پروژه های به یادماندنی منبع باز

لینوکس مندریک Mandrake , یکی از تجربه های خوب استفاده از سیستم عامل لینوکس بود که در اوایل هزاره به اوج خود رسید در زمانی که فلاپی دیسک ها و رم های چهار مگابایتی منابع اصلی حافظه بود و می شد لینوکس ردهت را در فروشگاه ها خرید

لینوکس مندریک (Mandrake)، یکی از تجربه‌های خوب استفاده از سیستم‌عامل لینوکس بود که در اوایل هزاره به اوج خود رسید. در زمانی که فلاپی‌دیسک‌ها و رم‌های چهار مگابایتی منابع اصلی حافظه بود و می‌شد لینوکس ردهت را در فروشگاه‌ها خرید. آن زمان، لینوکس ردهت یک توزیع خوب دسکتاپ بود. ردهت راهنماهای چاپ شده هم داشت، اما از یک مشکل رنج می‌برد و آن پشتیبانی نشدن وسیع سخت‌افزاری همانند مندریک بود و نمی‌شد بسادگی شتاب‌دهنده گرافیک سه‌بعدی را روی آن فعال کرد.

مندریک ابتدا از ردهت جدا شده بود. بیشتر قطعات سخت‌افزاری آن دوران را می‌شناخت و می‌شد Tux Racer‌ را بدون زحمت در آن بازی کرد.

مندریک از آن دوران طلایی، با فراز و نشیب‌های زیادی روبه‌رو بوده است. آنها در دادگاه نام تجاری خود را به King Features باختند؛ زیرا کاراکتر مشابه کمیکی با نام Mandrake the Magician متعلق به کینگ فیچرز بود. از آن زمان بود که مندریک به مندریوا تبدیل شد، که ترکیبی از مندریک و Conectiva‌ بود. کانکتیوا، یک شرکت لینوکسی برزیلی بود که مندریک آن را در اختیار گرفت.

از درام مندریوا زیاد می‌توان گفت، اما بهتر است برویم سراغ اصل مطلب؛ ماگیا (Mageia) توزیعی است که سال ۲۰۱۰ از مندریوا جدا شد. ماگیا تمام قابلیت‌های خوب مندریوای قدیمی را دارد و خوب صیقل‌یافته و پشتیبانی می‌شود. گفته می‌شود یکی از بهترین پیاده‌سازی‌های KDE۴ در توزیع ماگیاست. مدیریت سیستم آن کاملا

گرافیکی است از KDE۴ ،GNOME۳ ،XFCE ،LXDE ،E۱۷،Fluxbox ،OpenBox ،ICEWM و... پشتیبانی می‌کند. اگر بخواهیم به‌طور خلاصه بگوییم، ماگیا بیشتر قابلیت‌های مندریک را دارد و تمام چیزهایی را که در لینوکس می‌توان به دست آورد در اختیار کاربر قرار می‌دهد. این توزیع، نسخه سروری هم دارد که از ابزارهای پیشرفته‌ای چون Puppet در آن پشتیبانی می‌شود. سرورهای NoSQL، MariaDB، چند سرور HTTP، چند سرور ایمیل و... در نسخه سروری آن نیز یافت می‌شود.

● BtrFS

سیستم فایل پیشرفته لینوکسی BtrFS، بالاخره امسال راه خودش را به دنیای سیستم‌های تولیدی باز کرد. Suse EL از آن استفاده می‌کند و در آخرین نسخه SLES خود پشتیبانی سازمانی می‌دهد.

اما چرا BtrFS اینقدر بزرگ شده است؟ این سیستم فایل برای عملیات بزرگ طراحی شده ‌است؛ منظور از عملیات بزرگ، شرکت‌های عظیم و سرورهای ذخیره‌سازی بزرگ نیست و امروزه حتی کاربران خانگی هم چند ترابایت داده دارند. این سیستم فایل می‌تواند فایل‌های عظیم و درایوهای غول‌آسا را بخوبی مدیریت کند، علاوه بر این ابزارهای مدیریتی درستی برای این حوزه از ذخیره‌سازی در خود دارد. برخی قابلیت‌های BtrFS عبارت است از:

‌ـ‌ Storage Pool، برای تخصیص درایوها به‌صورت دینامیک و به‌صرفه کاربرد فراوانی دارد. پول‌های BtrFS می‌تواند چند دیسک سخت را به‌صورت همزمان به‌کار بگیرد و جانشین LVM شود.

‌ـ‌ پشتیبانی RAID داخلی

‌ـ‌ کپی هنگام نوشتن: داده‌های زنده هیچ‌گاه روی داده‌های دیگر نوشته نمی‌شوند و پیش از آن که عمل نوشتن انجام شود، در بلاک جدیدی نوشته شده و بعد اشاره‌گر را تغییر می‌دهند.

‌ـ‌ پروسسی در پس‌زمینه سیستم‌عامل در حال اجراست و خطاهای موجود در سیستم فایل را پیدا و آنها را تعمیر می‌کند.

‌ـ‌ سیستم‌های فایل جدید از یک الگوی فقط خواندنی شکل می‌گیرند و سیستم فایل اصلی هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند و تغییرات در سیستم‌های فایل جدید ذخیره می‌شود.

علاوه بر موارد بالا، قابلیت‌های Snapshot، rollback، پشتیبانی مناسب افزایشی، پشتیبانی از منابع ذخیره‌سازی تا حجم ۱۶ اگزابایت این سیستم فایل را حکمران سال‌های آینده خواهد کرد.

● Raspberry Pi

باید قبول کرد Raspberry Pi یکی از بهترین اختراعات امسال بوده است. این رایانه کوچک که به اندازه یک کارت ویزیت است، تنها ۳۵دلار قیمت دارد و می‌تواند به کیبورد، تلویزیون یا مانیتور HDMI متصل شود و کارت SD آن می‌تواند سیستم‌عامل لینوکس را بالا بیاورد. البته توزیع لینوکسی پیشنهادی آن، Raspbian است. این یعنی با ۳۵ دلار یک رایانه آماده کار می‌تواند در اختیار هر فردی باشد.

Raspberry Pi در اصل به مقاصد تحصیلی برای دانش‌آموزان طراحی شد، اما هر چه به مراحل پایانی طراحی خود نزدیک‌تر می‌شد، بزرگسالان نیز به آن علاقه‌مند شدند. رسپبری در اصل برای بسیاری از نرم‌افزارهای آزاد راهگشا بود؛ زیرا یک سخت‌افزار آزاد و باز می‌تواند بخوبی با این نرم‌افزارها کار کند. سه سال و همکاری با شرکت‌های بزرگ سخت‌افزاری لازم بود تا این دستگاه به بازار بیاید و هنوز به‌طور کامل دستگاه بازی نیست. رسپبری هنوز به فرم‌ورهای منبع‌بسته Broadcom و بستر بسته ARM وابسته است.

اما با وجود این یک برتری خاص نسبت به ایده‌آل نهایی دارد و آن هم این است که رسپبری در دسترس علاقه‌مندانش است و جامعه بزرگی از هکرها، نویسنده‌ها، کاربران و خلاقان کاربردهای مختلفی از این دستگاه بیرون کشیده‌اند.

● لینوکس دبیان

جریان اتفاقات جدید در دنیای منبع‌باز کم نیست. تولد توزیع‌های جدید، دسکتاپ‌های جدید، جنگ دسکتاپ‌ها، سیستم‌های فایل، علم، هنر، امنیت، بازی‌ها، زبان‌های برنامه‌نویسی و رویدادهای موبایل جدید اتفاقاتی است که تمامی ندارد.

اما زیرساخت دنیای منبع‌باز طوری نیست که با کسل شدن گروهی توسعه‌دهنده، چیز جدیدی خلق شود. این زیرساخت در مسیری ثابت به سمت بهتر شدن پیش می‌رود. دبیان یکی از دو توزیع پایه‌ای لینوکس است. اوبونتو، مینت، مپیس، ناپیکس، دودو، آپتوسید، رسپبیان، کرانچبنگ، دی‌اس‌ال و دریم استودیو تنها تعدادی از مشتق‌شده‌های دبیانی به شمار می‌روند. اگر به درخت خانوادگی دبیان نگاه کنیم، می‌توانیم اوبونتو و ناپیکس را ببینیم که خودشان منبع‌ الهام بسیاری از توزیع‌های دیگر بوده‌اند.

دبیان نخستین توزیعی بود که مدیر پکیج با قابلیت تشخیص وابستگی‌ها را کرد: apt-get‌. در دوران امروزی، احتمال اختلال این وابستگی‌های نرم‌افزاری بسیار اندک است، اما در دوران قدیمی‌تر این که چطور یک پکیج را با وابستگی‌هایش نصب کرد، یک مهارت خاص به‌شمار می‌رود. سیستم دبیان برای جلب رضایت کاربرانش که فقط می‌خواهند نرم‌افزارهای آزاد را در سیستم‌عامل خود داشته باشند، بسیار جالب است؛ چرا که بخش نرم‌افزارهای غیرآزاد و نرم‌افزارهای آزاد در مخازن آن جدا از هم است و هرکسی می‌تواند کنترل سیستم‌عاملش را به دست بگیرد. کرنل‌ها و پکیج‌ها معمولا خیلی اصلاحیه نمی‌خورند و می‌توان از سورس‌کدها به‌طور ویژه حفاظت کرد. دبیان توزیع عظیمی است و بیشتر از هر توزیع دیگر از معماری‌های سخت‌افزاری و بسته‌ها پشتیبانی می‌کند.

جامعه دبیان تجربه‌ای طولانی از دموکراسی مطلق است. هر چند برخی معتقدند آنارکی آنجا حکمرانی می‌کند. به هر حال، روش توسعه و به‌روز‌آوری این توزیع لینوکسی رسمی و منظم است. این توزیع از تعدادی مدیر انتخاب شده و روشی مشخص برای تصمیم‌گیری بهره می‌برد. هر کسی در جامعه دبیان داوطلب است و دبیان همیشه رایگان خواهد بود. این توزیع به‌دلیل پایداری و قابلیت اتکا به آن بسیار مشهور است.

● ردهت

ردهت یکی دیگر از توزیع‌های بنیادی لینوکسی است. ردهت ساختاری با تقریبا ۱۸۰ درجه اختلاف نسبت به دبیان دارد. توزیع ردهت، کاملا تجاری است. کمپانی ردهت پشتیبان بزرگی برای لینوکس بوده است و به توسعه‌دهندگان حقوق می‌دهد تا در دنیای منبع‌باز به گسترش امکانات نرم‌افزاری بپردازند. آنها طی سال‌های گذشته چند شرکت تجاری از جمله Qumranet را خریداری و کدهای آنها را منبع‌باز اعلام کرده‌اند.

در زمانی نه‌چندان دور سیستم‌عامل ردهت لینوکس را می‌شد به‌صورت بسته نرم‌افزاری خرید یا فایل iso آن را از وب‌سایت ردهت دانلود کرد، اما ردهت تغییر مسیر داد و خود را به ساختارهای سازمانی وارد کرد. ردهت ۹ آخرین توزیع دسکتاپ آنها بود و بعد از آن، ردهت انترپرایز لینوکس متولد شد و همین باعث شد چرخه عرضه نسخه‌های جدیدتر، وارد فاز محتاطانه‌تری شود. فدورا لینوکس به‌جای ردهت، در اختیار جامعه کاربران قرار گرفت و چرخه توزیع آن سریع‌تر است و معمولا آخرین‌فناوری‌ها، بسته‌ها و نرم‌افزارها در این توزیع یافت می‌شود.

ردهت به نرم‌افزارهای آزاد متعهد است و کد منبع آن را می‌توان به رایگان دریافت کرد. هر چند به‌جای یک فایل تمیز iso، به‌صورت بسته‌های مختلف وجود دارد. از این رو راحت‌تر است تا از کلون‌های ردهتی همانند CentOS، Scientific Linux یا یکی دیگر از کلون‌ها که این SRPMها را بسته‌بندی کرده است، استفاده کرد.

هر چند این روزها، بیشتر انرژی‌های خلاق را دبیان و اوبونتو انجام می‌دهند و ردهت و فدورا خیلی در مرکز توجهات نیستند.

هر چند باید اشاره‌ای به توزیع‌های Slackware، Gentoo و Arch Linux داشت که توزیع‌هایی بنیادی با زیرشاخه‌های خاص خود هستند.

● پروژه‌های دیگر

انتخاب از میان صدها پروژه منبع‌باز بسیار دشوار است. شاید بتوان لینوکس مینت را به‌عنوان توزیعی زیبا که بهترین قابلیت‌های XFCE را در اختیار گرفته است مثال زد. پروژه جالب توجه لینوکسی دیگر، حضور Valve و آوردن بازی‌ها به این دنیاست.

محمدرضا قربانی