فاجعه فراموش شده

روز ۲۸ مرداد سالروز آتش سوزی در سینما ركس آبادان است سال ۱۳۵۷در چنین روزی و درست در فردای روزی كه سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش كشیده شد, سینمای ركس آبادان با بیش از ۴۰۰ نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاكستر بر جای نماند مطبوعات داخلی و رسانه های دولتی, این آتش سوزی را به انقلابیون نسبت دادند

روز ۲۸ مرداد سالروز آتش‌سوزی در سینما ركس آبادان است. سال ۱۳۵۷در چنین روزی و درست در فردای روزی كه سینما آریای مشهد توسط عوامل رژیم شاه به آتش كشیده شد، سینمای ركس آبادان با بیش از ۴۰۰ نفر از تماشاچیان آن در آتش سوخت و از آن جز تلی از خاكستر بر جای نماند. مطبوعات داخلی و رسانه‌های دولتی، این آتش‌سوزی را به انقلابیون نسبت دادند. ۱ روزنامهٔ «اطلاعات» در مورد این حادثه نوشت:

«ساعت ۲۲، در حالی كه ۷۰۰ نفر مرد و زن و كودك سرگرم تماشای فیلم «گوزنها» بودند، گروهی خرابكار و غیر معتقد به اصول انسانی، با همكاری سرایدار سینما، با مواد آتش‌زا، سالن سینما را به آتش كشیدند. شعله‌های آتش زبانه كشید و حریق تمام سالن سینما را در برگرفت. مردان و زنان و كودكان تماشاچی با دیدن شعله‌های آتش به طرف درهای ورودی و خروجی هجوم بردند، اما با درهای بسته مواجه شدند. در این میان، شعله‌های آتش تمام سالن را دربرگرفت و تماشاچیان با ناله و ضجه در محاصرهٔ كامل شعله‌های آتش قرار گرفتند. ۳۷۷ نفر از مردان و زنان و كودكان تماشاچی، زنده زنده و به طور فجیع و رقت‌باری، در میان شعله‌های آتش سوختند. بلافاصله پس از شروع حریق، برای اطفای آن از مأموران آتش‌نشانی، شهرداری آبادان و شركت ملی نفت ایران كمك خواسته شد. مأموران آتش‌نشانی موفق شدند در ساعت ۲ بامداد آتش را مهار كنند. تلاش برای خارج ساختن اجساد ۳۷۷ نفر از تماشاچیانی كه در آتش سوخته و كشته شده‌اند ادامه دارد.»

بلافاصله پس از آتش‌سوزی سینما ركس شاپور نمازی (استاندار خوزستان) فرماندار، شهردار، رئیس شهربانی و مقامات مسؤول در محل اجتماع كردند. آنها كوشیدند كه مأموران آتش‌نشانی و مسؤولان را راهنمایی و برای مهار آتش كار را بر آنان تسریع كنند، به ویژه سعی بر این بود كه مجروحان را زودتر به بیمارستان برسانند.

آبادان آن شب حالت فوق‌العاده‌ای داشت و بسیاری از مردم به خواب نرفتند. خانواده‌هایی كه فرزندان و یا یكی از اعضای ایشان به سینما ركس رفته بود، همه در اطراف سینما اجتماع كرده، زاری و شیون می‌كردند. سرایدار سینما كه در ایجاد این آتش‌سوزی با خرابكاران همكاری داشته است، در حالت مستی از سوی مأموران دستگیر شد در شهر آبادان حالت فوق‌العاده به وجودآمد و شهر در غم این فاجعهٔ بزرگ و عزای ملی بسر می‌برد.

پس از وقوع آتش‌سوزی در سینما ركس آبادان و اطلاع مردم از فاجعه‌ای كه اتفاق افتاد، خانواده‌های زنان و مردان و كودكانی كه در این آتش سوزی‌كشته شده‌اند، به خیابانها ریختند.

به گفتهٔ مقامهای پلیس آبادان، چند لحظه پس از شروع نمایش فیلم، چند ناشناس با استفاده از تاریكی شب، درهای ورودی و خروجی سینما را بستند و داخل سالن سینما را با مواد آتش‌زا آغشته كردند و سپس با افروختن كبریت، سینما را به آتش كشیدند و گریختند. آتش‌سوزی كه با صدای دهشتناكی همراه بود، در اندك زمانی سراسر سالن سینما را فرا گرفت و ستونهای دود و آتش از هر سو به آسمان زبانه كشید. علی نادری (صاحب سینما ركس آبادان) در گفت و گو با خبرنگار «اطلاعات»،‌ با اظهار تأسف از این فاجعه، گفت: «سینما ركس كه حدود ۲۰ سال پیش در خیابان شهرداری آبادان ساخته شده، بیش از شش میلیون تومان ارزش داشت و ظرفیت سالن آن نهصد صندلی بود. ساختمان سینما در برابر آتش‌سوزی بیمه بوده است.»

سینما ركس آبادان در خیابان شهرداری و روی یك پاساژ قرا رگرفته بود در جریان آتش‌سوزی دهها مغازهٔ زیر سالن سینما نیز آسیب دید. خبرنگار «اطلاعات» اضافه كرد نوبت آخر فیلم «گوزنها» ساعت ۹ شب بود و آتش‌سوزی زمانی روی داد كه حدود یك ساعت از نمایش فیلم می‌گذشت . ۳۷۷ زن و كودك و مرد بدون هیچ هراس و بی‌خبر از هرگونه فاجعهٔ دلخراش، روی صندلیهای خود نشسته و سرگرم تماشای صحنه‌های پرجاذبهٔ فیلم هنری «گوزنها» بودند، كه ناگهان صدای سهمگینی از هر چهار طرف سالن سینما برخاست، و در پی آن شعله‌های آتش و ستونهای دود و آتش به آسمان زبانه كشید. هنگامی كه آتش‌سوزی رخ داد، صاحب سینما (آقای علی نادری) در قطار تهران ـ خرمشهر بود و به سوی آبادان می‌رفت. از هفتصد تماشاگر سینما ركس آبادان كه مشغول تماشای فیلم بودند، در جریان آتش‌سوزی، فقط یكصد نفر توانستند خود را از مهلكه نجات دهند و به بیرون فرار كنند و ششصد نفر دیگر در میان جهنمی از آتش سوختند، كه از این عده ۳۷۷ نفر جان خود را از دست دادند. بیشتر كسانی كه در این فاجعه دلخراش جان دادند، یا زیر دست و پا ماندند و بر اثردودزدگی خفه شدند و یا در میان شعله‌های آتش سوختند.

سعیدنیا(فرماندار)، تیمسار رزمی( رئیس شهربانی) و دكتر حسین یساری (مدیر عامل جمعیت شیر و خورشید سرخ آبادان) در محل حادثه حضور یافتند و دهها امدادگر، پزشك، پرستار، بهیار و آمبولانس در محل مستقر شدند. صدها مأمور شهربانی، آتش‌نشانی و امدادگر برای بیرون كشیدن انسانها كه در میان شعله‌های آتش گرفتار آمده بودند، تلاش زیادی كردند، اما به دلیل پردامنه بودن حریق، كسی قادر نبود به شعله‌ها نزدیك بشود. پلیس خیابانهای اطراف سینما را زیر نظر گرفت و جستجوی وسیعی برای شناسایی و دستگیری عاملین آتش‌سوزی سینما از سوی پلیس ادامه داشت. با تلاش مأموران آتش‌نشانی آخرین شعله‌های آتش ساعت ۴ بامداد فرو نشست.» ۲

ساواك در مورد این فاجعه به ذكر تنها یك جمله در بولتن خبری نوبه‌ای خود اكتفا كرد.

«چند تن از عناصر اخلالگر سینما ركس، شهر آبادان را به آتش كشیدند كه در نتیجه قریب ۴۰۰ تن از تماشاچیان در آتش سوختند و جان خود را از دست دادند.» ۳

پانوشت‌ها:

۱ـ «دولت، مسلمانان افراطی و ارتجاعی را مسؤول این جنایت هولناك دانست، اما در واقع جای ابهام بسیار وجود داشت، زیرا آتش نشانی شهری كه بزرگترین پالایشگاه جهان در آن قرار داشت ۲ ساعت پس از وقوع حادثه در محل حاضر شد و ‌آن هم در حالی كه وسایل نقلیه‌شان فاقد آب بود، و تنها شیر آب آتش‌نشانی نزدیك به سینما نیز آب نداشت. از همه مهمتر، با توجه به نزدیك بودن ادارهٔ پلیس (یعنی در فاصلهٔ ۳۰۰ متری سینما) هیچ كس به مدت یك ساعت به محل حادثه نزدیك نگردید.

همچنین باید در نظر داشت كه رئیس پلیس شهر آبادان، تیمسار رزمی، رئیس سابق پلیس قم بود كه پس از سركوب تظاهرات قم ارتقای مقام یافته، به آبادان منتقل شده بود.» (وحیدالزمان، پرفسور ـ «سیمای انقلاب ایران»)

۲ـ اطلاعات، ش ۱۵۶۹۱، ۲۹/۵/۵۷، ص ۴.

۳ـ حوزهٔ هنری سازمان تبلیغات اسلامی، ساواك و روحانیت، ج ۱، تهران، ۱۳۷۱، ص ۲۶۶.

منبع: روزشمار انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ج چهارم