سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
چشم انداز نامبارک آینده پایتخت
تهران پایتخت کنونی ایران‌زمین، در دامنه‌های البرز مرکزی در همسایگی کهن شهر راگا (ری) در گذر حیات ۲۰۰ساله خود، با رشدی فزاینده به بزرگترین مرکز تجمع انسانی و اقتصادی کشور تبدیل شده است. هم‌مکانی و تمرکز همزمان جمعیت، اقتصاد و محوریت سیاسی این شهر و گستره پیرامون آن، به‌همراه گزارش‌های بسیار تاریخی که نشان از زمین‌لرزه‌های ویرانگر گذشته دور و نزدیک منسوب به گستره باستان دارند، چالش و نگرانی درباره احتمال دوباره چنین رخدادی را پیوسته در چشم‌انداز آینده تهران و ساکنان آن قرار می‌دهد.
تاکنون پژوهش‌های بسیاری با هدف تهیه نقشه سامانه‌های گسلی فعال پیرامون تهران با رویکرد برآورد خطر زمین‌لرزه احتمالی در آینده این کلانشهر به انجام رسیده است. پیش‌بینی زمان رخداد زمین‌لرزه‌های سترگ ویرانگر آینده یا به عبارتی مناسب‌تر، برآورد احتمال رخداد زمین‌لرزه‌های سترگ در گستره‌های تجمع انسانی و صنعتی از آرزوهای دیرین انسان است که برخلاف گذشت سالیان دور و پیشرفت چشمگیر دانش و فناوری، همچنان در هاله‌ای از احتمال باقی است. از زمین‌لرزه در کلانشهری چون تهران همچون کابوسی دهشتناک یاد شده است که هرازگاهی با جنبش دوباره بخش خفته‌ای از فلات ایران‌زمین، رنگ تازگی به خود می‌گیرد. اما آیا به‌راستی خطر زمین‌لرزه‌ای بزرگ، ساکنان گستره تهران و شهرهای پیرامونی را با جمعیتی بیش از ۱۳میلیون‌نفر (مرکز آمار ایران، گزارش سرشماری ۱۳۸۵ خورشیدی) هدف خود ساخته است؟ و در این صورت احتمال چنین رخدادی برپایه داده‌های عددی و یافته‌های نوین فراهم‌آمده از زمین‌شناسی زمین‌لرزه در گستره البرز مرکزی چگونه قابل ارزیابی است؟ بر اساس نوشتارهای تاریخی گستره تهران (ری باستان) در سالیان دور، زمین‌لرزه‌های بزرگی را تجربه کرده است.
اما به‌راستی کانون و چشمه لرزه‌زای کدام‌یک از این زمین‌لرزه‌ها در گستره یادشده قرار داشته و کدام‌یک از این رویدادها حاصلی از جنبش مستقیم گسل یا گسله‌هایی در این گستره بوده است؟ بی‌گمان پاسخ به چنین سوالات بنیادین و پایه، ممکن نیست جز با شناخت هرچه بیشتر و بهتر از رفتار و پیشینه لرزه‌ای گسله‌های فعال منطقه به‌عنوان سرچشمه‌های لرزه‌ای در گستره کلانشهری چون تهران و گستره پیرامونی آن. به بیان دیگر فراهم‌آوردن و پاسخ کمی و دقیق به سه سوال پایه (مکان احتمالی رخداد زمین‌لرزه، بزرگای این رخداد و زمان چنین رویدادی) چالش بزرگ و نیاز پیش‌روی هر پژوهشگری در مطالعات زمین‌شناسی زمین‌لرزه‌ها و پیش‌بینی میان‌مدت آنهاست. تهران در میان و پیرامون خود با گسله‌های لرزه‌زایی چون گسل شمال تهران، میلاد، نیاوران، مشا، فیروزکوه، طالقان و پیشوا در بر گرفته شده است.
بهره‌گیری از روش‌های روزآمد علمی چون زمین‌شناسی زمین‌لرزه و حفاری‌های انجام‌شده در دهه گذشته نشان از نزدیکی زمان رخداد زمین‌لرزه احتمالی در آینده نه‌چندان دور برای تهران و شهرهای این گستره چون کرج و دماوند دارد. بر این پایه، گسله آستانه مسبب زمین‌لرزه ویرانگر ۸۵۶، گسله فیروزکوه سرچشمه زمین‌لرزه ۷۹۹، گسله مشا مسبب زمین‌لرزه‌های ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰، جنبش گسله طالقان سبب رخداد زمین‌لرزه سترگ ۹۵۸ و گسل پیشوا در جنوب تهران عامل زمین‌لرزه ۱۳۸۴ میلادی بوده‌اند. اگرچه گسله‌هایی چون گسل مشا (شمال خاوری تهران) و سامانه گسلی شمال‌تهران در دامنه جنوبی البرز در ۳/۱ پایانی دوره بازگشت لرزه‌ای خود قرار دارند، ولی دوره بازگشت زمین‌لرزه ویرانگر احتمالی حاصل از جنبش دوباره گسله‌هایی چون طالقان (شمال باختری تهران)، فیروزکوه (خاور تهران)، آستانه (شمال دامغان) و پیشوا (جنوب تهران) با دوره بازگشت‌های لرزه‌ای ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ساله، به دوره زمانی خطر رخداد آتی بسیار نزدیک است.
با توجه به بزرگی برآوردشده برای زمین‌لرزه احتمالی و محدوده خطرپذیری حاصل از چنین رخداد لرزه‌ای، زمین‌لرزه بزرگ تهران ارمغانی جز ویرانی گسترده کلانشهرهای تهران، کرج و البته شهرهای پیرامونی در پهنه‌ای چند ده کیلومتری به‌ویژه در راستای خاوری-باختری را به‌همراه نخواهد داشت. بدیهی است که جنبش لرزه‌ای دوباره هرگسله با توجه به موقعیت جغرافیایی آن سبب ویرانی بیشتر در گستره نزدیک‌تر به منشأ زمین‌لرزه خواهد بود، ولی در چنین رخدادی با توجه به نزدیکی گسل‌های جنبا از گستره شهری، آینده ساکنان کلانشهری چون تهران چندان با سرچشمه لرزه‌ای مسبب رخداد در ارتباط نیست.
در یک نگاه تحلیلی با توجه به یافته‌های نوین در مورد سرچشمه سترگ‌ترین زمین‌لرزه تاریخی (۸۵۶ میلادی) ایران‌زمین موسوم به زمین‌لرزه کومس که سبب ویرانی بازمانده‌های شهر صددروازه پارتی و تمدن کومس در جنوب باختری دامغان شده است و همچنین ماهیت ساختاری افرازهای ری و کهریزک در مورد زمین‌لرزه تاریخی ۸۵۵ میلادی ری باستان که پیش از این حاصل جنبش احتمالی «گسله» ری در جنوب تهران کنونی دانسته شده بود، میتوان چنین انگاشت که تصور رخداد پیاپی دو زمین‌لرزه سترگ با بزرگای گشتاوری بزرگ‌تر از هفت در فاصله زمانی یک سال و در پهنه‌ای کم و بیش یکسان اگرچه ناممکن نیست، ولی بسیار مشکل می‌نماید.
بنابراین شاید بتوان گفت که زمین‌لرزه گزارش‌شده در نهمین سده میلادی (۸۵۵) ری همان زمین‌لرزه کومس (۸۵۶ پس از زایش مسیح) با سرچشمه لرزه‌ای گسله آستانه یا پاره گسله‌های آستانه و فیروزکوه باشد که به سبب شرایط و محدودیت‌های ارتباطی، زمان رخداد به اشتباه به‌عنوان دو زمین‌لرزه جداگانه در حافظه تاریخی برای دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی ثبت‌شده است و اگر چنین برداشتی درست باشد از آنجا که شناخت ما از آخرین رخداد لرزه‌ای مرتبط با گسله شمال تهران فقط به وجود دو رخداد لرزه‌ای سترگ طی هفت‌هزارسال گذشته اشاره دارد، بنابراین با حذف زمین‌لرزه AD ۸۵۵ از کاتالوگ پیشینه لرزه‌ای گسله شمال تهران، میتوان گفت که آخرین زمین‌لرزه روی‌داده از جنبش گسله شمال تهران به زمانی به مراتب کهن‌تر از میانه سده نهم میلادی بازگشته و به بیانی دیگر تا به امروز، شاید که نیمی از دوره بازگشت لرزه‌ای برآوردشده (سه، چهارهزارسال) برای نزدیک‌ترین سامانه لرزه‌ای به تهران (گسله شمال‌تهران) نیز تاکنون سپری شده است.
از آنجا که جنبش دوباره احتمالی هر یک از گسل‌های گستره تهران را با توجه به هندسه، سازوکار و گستره مه‌لرزه‌ای اثر و میزان تخریب احتمالی، میتوان زمین‌لرزه تهران نامید این انگاره بی‌گمان نشان از شرایط لرزه زمین‌ساختی بحرانی و ویژه در پهنه تهران بزرگ با توجه به مقایسه و برابری داده‌های برآمده از زمین‌لرزه‌های تاریخی، پیش از تاریخ و زمان تکرار برآوردشده برای هر رخداد سترگ لرزه‌ای خواهد داشت. بنابراین از آمیزش و هم‌سنجی داده‌های برآمده از پژوهش‌های نوین پارینه لرزه‌شناسی در گستره البرز مرکزی بیراه نخواهد بود اگر رخداد احتمالی زمین‌لرزه تهران را با در نظر داشتن جمعیت و استانداردهای بین‌المللی احتمال رخداد زمین‌لرزه در گستره‌های شهری در وضعیت هشدار برای زمین‌لرزه‌ای با بزرگای احتمالی ۲/۷-۵/۶ در بازه زمانی ۵۰سال آینده برآورد کرد.
حمید نظری
معاون پژوهشی پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
![بهترین هندزفری‌های سیمی بازار [اردیبهشت ۱۴۰۳] - زومیت](/news/u/2024-05-20/zoomit-inoti.jpg)
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور رئیسی سقوط بالگرد رئیسی ایران شهادت بالگرد تبریز حسین امیرعبداللهیان دولت سیزدهم شهادت رئیسی
تهران کنکور هواشناسی شورای شهر تهران شهرداری تهران تعطیلی مدارس هلال احمر سانحه بالگرد رئیسی پلیس سیل قوه قضاییه بارش باران
قیمت خودرو قیمت دلار قیمت طلا بورس خودرو یارانه بازار خودرو دلار حقوق بازنشستگان بازنشستگان ایران خودرو سایپا
شهادت رئیس جمهور سینمای ایران پیام تسلیت تلویزیون لیلا حاتمی سریال آیت الله سید ابراهیم رئیسی سینما شعر رسانه ملی نمایشگاه کتاب زری خوشکام
کنکور ۱۴۰۳ گوگل دانش بنیان تجهیزات پزشکی دانشگاه تهران تلسکوپ فضایی هابل باتری
رژیم صهیونیستی ترکیه جنگ غزه اسرائیل فلسطین غزه روسیه امیرعبداللهیان آمریکا چین حماس اوکراین
فوتبال پرسپولیس استقلال لیگ برتر رئال مادرید باشگاه پرسپولیس لیگ برتر ایران لیگ برتر انگلیس فدراسیون فوتبال بازی باشگاه استقلال منچسترسیتی
هوش مصنوعی مایکروسافت تبلیغات سامسونگ اپل ناسا نمایشگاه ایران هلث موبایل آیفون
سرطان سزارین رژیم غذایی آلزایمر طول عمر زایمان افسردگی فشار خون مغز انسان دیابت