چگونه زیستن, برتر از زیستن

بهداشت, امنیت, شرایط زیست خانوادگی و اجتماعی, امید به فردا, آب و هوا, امنیت شغلی, آزادی و برابری جنسی از جمله فاكتور هایی هستند كه در كنار رفاه مالی و توانایی اقتصادی در همه جای دنیا برای تعیین شاخص كیفیت زندگی در نظر گرفته می شوند

جایگاه ایران به لحاظ بهره مندی از شاخص های كیفیت زندگی در دنیای مدرن كجاست و «مهر استاندارد» بر كجای زندگی ایرانیان نقش بسته است؟

بهداشت، امنیت، شرایط زیست خانوادگی و اجتماعی، امید به فردا، آب و هوا، امنیت شغلی، آزادی و برابری جنسی از جمله فاكتور هایی هستند كه در كنار رفاه مالی و توانایی اقتصادی در همه جای دنیا برای تعیین شاخص كیفیت زندگی در نظر گرفته می شوند.

در شرایطی كه سازمان ملل در آخرین گزارش شاخص توسعه انسانی خود آورده كه ایران از نظر كیفیت زندگی در رتبه ۱۰۱ جهان قرار دارد، وقتی از پرویز كاظمی وزیر رفاه ،بالاترین مقام برنامه ریز و سیاستگذار دولت ایران در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی می پرسیم «جایگاه ایران به لحاظ بهره مندی از شاخص های كیفیت زندگی چگونه است و ایرانیان در كجای زمین ایستاده اند» ، پاسخ می شنویم:

«كیفیت زندگی ایرانیان هرچند كه با شرایط مطلوب فاصله دارد، ولی نسبت به قبل از پیروزی انقلاب خیلی بهتر شده است» .

●دایره فقر

اظهار نظرهای رسمی در خصوص محاسبه میزان خط فقر به طور عمده به این باز می گردد كه ملاك تعیین خط فقر در ایران، توانایی افراد در تأمین نیازهای اولیه زندگی یعنی خوراك، پوشاك و مسكن است و در این بین كیفیت زندگی و فاكتورهای دیگری چون امید به زندگی، برخورداری از بهداشت مناسب، دسترسی به امكانات ورزشی، مسافرت و حق استراحت در بررسی كیفیت زندگی ایرانیان به دست فراموشی سپرده شده است.

كاظمی- وزیر رفاه و تأمین اجتماعی- در این مورد می گوید: «ما در وهله نخست به دنبال این هستیم كه ببینیم چه اقشاری در تأمین حداقل نیازهای اولیه خود با مشكل مواجه اند و تلاش برای بهبود كیفیت زندگی و نیازهای ثانویه افراد، در مراحل بعدی قرار می گیرد» .وقتی از او می پرسیم «شاخص های تعیین خط فقر چیست؟» ، به سبد خوراك خانواده، تحصیل و حق مسكن اشاره می كند و می گوید: «باید مراقبت باشیم كه نه تنها افراد بیشتری به زیر خط فقر نیایند و بر وسعت دایره فقر اضافه نشود، بلكه افراد ضعیف و ناتوان، توانمند شوند. این اولویت كاری ماست» .

●آموزش، مهم تر از تنفس

سازمان علمی، فرهنگی، مطالعاتی ملل متحد(یونسكو) برنامه عملی ارتقای كیفیت زندگی را «آموزش برای همه» می داند.

آموزش سبب ارتقای كیفیت زندگی افراد می شود، قابلیت های زیست خانوادگی را افزایش می دهد، افراد را در برابر مشكلات بهداشتی كمك می كند، وضعیت تغذیه و توانایی نگهداری از بچه ها را بهبود می بخشد و یك برنامه ریزی برای آینده ای توسعه یافته است.

آموزش های همگانی مقدماتی به دختران و زنان كمك می كند كه مسائل بهداشتی را بهتر رعایت كنند، برنامه ریزی های خانواده و تغذیه را بهتر درك كنند و توانایی های خود را در زمینه های مختلف بروز دهند.بر اساس پژوهش های منتشرشده از سوی یونسكو، كودكان مادران تحصیل كرده سالم تر هستند، بهتر تغذیه می شوند و از موفقیت های تحصیلی بیشتری برخوردارند.

آموزش مادران، خطر مرگ كودكان را ۵۰درصد كاهش می دهد و سبب جلوگیری از كار كودكان و اعمال خشونت های مختلف

-به ویژه خشونت های جنسی نسبت به دختران نوجوان- می شود.

همچنین آموزش، سلاحی موثر در برابر ابتلا به ایدز و دیگر بیماری های عفونی است و آگاهی عمومی از شرایط زندگی و محافظت های محیطی را افزایش می دهد،در شرایطی كه تنها یك درصد افزایش در سوادآموزی، دو سال امید به زندگی را افزایش می دهد.

●چشم اندازی در مه

براساس آخرین گزارش توسعه انسانی سازمان ملل،هم اكنون میانگین امید به زندگی در بین ایرانیان، ۷۰سال است.گزارش توسعه انسانی می افزاید: ایران از نظر فقر بین ۱۰۳ كشور در حال توسعه رتبه ۳۶ را به خود اختصاص داده و با توجه به شاخص، ۲درصد مردم ایران با كمتر از یك دلار در روز و ۷ درصد نیز با كمتر از دو دلار در روز زندگی می كنند و ۱۰درصد مردم این كشور نیز به آب بهداشتی و سالم دسترسی دائمی ندارند.در شاخص فقر انسانی ایران آمده است كه احتمال زنده نماندن هر ایرانی در بدو تولد ۷درصد است. در این بین نرخ بی سوادی بزرگسالان ۲۳درصد و جمعیت بدون دسترسی پایدار به منابع آب آشامیدنی ۸درصد است.

بر اساس این گزارش، سهم هزینه های بهداشتی دولتی در ایران ۳درصد تولید ناخالص داخلی و سهم هزینه های بهداشتی بخش خصوصی، ۵/۳درصد تولید ناخالص داخلی برآورد شده. سرانه هزینه های بهداشتی در ایران ۴۳۲ دلار در سال اعلام شده است.همچنین سهم هزینه های آموزشی دولتی از تولید ناخالص داخلی ۵درصد و از كل هزینه های دولت ۱۸درصد اعلام شده است.این در شرایطی است كه در ایران از هر هزار نفر ۷۲ نفر به اینترنت دسترسی دارند.

●گریز از فقر

بنا بر اعلام رسمی معاونت امور دهیاری های وزارت كشور، ۲۵درصد خانوارهای روستایی، زیر خط فقر هستند. این در حالی است كه ۲۰درصد خانوارهای شهرنشین زیر خط فقر هستند.نسبت جمعیت باسواد در روستاها ۶۹درصد و در شهرها ۸۶درصد است. این در حالی است كه سطح امید به زندگی در روستا ۵۹سال و در شهر ۶۶سال است. این آمار بیانگر آن است كه در خصوص شاخص های كیفیت زندگی در روستاها مثل آموزش، درآمد، كیفیت مسكن و امید به زندگی به رغم اینكه شاخص ها بهبود پیدا كرده، اما در مقایسه با جوامع شهری هنوز شكاف قابل توجهی وجود دارد. از نظر شاخص های توسعه، روستاها پایین تر از میانگین جامعه شهرنشین هستند و جمعیت روستایی با نرخ رشد رو به كاهش مواجه است. توزیع جمعیت و آبادی بر حسب طبقات جمعیتی به گونه ای است كه تراكم آبادی ها در روستاهای زیر یكصد نفر جمعیت است. ۶۰درصد آبادی های كشور، كمتر از ۱۰۰ نفر جمعیت دارند، ولی ۷۰درصد جمعیت روستایی، در روستاهایی هستند كه بیش از ۵۰۰نفر جمعیت دارند و این روند با توجه به شرایط موجود ادامه خواهد داشت؛ به گونه ای كه روستاهای كم جمعیت به سمت تخلیه و روستاهایی كه جمعیت بیشتر دارند به سمت تمركز جمعیت می روند.از بعد اقتصادی نیز شهرستان ها با كمبود فرصت های شغلی و گستردگی بیكاری مواجهند، به طوری كه از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ سهم شاغلان روستایی، ۸ درصد كاهش یافته است. فصلی بودن و نازل بودن كار، سبب شده درآمد خانوارهای روستایی یك سوم درآمد خانوارهای شهرنشین باشد كه این نابرابری در توزیع درآمد را به اوج خود می رساند و خود به عنوان اصلی ترین عامل هجوم روستاییان به كلانشهرهایی چون تهران مطرح است.

دهك پایین درآمدی در ایران، ۲درصد درآمد و در دو دهك پایین درآمدی نیز ۵درصد درآمد و مصرف را در این كشور به خود اختصاص می دهد، در حالی كه دهك بالای درآمدی ۳۳ درصد درآمد و مصرف و دو دهك بالای درآمدی نیز ۵۰ درصد درآمد و مصرف را به دست می آورند.

باید مبارزه با فقر و ارتقای سطح كیفیت زندگی را یك ضرورت اخلاقی بدانیم. گسترش دایره توسعه، موجب شكوفایی می شود.با امكان دسترسی به امكانات و خدمات اولیه، افراد سالم بهتر می توانند در فعالیت های اقتصادی سازنده شركت كرده، از خانواده های خود نگهداری و آرزوهای خود را دنبال كنند. كاهش پیوسته فقر می تواند با شكستن چرخه ناامیدی و یاس كه از عوامل بی ثباتی اجتماعی محسوب می شوند، موجب بهبود امنیت شود.

حال مهر استاندارد كیفیت زندگی چه هنگام بر زندگی ایرانی نقش می بندد، موضوعی است كه تبلور آن را باید در بهبود شرایط دشوار اقتصادی و محو ناهمگونی های اجتماعی جست وجو كنیم.

بنیامین صدر