کنترل ضربان قلب بیماران از راه دور

با ساخت دستگاه بی سیم ضربان ساز قلب محقق خواهد شد

اگرچه معمولا به افرادی که به اصطلاح قلبشان ضعیف است توصیه می‌شود از شنیدن خبرهای ناراحت‌کننده یا هیجان‌انگیز اجتناب کنند، اما این بار برای نخستین‌بار خبر شگفت‌انگیزی اعلام شده است که به طور مستقیم زندگی این گروه از افراد را تحت‌تاثیر خود قرار داده و از این پس شرایط آسان‌تری را برای زندگی آنها فراهم می‌کند. محققان آمریکایی به فناوری جدیدی در دسترسی به اطلاعات مربوط به عملکرد سیستم‌های تنظیم‌کننده ضربان قلب و دستگاه‌های منقبض‌کننده عضلات قلب که صدها هزار بیمار قلبی به عنوان باتری قلب برای تنظیم ضربان قلب خود از آن استفاده می‌کنند، دست‌ یافته‌اند. پس از گذشت ۲۰ سال از ساخت اولین دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب که تاکنون تمامی مراحل آزمایشی عملکرد خود را با موفقیت سپری کرده است، برای نخستین بار یک بیمار آمریکایی برای درمان کندکاری قلبش، استفاده از دستگاه‌ بی‌سیم تنظیم‌کننده ضربان قلب که به عنوان نسل جدیدی از این سیستم، قدم به عرصه فناوری پزشکی گذاشته است را تجربه خواهد کرد و به این ترتیب وضعیت سلامت فرد بیمار از طریق اینترنت و به صورت آنلاین در مرکز پزشکی که بیمار تحت نظر آن است، مورد بررسی و کنترل قرار گرفته و در صورت نیاز اقدامات لازم انجام خواهد شد.

بدون تردید فناوری بی‌سیم یکی از برترین فناوری‌های امروز است که توانسته تحولات شگرفی را در دنیای ارتباطات به وجود آورد. امروز تعداد زیادی از تجهیزات جدید عرصه فناوری به صورت بی‌سیم کار می‌کنند که می‌توانند تسهیلات بیشتری را در ایجاد ارتباط میان دستگاه‌های الکترونیکی مختلف به وجود آورند. دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب یا دستگاه ضربان‌ساز قلب دستگاهی است الکترونیکی که از آن برای درمان بیماران مبتلا به علائم ناشی از اختلال در عملکرد طبیعی قلب و کندی ضربان قلب استفاده می‌شود. این دستگاه می‌تواند سرعت ضربان قلب را تنظیم کند. در صورتی که قلب فردی کند کار کند، این دستگاه علائم الکترونیکی مشابه با علائم طبیعی قلب ایجاد می‌کند که سبب افزایش سرعت ضربان قلب خواهد شد و به این ترتیب با تنظیم ضربان قلب، اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز اندام‌های بدن مانند گلوکز، الکترولیت‌ها و ... از طریق جریان خون تامین خواهد شد.

اگر تعداد ضربان قلب هر فرد در دقیقه در محدوده مشخصی قرار داشته باشد، اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز اندام‌ها تامین شده و بدن سالم باقی خواهد ماند. معمولا ضربان قلب از طریق فرکانس علائم الکتریکی که توسط دستگاه طبیعی تنظیم‌کننده ضربان قلب که در دیواره دهلیز راست قلب قرار دارد، تنظیم می‌شود. قلب می‌تواند مقدار خونی را که به اندام‌های بدن می‌رساند از طریق افزایش یا کاهش فرکانس این امواج تغییر دهد. وقتی فرد در حال استراحت است و بدن اکسیژن کمتری مصرف میکند فرکانس امواج الکتریکی ایجاد شده از طریق دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب کاهش یافته و در نتیجه شدت ضربان قلب نیز کمتر خواهد شد؛ در حالی که در صورت انجام تمرین‌های ورزشی یا در شرایطی که فرد هیجان‌زده شده باشد فرکانس این امواج افزایش یافته و در نتیجه شدت ضربان قلب نیز بیشتر خواهد شد. هرگونه بیماری قلبی که بتواند عملکرد بافت سینوسی، بافت انتقال‌دهنده جریان الکتریکی تنظیم‌کننده ضربان قلب یا بافت بین دهلیز و بطن قلب را تحت تاثیر خود قرار دهد منجر به کاهش شدت ضربان قلب خواهد شد. سندرم سینوسی، نوعی بیماری قلبی است که در نتیجه آن، بافت سینوسی قلب قادر به ایجاد فرکانس علائم الکتریکی کافی برای تنظیم ضربان قلب نخواهد بود.

انسداد عروق قلبی معمولا ناشی از بروز بیماری‌هایی نظیر حملات قلبی، انحطاط و از بین رفتن بافت میان دهلیز و بطن قلب یا ناتوانی بافت انتقال‌دهنده جریان الکتریکی تنظیم‌کننده ضربان قلب از بافت سینوسی به بافت ماهیچه‌ای قلب است. همچنین مصرف برخی از انواع داروها مانند وراپامیل، پروپرانول یا ایندرل و دیگوکسین که مسدودکننده کانال کلسیمی قلب هستند نیز می‌توانند سبب کندکاری قلب شوند؛ بنابراین با افزایش سن افراد به دلیل انجام فرآیندهایی که با بالا رفتن سن افراد در بدن انجام می‌شود و همچنین نیاز به مصرف داروهایی که می‌تواند منجر به کاهش ضربان قلب شود، این گروه از افراد ملزم به استفاده از دستگاه‌های تنظیم‌کننده ضربان قلب خواهند بود.

● انجام معاینه بدون نیاز به حضور بیمار

شاید بتوان گفت اساس عملکرد دستگاه‌های ضربان‌ساز قلب بسیار ساده است. این دستگاه متشکل از الکترودهایی است که با ماهیچه‌های قلب در تماس بوده و علائم الکتریکی را در قلب ایجاد می‌کند که می‌تواند تنظیم‌کننده سرعت ضربان قلب باشد. امروزه پیشرفت‌های زیادی در زمینه طراحی و ساخت این دستگاه‌ها به وجود آمده است و به این ترتیب دستگاه‌ها از قابلیت برنامه‌ریزی برخوردار بوده و پزشک متخصص قلب می‌تواند با توجه به شرایط هر بیمار شرایط بهینه عملکرد آن را تنظیم کند.

دستگاه‌های جدید تنظیم‌کننده ضربان قلب، علاوه بر این که می‌توانند فعالیت الکتریکی قلب را کنترل و شدت ضربان قلب فرد را تنظیم کنند، می‌‌توانند فشار خون، تنفس و دیگر عوامل تاثیرگذار بر عملکرد قلب را نیز کنترل کنند تا به این وسیله تسهیلات بیشتری برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی فرد به وجود آورند. از آنجا که مجهز شدن تجهیزات پزشکی به فناوری ارتباطی بی‌سیم می‌تواند ضریب ایمنی فرد را به میزان قابل توجهی افزایش دهد، بنابراین پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور این سیستم بتواند در زمینه‌های مختلف پزشکی که نیازمند تحت نظر قرار گرفتن فرد بیمار است، نفوذ کند تا به این ترتیب پزشک معالج بتواند در مدت زمان لازم برای انجام آزمایش‌های تشخیصی و دسترسی به جواب آنها وضعیت بیمار را به طور دائم تحت کنترل قرار داده و براساس اطلاعات به دست آمده نسبت به تشخیص بیماری او و انجام اقدامات لازم تصمیم‌گیری کند. با کاهش شدت ضربان قلب، میزان اکسیژن‌رسانی و خونرسانی به اندام‌ها کاهش یافته و بتدریج اعضای بدن دچار نقص در عملکرد خواهند شد. مغز یکی از اندام‌هایی است که در چنین شرایطی در مقایسه با دیگر اندام‌های بدن بیشتر با کمبود اکسیژن و گلوکز مواجه خواهد شد.

سنگین شدن سر، فراموشی و از دست دادن هوشیاری از علائم کاهش خونرسانی به مغز و خستگی، کسالت و بی‌حالی از علائم کاهش خونرسانی به ماهیچه‌ها و عضلات بدن هستند؛ در حالی که عدم خونرسانی کافی به اندام‌ها می‌تواند عملکرد قلب، کبد و کلیه را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد. در چنین شرایطی درمان کندکاری قلب فرد بیمار ضروری خواهد بود.

در آینده‌ای نه چندان دور می‌توان از سیستم‌‌های ضربان‌ساز بی‌سیم برای کنترل افرادی که به فشار خون مبتلا هستند یا بیماران دیابتی و همچنین بیماران مبتلا به نارسایی‌های قلبی استفاده کردبنابر گفته پزشکان، این سیستم به صورت آنلاین کار می‌کند، بنابراین پیش از این که بیمار مورد معاینه‌های دوره‌ای قرار گیرد، پزشک معالج او می‌تواند با دسترسی به داده‌هایی که به صورت آنلاین از طریق این سیستم برای او ارسال شده، بیش از ۹۰ درصد مراحل معاینه را انجام دهد، بنابراین مدت زمان لازم برای انجام معاینات دوره‌ای به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت.

علاوه بر استفاده از فناوری‌های جدید بی‌سیم در طراحی و ساخت سیستم‌های تنظیم‌کننده ضربان قلب می‌تواند به استانداردهای طلایی برای دستگاه‌های ضربان ساز تبدیل شود. سیستم پایش از راه دور حداقل روزی یک بار به شبکه زیر مجموعه خود متصل می‌شود تا اطلاعات و هرگونه خطر احتمالی را از طریق آنلاین منتقل کند. پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نه چندان دور بتوان از سیستم‌‌های ضربان‌ساز بی‌سیم نه‌تنها برای تحت کنترل قرار دادن افرادی که از کندکاری قلب رنج می‌برند، بلکه برای کنترل افرادی که به فشار خون مبتلا هستند یا بیماران دیابتی و همچنین بیماران مبتلا به نارسایی‌های قلبی استفاده کرد. این سیستم جدید علاوه بر اندازه‌گیری شدت ضربان قلب، میزان قند خون، فشار خون و بسیاری از پارامترهای دیگر را نیز می‌تواند اندازه‌گیری کند. به نظر می‌رسد بیش از این که سیستم بی‌سیم، یک سیستم پایشگر آهنگ ضربان قلب باشد، یک سیستم نظارتی برای بیماریابی و کمک به افرادی باشد که به بیماری‌های قلبی خاص مبتلا هستند.

● ضربان‌سازها از گذشته تا امروز

در سال ۱۸۸۹ میلادی، مک ویلیام در مجله پزشکی بریتانیا از دستیابی به روشی جدید برای تنظیم شدن ضربان قلب بیماران خبر داد. او اعلام کرد براساس نتایج به دست آمده از آزمایش‌های انجام شده‌ می‌توان در شرایطی که در فرد بنابر عمل مختلفی، شدت ایجاد ضربان‌های الکتریکی تنظیم‌کننده ضربان قلب ضعیف می‌شود از امواج الکتریکی برای جبران‌ کندکاری قلب استفاده کرد و با تنظیم سرعت انتشار این امواج شدت ضربان قلب او را در محدوده ۶۰ تا ۷۰ ضربه در دقیقه نگه داشت. در سال ۱۹۹۲ میلادی دکتر مارک میدول از پزشکان بیمارستان سلطنتی انگلیس با همکاری محققان دانشگاه سیدنی موفق به طراحی و ساخت دستگاه سبک و قابل حمل‌ونقلی شد که به یک منبع روشنایی متصل می‌شد. به این ترتیب یکی از قطب‌های آن در یک لایه پوستی غوطه‌ور در محلول غلیظ آب و نمک قرار گرفته و قطب دیگر که شامل یک سوزن عایق بود که تنها در بخش انتهایی آن، این روکش عایق دیده نمی‌شد، در حفره قلبی مورد نظر که با مشکل مواجه شده بود، قرار می‌گرفت.

سرعت این دستگاه ضربان‌ساز از ۸۰ تا ۱۲۰ ضربان در دقیقه متغیر بود؛ در حالی که ولتاژ سیستم نیز از ۵/۱ تا ۱۲۰ ولت قابل تغییر بود. در سال ۱۹۲۸ از این دستگاه برای احیای نوزادی که در بیمارستان زنان سیدنی مرده متولد شده بود، استفاده شد و به این ترتیب قلب نوزاد توانست به کمک دستگاه تنظیم‌کننده، ضربان طبیعی خود را بازیابد و به حیات خود در این کره خاکی ادامه دهد. سرانجام در سال ۱۹۳۲ میلادی آلبرت هایمن، زیست‌شناس آمریکایی دستگاهی الکترومکانیکی طراحی کرد که انرژی مورد نیاز آن از طریق یک موتور مجهز به کوک فنری تامین می‌شد. این محقق سیستم ضربان‌ساز طراحی شده را یک ضربان‌ساز مصنوعی نامید که همچنان امروزه این نام به تمامی سیستم‌های مشابه تنظیم‌کننده ضربان قلب اطلاق می‌شود.

از آن زمان تاکنون انواع مختلفی از ضربان‌سازهای مصنوعی به بازار عرضه شده و بیش از ۳ میلیون نفر از انسان‌ها در سراسر جهان برای ادامه زندگی خود ملزم به استفاده از این دستگاه هستند که در زیر پوست شانه در نزدیکی قلب قرار می‌گیرد. با توجه به شیوع و گسترش بیماری‌های قلبی در سراسر جهان همه ساله بیش از ۶۰۰ هزار نفر به تعداد این گروه از بیماران افزوده می‌شود. برخی از انواع ضربان‌سازهای پیشرفته می‌توانند با توجه به نیازهای فیزیولوژیکی بدن فرد بیمار و حتی در شرایطی که بافت سینوسی قلب آسیب دیده و نمی‌تواند واکنش مناسبی از خود نشان دهد، سرعت ضربان قلب را تنظیم کنند. نخستین ضربان‌ساز مجهز به سیستم خودتنظیمی توسط دکتر آنتونی ریکارد در سال ۱۹۸۱ میلادی و در بیمارستان ملی قلب لندن طراحی و ساخته شد. در این نوع دستگاه‌های ضربان‌ساز یا تنظیم‌کننده ضربان قلب خودتنظیم براساس فاصله بین ضربان‌های ثبت شده در دستگاه ضربان‌نگار الکترونیکی، شدت ضربان قلب فرد تنظیم می‌شد؛ اما بتدریج دستگاه‌های ضربان‌ساز و خودتنظیم جدیدی طراحی و ساخته شد که در آنها از شاخص‌های دیگر فعالیت‌های جسمانی نظیر اکسیژن اشباع و میزان فعالیت بدنی نیز به صورت مجزا یا ترکیب با دیگر شاخص‌ها برای تنظیم شدت ضربان قلب افراد استفاده می‌شد.

● ارتباط آنلاین به جای معاینات دوره‌ای

افرادی که ملزم به استفاده از دستگاه‌های تنظیم‌کننده ضربان قلب هستند در صورت مواجه شدن با هر گونه تغییرات غیرعادی ایجاد و اختلال در این سیستم در هر ساعت از شبانه‌روز که باشد باید بلافاصله به یک مرکز پزشکی تخصصی یا پزشک معالج خود مراجعه کنند. با استفاده از این فناوری جدید می‌توان در هر لحظه وضعیت بیمار را به صورت آنلاین به یک مرکز پزشکی که همه بیماران قلبی تحت نظر آن هستند، گزارش کرد. به عبارت دیگر این سیستم ضربان‌ساز بی‌سیم توانایی فرد را برای اطلاع از وضعیت عملکرد دستگاه تنظیم‌کننده ضربان قلب و ایجاد هر گونه بی‌نظمی در فرآیند طبیعی بدن که می‌تواند تهدیدی در زندگی فرد بوده و محدودیت‌هایی را در ادامه زندگی او به وجود آورد، به مراتب افزایش خواهد داد.

فرانک فراهانی‌جم