تبعید به جرم دفاع از استقلا ل

صبحدم روز چهارشنبه سیزده آبان ۱۳۴۳ ۲۹۹ جمادی الثانی ۱۲۸۴ ده ها کماندو و چترباز مسلح منزل امام خمینی ره در قم را محاصره و پس از بازداشت و انتقال ایشان در کمتر از ۹۰ دقیقه, سوار بر هواپیمایی هرکولس نیروی هوایی ارتش کرده و هواپیما از فرودگاه مهرآباد به سوی ترکیه به پرواز درآمد و پس از سه ساعت و نیم پرواز در فرودگاه آنکارا به زمین نشست

صبحدم روز چهارشنبه سیزده آبان ۱۳۴۳ ۲۹۹ جمادی‌الثانی ۱۲۸۴) ده‌ها کماندو و چترباز مسلح منزل امام خمینی(ره) در قم را محاصره و پس از بازداشت و انتقال ایشان در کمتر از ۹۰ دقیقه، سوار بر هواپیمایی هرکولس نیروی هوایی ارتش کرده و هواپیما از فرودگاه مهرآباد به سوی ترکیه به پرواز درآمد. و پس از سه ساعت و نیم پرواز در فرودگاه آنکارا به زمین نشست. آنگاه که هواپیما اوج می‌گرفت، امام خمینی به سرهنگ افضلی- یکی از مقامات ساواک که ایشان را در این سفر همراهی می‌کرد- که در کنارش نشسته بود رو کرد و گفت: آیا می‌دانیامام خمینی بر کلمه استقلا‌ل تاکید کرده و به سرهنگ افضلی می‌گوید: <به جرم دفاع از استقلا‌ل وطنم تبعید می‌شوم.> افضلی که انتظار طرح چنین سوالی را نداشت با صدایی گرفته پاسخ داد: <تا روزی که به آمریکا احتیاج داریم، ناچاریم یک‌سری آوانس‌هایی به آنها بدهیم.> امام خمینی بی‌درنگ پاسخ داد: <یعنی حتی نوامیس مملکت خود را نیز در اختیار آنان قرار دهیم؟> که افضلی پاسخی نتوانست بدهد. در فرودگاه آنکارا یکی از ماموران امنیتی ترکیه که به زبان آلمانی حرف می‌زد، مستقیما نزد سرهنگ افضلی آمد و پس از گفت‌وگوی کوتاه به اتفاق، ایشان را سوار خودرو کرده و پس از طی ۳۵ کیلومتر مسافت فرودگاه تا شهر آنکارا، ایشان را مستقیما به هتل بلوار پالا‌س (در مرکز شهر استانبول)، طبقه چهارم، اتاق شماره ۵۱۴ که از قبل آماده شده بود، بردند.۱۱)‌ قبل از پرواز یکی از مقامات امنیتی ساواک پاسپورت امام خمینی را به وی تحویل داد و گفت: شما اکنون به ترکیه می‌روید و خانواده شما نیز به زودی به شما ملحق خواهند شد.

سپس ساعت ۲ بعدازظهر روز بعد ۱۴۴ آبان‌ماه( )سی جمادی‌الثانی ۱۲۸۴) با مراقبت کامل و طرحی پیش‌بینی‌شده، وی را به طبقه هشتم یکی از ساختمان‌های فرعی خیابان آتاتورک به نام <‌> Fotoetem که نسبت به مکان اول دارای حفاظت بیشتری بود، منتقل کردند.۲۲)‌ و سرانجام یک هفته بعد، پس از تغییرهای پیاپی محل اقامت ایشان، وی را روز پنجشنبه ۲۱ آبان، ساعت ۶ صبح به شهر بورسا <‌> Bursa واقع در ۴۶۰ کیلومتری غرب آنکارا (نزدیک دریای مرمره) انتقال دادند. این جابه‌جایی‌ها برای جلوگیری از اطلا‌ع مخبرین داخلی و خارجی در مورد صحت و سقم شایعه تبعید ایشان صورت می‌گرفت. امام خمینی در همان نخستین روزهای ورود به تبعیدگاه برآن شد تا مبارزات خود را به شیوه نوینی دنبال کند تا به نهضت تداوم بخشد. در قدم اول به آموختن زبان ترکی می‌پردازد تا بتواند با علما، روحانیون، مردم محل تبعید ارتباط برقرار کند. که البته موجب رعب و وحشت گماشته ساواک - افضلی - شد. سپس مبادرت به نگارش کتاب تحریرالوسیله - که حاوی فتاوای فقهی و احکام مربوط به جهاد و دفاع، امربه معروف و...- است (در مدت یازده ماه تبعید در ترکیه) می‌کند. به پیشنهاد امام خمینی، در دو نوبت در ۱۶ و ۱۹ آبان حدود ۵۰ دقیقه با خودرو از شهر قدیمی آنکارا دیدن کردند. با لباس اجباری روحانیان کشور ترکیه، پس از قدم زدن در بلوار آتاتورک، بر مزار چهل‌نفر از عالمان شهیدی که به‌ دست مصطفی کمال کشته شدند حاضر شدند. زمان به گونه‌ای می‌گذشت که امام خمینی در تنهایی کامل مشغول عبادت، قرائت قرآن، نوشتن کتاب تحریرالوسیله و فراگیری زبان ترکی بود تا هنگامی که رژیم شاه که نگرانی و اضطراب توده‌های مردم در مورد بی‌اطلا‌عی از سرنوشت امام را بیش از این نمی‌توانست تحمل کند و نمی‌توانست نسبت به عواطف و احساسات آنها بی‌اعتنا بماند، موافقت کرد که نماینده‌ای از طرف مقامات روحانی به ملا‌قات ایشان برود.

آن شخص سید فضل‌الله خوانساری بود که در ۲۹ آذر همان سال در محلی غیر از محل اقامت ایشان، آیت‌الله خمینی را در شهر استانبول ملا‌قات کرد. ملا‌قات در چند مرحله ازجمله ساعت ۳ بعدازظهر روز ۳۳۳۰)‌ آذر و با حضور مامور ساواک انجام شد. در آن ملا‌قات‌ها ایشان از دستگیری و زندانی شدن فرزند ارشد خود - سید مصطفی- مطلع شده که وی نیز پس از تحمل ۵۷ روز زندان در ۱۴ دی‌ماه ۱۳۴۳ به نزد پدر تبعید شد. ملا‌قات‌های بعد نیز با کنترل ساواک بین‌آیت‌الله خمینی و آیت‌الله حکیم، شیخ مصطفی جلیلی و شیخ عبدالجلیل جلیلی انجام شد. براساس اسناد و مدارک۴۴) آیت‌الله خمینی تلگراف، پیام و نامه‌‌های متعددی از طرف روحانیون، دانشجویان، مردم و... دریافت نمودند. نفوذ معنوی و ظاهری امام خمینی در بین مسلمانان اعم از شیعیان و سنی‌ها موجب وحشت‌رژیم‌های ایران و ترکیه شد و دائما تحت مراقبت شدید قرار داشتند. اما همچنان محل زندگی ایشان بر همگان پوشیده بود. موج اعتراض‌ها و استنکار بیش‌ازپیش در ایران و خارج فزونی می‌گرفت و افکار جهانی را علیه مقامات دولتی ایران و ترکیه به‌شدت تحریک می‌کرد، به‌طوری‌که رژیم نمی‌توانست بی‌تفاوت از کنار آن بگذرد. ملت نگران و ناراحت بود و می‌رفت که ایران به‌سرحد انفجار برسد.

هر روز گزارشی از اتفاقات خشونت‌بار در رابطه با تبعید آیت‌الله خمینی از گوشه و کنار کشور به گوش می‌رسید و حتی شایعه کسالت ایشان بر سر زبان‌ها می‌افتاد. مهم‌ترین اتفاق در آن برهه ارسال نامه جمعی از دانشجویان ایرانی به نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد بود، که دبیرکل سازمان ملل متحد نیز در مقام اجابت به درخواست دانشجویان ایرانی نامه‌ای به نمایندگی ایران می‌فرستد و می‌نویسد که تبعید رهبر مذهبی را در فهرست نامه‌های محرمانه کمیسیون حقوق بشر منعکس خواهد کرد و در آن نامه یادآور می‌شود که دولت ایران می‌تواند نظریات خود را در پاسخ این نامه به دبیرخانه سازمان ملل متحد ارسال کند. در قسمتی از این نامه تهدیدآمیز آمده است: <این تبعید به خاطر مخالفت آیت‌الله با قانون جدید که به دولت اجازه می‌دهد ۲۰۰ میلیون دلا‌ر از آمریکا برای تسلیحات نظامی وام بگیرد و همچنین اعطای مصونیت مستشاران نظامی آمریکا بوده است. تبعید آیت‌الله از ایران نشانه بارزی از بی‌شرمی و عدم اعتنا به آزادی عقیده و افکار حقوق بشر است.>۵۵)‌ نامه مزبور را وزارت خارجه ایران به ساواک تسلیم می‌کند. به دنبال رسیدن نامه به ایران ساواک فورا کمیسیونی تشکیل می‌دهد اما سردرگمی رژیم مانع تصمیمی واحد می‌شود. اعتراض‌های داخلی و مردمی، تشکل‌ها، روحانیون، دانشجویان و نامه‌های دبیرکل سازمان ملل متحد - آقای اوتانت - به وزارت خارجه ایران و نامه کمیسیون حقوق بشر به سازمان ملل در رابطه با تبعید امام و همکاری رژیم‌های ایران و ترکیه در این جریان غیرقانونی هرچند از طرف آن سازمان پیگیری نشد و رسما مطرح نگردید، لیکن در برنامه و نقشه آن رژیم‌ها نسبت به امام و محل تبعید او تاثیر ژرف و بسزایی داشت و می‌توان گفت که انگیزه اصلی جهت تغییر محل تبعید امام از طرف رژیم ایران بود. همچنان که نامه‌ها، تلگراف‌ها و یادداشت‌های اعتراض‌آمیز مقامات داخلی و خارجی در مورد تبعید امام خمینی نیز نقش مهمی در واداشتن رژیم ایران به پایان دادن تبعید امام در ترکیه و انتقال او به عراق داشت. این انتقال در مهرماه ۱۳۴۴ انجام شد.

داوود رضایی‌چراتی