مثلث تکنولوژی, دیپلماسی و امنیت ملی در اسناد ویکی لیکس

جنگ ها در عصر جدید دیگر به صورت سخت افزاری نیست و مسائل امنیتی فقط در اعداد و ارقام تجهیزات نظامی خلاصه نمی شود

جنگ‌ها در عصر جدید دیگر به صورت سخت افزاری نیست و مسائل امنیتی فقط در اعداد و ارقام تجهیزات نظامی ‌خلاصه نمی‌شود. بلکه تحولات سایبری نقشی روز افزون می‌گیرد و بی‌دلیل نیست که در سند راهبردی جدید ناتو، تحت عنوان فهم استراتژیک جدید، امنیت سایبری و تروریسم سایبری به عنوان یک مسئله مهم برجسته شده است و از این جاست که رابطه بین تکنولوژی، دیپلماسی و امنیت ملی شاخص‌تر می‌شود و می‌توان آن را در این زمینه بررسی کرد.

کمتر جریانی مانند انتشار اسناد ویکی لیکس در مدت اخیر در جهان سیاست و مخصوصا در مسائل مربوط به امور دیپلماتیک به این اندازه سر و صدا ایجاد کرده و واکنش‌های متضاد، تند و دامنه‌داری را در بر داشته است. واکنش‌ها نسبت به انتشار ویکی لیکس از زوایای گوناگون بوده، بعضا آن را توطئه امریکا و اسرائیل و گروه‌های مختلف سیاسی دیده‌اند و بعضی دیگر من جمله وزارت خارجه امریکا و شخص وزیر خارجه از انتشار این اسناد به عنوان یک اقدام جنایت آمیز و جنایی نام برده‌اند.

نظریات گوناگونی درباره شکل، محتوا و پیامدهای انتشار اسناد ویکی لیکس وجود دارد. چگونه می‌توانیم رابطه انتشار این اسناد را با سیاست خارجی امریکا بررسی کنیم؟ از نظر مطالعات و پژوهش‌های مربوط به سیاست خارجی دولت امریکا، این پدیده چه معنایی دارد؟

برای این که این سوالات را پاسخ دهیم و از زاویه سیاست خارجی امریکا این مسائل را بررسی کنیم ابتدا باید خلاصه‌ای از روند انتشار آن را ذکر کنیم. دوم به نحوه تاثیر تکنولوژی در دسترسی و انتشار این اسناد و اثراتی که تکنولوژی بر دیپلماسی و امنیت ملی دارد بپردازیم و سرانجام به پیامدهای انتشار این اسناد بر سیاست خارجی امریکا در آینده نگاه کنیم.

● روند انتشار اسناد

بر اساس آن چه منتشر شده و در دسترس عموم قرار گرفته است، انتشار این اسناد به فردی به نام بردلی منینگ Bradley Manning بر می‌گردد که یکی از افسران جوان اطلاعاتی ارتش امریکا است که به این اسناد از طریق شبکه ویژه اسناد طبقه بندی شده دسترسی داشته و توانسته آن‌ها را کپی کند، بیرون آورد و در اختیار سایتی به نام ویکی لیکس قرار دهد که هدف آن سایت به تعبیر رایج ما افشاگری از دولت‌ها و اقدامات آن‌ها است.

اما این که چگونه آقای منینگ به این اطلاعات دسترسی پیدا کرده است می‌تواند از این زاویه جالب باشد که به نحوی به تغییرات و تحولاتی که بعد از یازده سپتامبر در دستگاه امنیت ملی امریکا رخ داد برمی‌گردد. دولت امریکا بعد از یازده سپتامبر در جمع بندی‌ها از ضعف‌ها و چالش‌های امنیتی خود به این نتیجه رسید که دستگاه‌های گوناگون موثر در امنیت ملی امریکا که بیش از بیست سازمان را در برمی‌گیرند، اعم از وزارت دفاع تا وزارت خارجه و دستگاه‌های اطلاعاتی دچار یک پراکندگی و تفکر جزیره‌ای هستند و از هم دیگر خبر ندارند. لذا دولت بوش سیستمی‌ را طراحی کرد که افراد خاصی، مخصوصا در حوزه‌های تحلیلی در جریان اقداماتی که در سازمان‌های دیگر صورت می‌گیرند باشند. بنابراین، این باعث شد که به طور مثال افسران تحلیل‌گر در وزارت دفاع از اقدامات دیپلماتیک وزارت خارجه تا حدی مطلع باشند و بتوانند به طور بین سازمانی در جریان اقدامات سازمان‌های دیگر قرار بگیرند. لذا سیستم‌ها به هم وصل شدند و دسترسی الکترونیکی باعث شد که این اطلاعات در دسترس این فرد قرار بگیرد.

این فرد هم با استفاده از وسیله گوش دادن به موسیقی (آی پاد) که با خود به محل کار می‌برده، به نحوی این اسناد را ضبط می‌کرده و انتقال می‌داده و طی یک پروسه زمانی این اسناد را جمع آوری کرده است که بیش از صدها هزار سند است. تاکنون حدود پنج هزارسند از این سندها منتشر شده است و انتشار اسناد ادامه خواهد داشت. این فرد از ده می ‌سال جاری میلادی توسط فرماندهی بررسی جنایی ارتش امریکا دستگیر شد و الان در زندان به سر می‌برد.

مجموعه اسنادی که در سری اخیر منتقل شده است و در معرض دید عموم قرار خواهد گرفت رقمی‌ بالای سیصد و هفتاد و نه هزار و پانصد و شصت و پنج سند است. اما در تجزیه و تحلیل طبقه بندی آن‌ها باید گفت که اکثر این اسناد، حدود ۹۷ درصد از آن‌ها سری‌اند و در بالاترین سطح طبقه بندی که به کلی سری است، نیست. لذا از بالاترین درجه طبقه بندی برخوردار نیستند. اسنادی هم که منتشر شده است ادامه‌دار است.عمدتا مطالب وزارت خارجه و وزارت دفاع امریکا درباره مسائل و بحران‌های بین المللی منتشر شده است و تقریبا در سرتاسر دنیا باعث موضع گیری مقامات ارشد کشورها از پوتین گرفته تا وزارت خارجه چین و عربستان و سایر مقامات دیپلماتیک و سیاسی شده است.

البته به دنبال انتشار اسناد توسط پایگاه اینترنتی ویکی لیکس، این پایگاه اینترنتی تحت فشار قرار گرفته است. پرونده‌ای درباره بنیان‌گذار ویکی لیکس تشکیل شده است که البته ربطی به افشاگری‌های او ندارد و روز گذشته در انگلستان بازداشت شده است. سایت ویکی لیکس هم مورد حملات اینترنتی قرار گرفته است. اما باید توجه داشت که مکانیسم افشای این اطلاعات به اندازه خود این اطلاعات، مهم و حائز اهمیت و متناسب باشرایط روز است.

● تحولات تکنولوژیک و تاثیر آن بر دیپلماسی

از نظر روند‌های روابط بین المللی و نظریه‌های روابط بین المللی، تحولی که رخ داده است، قابل دقت و توجه است و به پدیده تکنولوژی و رابطه تکنولوژی با دیپلماسی و امنیت ملی برمی‌گردد. به این صورت که تحولات دو دهه گذشته تکنولوژی را خصوصا در حوزه ارتباطات گسترده کرده و دسترسی به آن را راحت کرده است و واقعا انقلاب ارتباطی، ساختار بسیاری از مناسبات را دگرگون کرده است.

به طور سنتی دیپلمات‌ها، کارهای مشخص و معلومی‌را انجام می‌دادند. من‌جمله گزارشگری از آن چه در محل ماموریت‌ آن‌ها اتفاق می‌افتد، یا نمایندگی یا مذاکره و یا انجام کارهای کنسولی و تشریفات. همیشه تکنولوژی روی کیفیت این مسئله اثر گذاشته است. یعنی هزاران سال پیش که تکنولوژی معاصر نبوده است، اسب‌ها پیک‌ها را جابه‌جا می‌کردند و آن‌ها وسیله جابه‌جایی و مبادله گزارش‌های دیپلماتیک بوده‌اند. در قرون جدید با ورود تلگراف، نحوه ارتباطات دیپلماتیک دگرگون شد و ماهیت گزارشگری عوض می‌شود. در دوره‌های بعد، وقتی تحولات الکترونیکی رخ می‌دهد، مسئله رمز و رمزگشایی با استفاده از تکنیک‌های الکترونیکی تحول پیدا می‌کند.

اما در عصر جدید که انقلاب ارتباطی رخ داده است، اینترنت وسیله مبادله بسیاری از پیام‌های دیپلماتیک می‌شود و این با یکی از پدیده‌های شگفت انگیز در روابط بین الملل هم زمان است و آن توانمند شدن افراد در صحنه بین المللی است. افراد امروزه بازیگر بین المللی هستند در حالی که قبلا این نقش فقط به دولت‌ها اختصاص داشت. در حال حاضر و در این مسئله خاص، یک فرد مثل آقای منینگ، به هر دلیلی و حتی به هر دلیل توطئه آمیزی می‌تواند اثرگذار و قدرتمند باشد. قدرتمند نه لزوما به معنای اعمال قدرت مثبت، بلکه در تصمیم‌ها و افکار عمومی‌ تاثیر گذار است.

با در نظر گرفتن تحولی که بعد از یازده سپتامبر در نظام دیپلماتیک و امنیتی امریکا رخ داد و یکپارچگی تحولات درونی در امریکا و پدیده گسترش ارتباطات و قدرت گرفتن نقش آفرینی افراد در روابط بین الملل می‌توان به پدیده افشاگری‌های ویکی لیکس نگاه کرد. یک فرد به انبانی از اطلاعات دسترسی پیدا کرده است که تنها با وجود تکنولوژی‌های جدید این دسترسی ممکن شده است و این به نوبه خود به بحثی برمی‌گردد که در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مباحث در نهاد‌های امنیت ملی کشورهاست و آن امنیت سایبری است.

جنگ‌ها در عصر جدید دیگر به صورت سخت افزاری نیست و مسائل امنیتی فقط در اعداد و ارقام تجهیزات نظامی ‌خلاصه نمی‌شود. بلکه تحولات سایبری نقشی روز افزون می‌گیرد و بی‌دلیل نیست که در سند راهبردی جدید ناتو، تحت عنوان فهم استراتژیک جدید، امنیت سایبری و تروریسم سایبری به عنوان یک مسئله مهم برجسته شده است و از این جاست که رابطه بین تکنولوژی، دیپلماسی و امنیت ملی شاخص‌تر می‌شود و می‌توان آن را در این زمینه بررسی کرد. ما نمی‌توانیم بگوییم که توطئه‌ای در کار بوده یا نه. ما سعی می‌کنیم از نظر فهم چگونگی انجام این کار و به دست آمدن این اطلاعات، اول متن اداری اجتماعی امریکا را بررسی کنیم و بعد با توجه به متن تکنولوژیک، میزان اثرگذاری این اتفاق را بررسی کنیم. بی‌تردید این پدیده بر امنیت ملی امریکا اثر خواهد داشت و اثرات آن حائز اهمیت است.

● پیامد‌های این افشاگری بر سیاست خارجی امریکا

از نظر محتوایی تاثیرات خیلی زیادی خواهد داشت. اول این که بی‌تردید خوراک و مواد بسیار جالبی در این اسناد برای تجزیه و تحلیل پژوهشگران یافت می‌شود و مهم‌تر از همه نیت و هدف بسیاری از بازیگران جهانی و منطقه‌ای را مشخص می‌کند.

نکته دوم این است که افشای این اسناد، بحران اعتماد را برای دیپلماسی امریکا به وجود آورد. یعنی دستگاه دیپلماسی امریکا که دچار بحران عدم اعتماد در جهان بود، با انتشار این اسناد، با بحران مضاعفی روبه‌رو شده است. در حال حاضر در همه جای دنیا امکان اعتماد مقامات کشورها به امریکا در مذاکرات کم شده است و خدشه دار شدن اعتماد که عنصر اصلی در دیپلماسی است، پیامدهای کوتاه مدت و درازمدتی را در بر دارد. هرچند که گفته می‌شود محتوای اسناد اطلاعات جدیدی را منعکس نمی‌کند. یعنی چیزهایی بوده است که همه می‌دانند اما تاثیر دانستن این اطلاعات از کانال رسمی‌ بر مسئله تاثیر سیاست خارجی آن برجسته است.

نکته سومی‌ که حائز اهمیت است این است که در عین این که انتشار این اسناد ضربه‌هایی به سیاست خارجی امریکا وارد کرده است، باعث می‌شود که دستگاه‌های امنیت ملی امریکا و دستگاه سیاست خارجی این کشور، امنیت سایبری را جدی بگیرند. یعنی این هشدار و این ضربه و شوک باعث یک تحول روشی در دیپلماسی امریکا خواهد شد. چون امریکا دارای سیستمی‌ است که همان‌طور که بعد از یازده سپتامبر تحول یافت، این مسئله هم می‌تواند باعث تغییر در سیاست‌های این کشور شود.

نکته چهارمی ‌که درباره انتشار این اسناد قابل توجه است، سیال بودن مسائل و موضوعات در سیاست خارجی امریکا است. به نظر می‌رسد که دیگر نمی‌توان به طور ثابتی درباره همه چیز اظهارنظر کرد و این سیال بودن و به هم ریختگی مرزها که مرز بین مسائل فردی، مسائل ملی و مسائل بین المللی به گونه فاحشی در این سند‌ها به هم ریخته بر سیاست خارجی امریکا اثرگذاری خواهد داشت و بی‌جهت نیست که دولت امریکا یک گروه ویژه تشکیل داده است تا به چیزی که اصطلاحا به آن کنترل ضایعه گفته می‌شود بپردازد. به نظر می‌رسد تا این جا موفق نبوده و این ضربات ادامه خواهد داشت. البته از نظر محتوایی هنوز زود است که درباره همه این اسناد صحبت کنیم. چون آن‌چه که تاکنون منتشر شده است بسیار گزینشی است. همین طور انتشار اسناد خیلی گزینشی است و جای ابهام و سوال و پرسش را ایجاد می‌کند. خود همین ابهام هم بر سیاست خارجی امریکا اثر عمیقی خواهد داشت. بحران اعتماد را چند لایه‌تر و سخت‌تر خواهد کرد.

آخرین نکته این است که انتشار این اسناد از نظر استراتژیک تاثیری بر امریکا ندارد. یعنی نمی‌توان گفت که از نظر استراتژیک انتشار این اسناد، موجب تضعیف قدرت امریکا شده است. از نظر استراتژیک به تغییر خط مشی‌های امریکا، اهمیت کار دیپلماتیک و نهاد‌های موثر در دیپلماسی منجر نمی‌شود. از نظر استراتژیک، این بحرانی است که بحران ارتباط میان تکنولوژی، دیپلماسی و امنیت ملی است و مانند هر بحران دیگر، با خود بسته بندی از تحولات اداری، سازمانی و امنیتی را همراه دارد.

نویسنده: سید محمد کاظم - سجادپور

منبع: سایت - دیپلماسی ایرانی - تاریخ شمسی نشر ۱۸/۹/۱۳۸۹