فلسفه مشورتهای پیامبر اعظم ص

شوری در اسلام یک فضیلت و ارزش قرآنی و حدیثی است قرآن شوری را یکی از صفات اهل ایمان می شمارد و نام یکی از سوره های قرآن شوری است

شوری در اسلام یک فضیلت و ارزش قرآنی و حدیثی است. قرآن شوری را یکی از صفات اهل ایمان می شمارد و نام یکی از سوره های قرآن شوری است. خدای متعال به پیامبر اسلام امر فرمود: شاورهم فی الامر (آل عمران، ۱۵۹)، در کارها با آنان مشورت کن! از این آیه به دست می آید شورا یک اصل اسلامی است و رهبران امت هم باید برای اداره امور کشور با امت مشورت کنند. در تفسیر این آیه سؤالی مطرح می گردد چرا پیامبری که آگاهی کامل دارد و صددرصد از اشتباه مصونیت دارد موظف به شوری گردیده است؟ فلسفه امر پیامبر به مشورت چیست؟ در پاسخ این پرسش باید گفت: مشورت پیامبر با امت برای آگاه کردن و پیشگیری از اشتباه نبوده است چون پیامبر پاک از اشتباه بوده است. شورا و مشورت پیامبر برای «شخصیت دادن به امت» و «آزمایش» و «رشد فکری مردم» و «استفاده از تأیید مردم» و «آگاه شدن مشورت شوندگان» و «آموزش آنان» و «روشن شدن احترام خلق در نزد خدا» و «بد نشان دادن استبداد و این که نظرخواهی از دیگران عیب و عار نیست بلکه یک ارزش است» و «پیشگیری از انتقاد بی جا در صورت شکست» بوده است. افزون بر این هشت دلیل و اثر مشورت پیامبر و امت، فرمان الهی به مشورت پیامبر یا امت منافع و خیرات دیگری نیز داشته و دارد.

● نفی استبداد و دیکتاتوری

مشورت پیامبر خدا با امت بهترین دلیل برای افکار و نفی استبداد در حکومت اسلامی است. پیامبر با عصمت و مصونیت کامل از اشتباه و بی نیازی بازهم با امت خویش مشورت می نمود تا به این وسیله استبداد و دیکتاتوری و خودپسندی را نفی کند.

بزرگ ترین شخصیت الهی و آخرین پیامبر خدا با مردم مشورت می کرد تا به حاکمان اسلامی آموزش شورا و نفی دیکتاتوری و استبداد رأی بدهد.

پیامبر خدا با ویژگی های بی نظیر، نخستین آموزگار شورا و مخالف استبداد بود، غیر از معصومین(ع) همه انسان ها ممکن است گرفتار اشتباه و انحراف گردند چون دانش و آگاهی آنان اکتسابی و محدود است. پیامبر آگاه پاک از اشتباه با مشورت عموم مسلمانان درس رهایی از خودپسندی و دیکتاتوری و استبداد را به همه مسلمانان به ویژه حاکمان مسلمان داده است.

● تأسی امت به پیامبر(ص)

خدای متعال به پیامبرش دستور داد با مردم مشورت کند تا همه مسلمانان به ویژه رهبران و مدیران جامعه اسلامی از او پیروی کنند. رفتار او اسوه حسنه و سرمشق جهانیان گردد.

هنگامی که مسلمانان دیدند پیامبر با آن همه فضایل و عقل و علم و فهم و عصمت و عدم نیاز به آرای دیگران با آنان مشورت می کند ارزش مشورت را درک کردند و مشورت سنت نبوی و اصل اسلامی شد. مشورت بین مسلمانان به ویژه رهبران و مدیران آنان رسم گردید و رواج یافت.

● استبدادستیزی امام علی(ع)

وصی رسول خدا امیرمؤمنان امام علی(ع) درباره اثر استبداد فرمودند «لاتستبد برایک فمن استبد برایه هلک (غررالحکم و دررالکلم، ج۶ صفحه۲۹۶) استبداد رأی نداشته باش که هرکس استبداد رأی داشته باشد هلاک و نابود گردد.

در حدیث دیگر فرمودند: «من استبد برایه زل» (غررالحکم و درالکلم، ج۵ صفحه۱۷۰) هرکه با استبداد رأی کار کند می لغزد و انحراف پیدا می کند.

در رهنمود دیگر فرموده اند: المستبد متهور فی الخطا و الغلط (غررالحکم و دررالکلم، ج۱ صفحه۳۱۷). مستبد در اشتباه و غلط متهور است و در خطا و غلط فراوان گرفتار گردد.

در هشدار دیگر فرموده اند: من استبد برایه خاطر و غرر (غررالحکم و دررالکلم، ج۵، صفحه۴۶۱) هرکه استبداد رأی دارد خطر و ضرر کند.

در رهنمود دیگری فرموده اند: من اعجب برایه هلکه العجز (غررالحکم و دررالکلم، ج۵، صفحه۲۵۳) هرکه به رأی خود اکتفا کند و خودپسند گردد ناتوانی و عجز او را هلاک کند.

درحدیث دیگر فرموده اند: من استبد برایه حقت و طائه علی اعدائه (غررالحکم و دررالکلم، ج۵، صفحه۳۴۴) هرکه استبداد رأی پیدا کند گامهایش علیه دشمنانش سست شود.

براساس این احادیث علوی با استبداد رأی و دیکتاتوری و خودرأیی و خودپسندی نه تنها آثار و منافع شورا و مشورت نخواهدبود بلکه استبداد برای افراد اشتباه و زیان و ناتوانی و لغزش و هلاکت و نابودی را درپی خواهدداشت.

شیعیان و پیروان پیامبر و اهل بیت(ع) باید از استبداد و دیکتاتوری دور شوند و ازخودخواهی و خودرأیی و خودپسندی پاک گردند و با شورا و مشورت در راه تکامل و سعادت گام بردارند.

حاکمان و مدیران جامعه اسلامی همواره نیازمند بهره مندی از منافع و آثار شورا هستند، آنان باید همیشه برای عموم مردم مسلمان به ویژه صاحب نظران و فرهیختگان حوزه و دانشگاه احترام قائل شده و از نظر آنان برای رفع مشکلات و سالم سازی رفتار و گفتار خویش استفاده کنند.

دکترمحمدرضا جواهری