نخستین سرچشمه گناه

هنگامی که حرص بر انسان غلبه می کند, حتی نسبت به برادر ضعیف و ناتوان خود مرتکب ظلم فاحش می شود که هر انسان با وجدانی آن را نکوهش می کند حرص بر مال دنیا, حد و مرزی نمی شناسد و انسان را به بدترین ظلم و ستم ها وادار می کند

هنگامی که حرص بر انسان غلبه می‌کند، حتی نسبت به برادر ضعیف و ناتوان خود مرتکب ظلم فاحش می‌شود که هر انسان با وجدانی آن را نکوهش می‌کند. حرص بر مال دنیا، حد و مرزی نمی‌شناسد و انسان را به بدترین ظلم و ستم‌ها وادار می‌کند.

● گرداب هلاکت و نیستی!

بعضی‌ها، هدفشان در زندگی، فقط خوردن و خوابیدن است؛ منتظرند ببینند چه پیش می‌آید؛ نه به فردای مادی‌شان می‌اندیشند و نه به فردای آخرت‌شان؛ اهل حزب بادند! هر دم گرفتار هوسی‌اند که به دلشان چنگ می‌زند؛ فراتر از آن را نه می‌بینند و نه می‌خواهند که ببینند! نه گوش‌هایشان می‌شنود؛ نه چشم‌هایشان می‌بیند و نه اندیشه‌شان تکاپویی دارد! اینان، گمراهند و غفلت‌زده ... «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنّمَ کَثیرًا مِنَ الْجِنّ‏ِ وَ اْلإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أعْینٌ لا یبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَاْلأنْعامِ بَلْ هُمْ أضَلّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ»(۱).انسان‌ها گرفتار در گرداب رفاه و راحت‌طلبی که دل‌هاشان اسیر در قفس تنگ آسوده‌خواهی است، راه را بر درست اندیشیدن بسته‌اند؛ آنقدر در دنیا و مافیهایش دست و پا زده‌اند که از یاد برده‌اند برای چه آمده‌اند و به کجا می‌روند. فزون‌خواهی و حرص بیش از اندازه و طمع، موجب می‌شود آدمی از آنچه دارد، لذت نبرد و از سویی همواره در جست‌وجوی آنچه دور از دسترس اوست، تلاش بیهوده کند و از سوی دیگر، از آنچه دارد، به خوبی بهره‌مند نگردد. این‌گونه است که انسان حریص، ذلت و خواری را به خود می‌پذیرد و از عزت و کرامت و شرافت دور می‌شود؛ برای گردآوری بیشتر مال و زراندوزی، خود را به ذلت و خواری می‌افکند و گاه چنان راه افراط را در پیش می‌گیرد که این حقارت و ذلت را نمی‌بیند: «وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزْقَهُ فَیقُولُ رَبِّی أَهَانَنِ»(۲)؛ زیرا از آنچه دارد، لذت و بهره نمی‌برد و همواره به دست و مال دیگران چشم دوخته است: «وَجَمَعَ فَأَوْعَی إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا»(۳) بر همین اساس است که هیچ‌گاه طعم آرامش و رستگاری را نمی‌چشد: «یوْمَ یجْمَعُکُمْ لِیوْمِ الْجَمْعِ ذَلِکَ یوْمُ التَّغَابُنِ وَمَن یوْمِن بِاللَّهِ وَیعْمَلْ صَالِحًا یکَفِّرْ عَنْهُ سَیئَاتِهِ وَیدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ». (۴)

● آثار شوم حرص و طمع

۱. حرص، انسان را به رنج و زحمت ابدی گرفتار می‌سازد. ۲. فرد حریص، هرگز سیر نمی‌شود؛ حتی اگر مالک تمام دنیا شود، باز هم فقیر است! ۳. فرد حریص همچون فقیران زندگی می‌کند و همچون فقیران می‌میرد، ولی همچون اغنیا در قیامت مورد محاسبه اعمال قرار می‌گیرد! ۴. حرص، انسان را به هلاکت می‌اندازد؛ زیرا فرد حریص به خاطر دلباختگی به دنیا، خطراتی را که در اطرافش وجود دارد، نمی‌بیند و با عجله و شتاب، به پیش می‌تازد. ۵. حرص، آبروی انسان را می‌ریزد و ارزش او را در نظرها پایین می‌آورد؛ زیرا شخص حریص، برای رسیدن به مقصود خود حتی ملاحظات اجتماعی را کنار می‌گذارد و همچون اسیری که زنجیر بر گردنش انداخته باشند، به این سو و آن سو کشیده می‌شود. ۶.طمع، آدمی را آلوده به انواع گناهان همچون: دروغ، خیانت، ظلم و غصب حقوق دیگران می‌کند؛ زیرا اگر بخواهد حلال و حرام خدا را رعایت کند، به مقصودش نمی‌رسد. ۷. حرص، آدمی را از خدا دور می‌سازد، آرامش را از او سلب می‌نماید و زندگی توأم با ناراحتی و شکنجه برای او به بار می‌آورد. ۸. فرد حریص اموالی را می‌اندوزد که زحمت و مسئولیّتش از آن اوست و سود و استفاده‌اش از آن دیگران.

● عاقبت حرص و طمع

امام سجاد (علیه‌السلام) در حدیثی، نخستین سرچشمه گناه و معصیت پروردگار را تکبر دانسته است که گناه بزرگ ابلیس بود و به خاطر آن، به فرمان خدا پشت کرد و از کافران شد. سپس حرص، به عنوان دومین سرچشمه گناه و ترک اولی از ناحیه حضرت آدم (علیه السلام) و حوا معرفی شده است.(۶) نه‌تنها در داستان حضرت آدم (علیه‌السلام) که در طول تاریخ انبیا و مبارزات آنان با اقوام منحرف، آثار منفی رذیله حرص به خوبی نمایان است. در تاریخ گذشته و امروز اقوام مختلف دنیا نیز مشاهده می‌کنیم که حرص و فزون‌طلبی، سرچشمه انواع جنایات و جنگ‌ها و خونریزی‌ها، قتل و غارت‌ها و پشت کردن به اصول انسانی و فضایل اخلاقی است. هنگامی که حرص بر انسان غلبه می‌کند، حتی نسبت به برادر ضعیف و ناتوان خود مرتکب ظلم فاحش می‌شود که هر انسان با وجدانی آن را نکوهش می‌کند. حرص بر مال دنیا، حد و مرزی نمی‌شناسد و انسان را به بدترین ظلم و ستم‌ها وادار می‌کند.

آثار شوم و مرگبار حرص و دنیاپرستی را می‌توان در سرنوشت و حتی اعمال کنونی قوم یهود به خوبی دید. خداوند آن‌ها را چنین معرفی می‌کند: «وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلی‏ حَیاةٍ وَ مِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَ ما هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذابِ أَنْ یُعَمَّرَ وَ اللَّهُ بَصِیرٌ بِما یَعْمَلُونَ»؛ «آن‌ها را حریص‌ترین مردم، حتی حریص‌تر از مشرکان، بر زندگی (این دنیا و اندوختن ثروت) خواهی یافت (تا آنجا) که هر یک از آن‌ها دوست دارد هزار سال عمر کند؛ در حالی که این عمر طولانی او را از عقاب خداوند باز نخواهد داشت و خداوند به اعمال آن‌ها بیناست».(۷) امام علی (علیه‌السلام) نیز در حدیثی، با اشاره به آثار شوم حرص فرموده است: «إِیاکُم وَالشُّحَّ فَإِنَّما هَلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم بِالشُّحِّ اَمَرَهُم بِالبُخلِ فَبَخِلوا وَأَمَرَ هُم بِالقَطیعَةِ فَقَطَعوا وَأَمَرَهُم بِالفُجورِ فَفَجَروا؛ از حرص بپرهیزید که پیشینیان شما در نتیجه حرص هلاک شدند، حرص آن‌ها را به بخل وادار کرد و بخیل شدند. به قطع رحم وادار کرد و قطع رابطه کردند با خویشاوندان. به بدی وادارشان کرد و بدکار شدند».(۸) فکر نمی‌کنی باید گاهی به خودمان و شیوه زندگی‌مان نظری بیفکنیم و بیندیشیم؟ نکند که ما هم جزء آن‌ها باشیم؛ اما یادت باشد، من و تو حتی اگر اهل فکر و اندیشه هم باشیم و اهل حساب و کتاب؛ اما وقتی هدفمان دنیا باشد، نمی‌توانیم به آنچه که باید، بیندیشیم!وقتی همه تلاش و سعی‌مان، کسب ثروت و تحصیل قدرت و دستیابی به مقام و موقعیت اجتماعی باشد، آن هم با آن همه جلوه‌ای که دارد و با آن همه توجیهی که برایش می‌آوریم و ذهنمان را به خود مشغول می‌کند، مانعی می‌شود سخت و عظیم برای فکر کردن من و تو و آنگاه دیگر اندیشیدن به فردای قیامت معنا و مفهومی ندارد!یادت باشد، زیاده‌خواهی، گردابی است که از ساحل اندیشه درست دورت می‌کند و به نابودی‌ات می‌کشاند و این گرداب، بارها و بارها پیش پای من و تو پهن می‌شود... مبادا که لحظه‌ای طعمه این گرداب شویم!

زهرا رضاییان

پی‌نوشت‌ها: در دفتر روزنامه موجود است.