ناامیدی؛ بزرگترین بلا

از جمله ویژگی‌های بارز اهل ایمان، امیدواری به رحمت واسعه الهی است. قرآن کریم «یاس از رحمت خدا» را حالت قلبی گمراهان دانسته و می‌فرماید: «و من یقنط من رحمه ربه الا الضالون؛ و چه کسی …

از جمله ویژگی‌های بارز اهل ایمان، امیدواری به رحمت واسعه الهی است. قرآن کریم «یاس از رحمت خدا» را حالت قلبی گمراهان دانسته و می‌فرماید: «و من یقنط من رحمه ربه الا الضالون؛ و چه کسی جز گمراهان از رحمت پروردگارش ناامید می‌شود؟»(حجر/۵۶) و از آنجا که سبب یاس از پروردگار عالم، اعتقاد نداشتن به قدرت و کرم و رحمت بی‌پایان اوست، آن را موجب کفر صاحب خود معرفی کرده است: «و لا تیاسوا من روح الله انه لا ییاس من روح الله الا القوم الکافرون؛ از رحمت خدا مایوس نباشید که همانا از رحمت خدا جز کافران مایوس نمی‌باشند»(سجده/۱۶).

امید به خداوند سرمایه همه انبیاء الهی و حرکتهای توحیدی در طول تاریخ بوده است. از این رو امیرالمؤمنین علی (ع)، ناامیدی را بزرگترین بلا و آسیب معرفی می‌نمایند: «اعظم البلاء انقطاع الرجاء»(۱) و در حدیثی دیگر می‌فرمایند: «ناامیدی،قاتل صاحب خویش است»(۲). پس از شرک به خدا، هیچ گناهی بزرگتر از یاس و ناامیدی از رحمت خدا نیست، زیرا هر گناهی که از شخص سر می‌زند، تا وقتی که مایوس نباشد ممکن است درصدد توبه برآمده و با استغفار آمرزیده شود، ولی شخص مایوس آمرزیده شدنی نیست، زیرا امیدی به آمرزش و مغفرت خدا ندارد تا توبه نماید. از این گذشته، یاس از رحمت و مغفرت الهی سبب جرات بر ارتکاب گناهان نیز می‌گردد.

امید به خدا ریشه در توکل دارد و ناامیدی به فقدان شناخت و معرفت صحیح از خداوند باز می‌گردد. در حقیقت ناامیدی و یاس، نشان از دلبستگی‌های کاذب به دنیا و مظاهر آن دارد و انسانی که به درستی دنیا را شناخته و هدف خود را سعادت اخروی قرار داده و در تعامل با فرصتها و سرمایه‌های مادی، زهد را پیشه خود کرده، چنان اطمینان و ایمانی به حق تعالی دارد که هرگز در ناکامی‌ها و بلاهای دنیوی ناامید نخواهد شد. خداوند بندگان گناهکار خود را که در معرض ناامیدی از اویند از یاس برحذر داشته و غفران و بخشش خود را به آنان گوشزد کرده است: «قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم؛ بگو ای بندگان من، که بر خویشتن زیاده‌روی روا داشتید، از رحمت خدا ناامید نشوید.

به راستی خدا همه گناهان را می‌آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است» (زمر/۵۳).

البته کسی که در مدار امید به رحمت و عفو و مغفرت قرار می‌گیرد، لازم است وسایل و اسباب تحقق امید خود را از قبیل پشیمانی جدی از گناه، ترک گناه، جبران گذشته، برگرداندن حق مردم به مردم، به جای آوردن عبادات ترک شده، اصلاح حال و عمل و اخلاق را فراهم آورد. امید به خدا اگر از ابزار و وسایل مربوط به خودش، خالی باشد امیدی بی‌فایده و حالتی بی‌ثمر است. وقتی از امام صادق (ع) در رابطه با مردمی که آلوده به انواع گناهان هستند و در عین این آلودگی می‌گویند: «به رحمت و مغفرت و عفو خداوند امیدواریم»، سئوال شد، حضرت فرمودند: «اینان مردمی هستند گرفتار آرزو نه آراسته به امید، کسی که به چیزی امید دارد، برای به دست آوردنش اقدام لازم را انجام می‌دهد و آن که از چیزی می‌ترسد از آن دوری می نماید»(۳). همچنین فرمودند: «مؤمن، مؤمن نیست مگر اینکه بترسد و امیدوار باشدو در ترس و امید نیست مگر اینکه بر اساس ترس و امیدش عمل کند»(۴).

روایت شده: مردی به امیرالمؤمنین (ع) عرضه داشت: مرا موعظه کن، حضرت فرمود: از آنان مباش که نجات در آخرت را بدون عمل امید دارند و توبه را در فضای تاریک آرزوی دراز می خواهند، گفتارشان درباره دنیا گفتاراهل زهد ولی عملشان عمل خواهندگان نیاست»(۵) همچنین در بیان دیگری فرمودند: «امیدواریت به آنچه امید نداری بیش از چیزی باشد که امید داری، موسی بن عمران به امید قبسی از آتش از پیش زن و فرزند خود رفت، به مقام کلیم اللهی رسید و با منصب پیامبری بازگشت. ملکه سبا برای دیدن سلیمان و کشورش رفت ولی به دست سلیمان مسلمان شد، ساحران فرعونی برای عزت گرفتن از فرعون رفتند، اما مؤمنین واقعی بازگشتند»(۶).

دعا و درخواست از خدا، یکی از ثمرات مهم امیدواری به اوست، زیرا تا بنده به فضل و رحمت و توجهات الهی امیدوار نباشد، حال و روح دعا در او پیدا نمی‌شود و اساساً یکی از لوازم دعا، امیدواری به فضل و رحمت خداوند است. امام سجاد (ع) در مناجات راجین (امیدواران) به محضر حضرت

رب العالمین چنین عرضه می‌دارد: «ای آنکه چون بنده‌ای از او خواهش کند، عطا کندش و آنچه را در نزد اوست آرزو کند به آرزویش برساند و چون به او رو کند، به خود نزدیکش گرداند و چون به نافرمانی او تجاهر کند، گناهش را بپوشاند و پرده بر آن کشد و چون بر او توکل کند، او را به حساب خود گذارد و کفایتش کند، ای کسی که سائلش هرگز رد نشده و آرزومند درگاهش هرگز ناامید نشده است».

علی خانی

پی‌نوشتها:

۱) غررالحکم

۲) همان

۳) اصول کافی، ج۲، ص۶۸

۴) بحارالانوار، ج۷۰، ص۳۶۵

۵) همان، ج۷۲، ص ۱۹۹

۶) همان، ج۷۱، ص۱۳۴