دندان های خراب و جیب های خالی

به بهانه روز دندانپزشکی

بیست و سوم فروردین ماه هر سال به عنوان روز دندانپزشکی نامیده می‌شود. تعیین این روز به عنوان بزرگداشت دندانپزشکان فرصتی است برای تبادل‌نظر راجع به حل مسائل و مشکلات جامعه دندانپزشکی و شنیدن دغدغه‌ها و گرانی‌‌های صاحبان حرف دندانپزشکی و البته زمانی مناسب است تا تاملی دوباره بر نارضایتی مردم از بالا بودن هزینه‌های خدمات دندانپزشکی و پایین بودن تعهدات و حمایت‌های بیمه‌ای در قبال بیماری‌های دهان و دندان نیز داشته باشیم.

پوسیدگی دندان شایع‌ترین بیماری دهان و دندان در دنیاست به طوری که بیش از ۸۵ درصد مردم در دهه‌های پنجم و ششم زندگی حداقل یک یا چند دندان خود را از دست داده‌اند و دچار اختلال در ناحیه دهان و دندان هستند.

بیماری لثه نیز دومین عارضه شایع دهان است که بخصوص از سن بلوغ به بعد آشکار می‌شود، به طوری که در سنین ۵۰ سالگی به بعد بیش از ۷۰ درصد جمعیت سالم کشور دچار نوعی از بیماری یا ناراحتی لثه هستند.

علت اساسی ناراحتی‌های لثه پلاک‌های دندانی است که در آن میکروب‌ها به صورت جرم دندان تجمع می‌کنند و به مرور لثه و استخوان فک را از بین می‌برند به همین منظور مراجعه هر ۶ ماه به دندانپزشک برای کنترل دندان‌ها ضروری است.

در حال حاضر پوسیدگی دندان دوازدهمین بیماری در رده سنی ‌۵ تا ‌۱۴ سال کشور است و در رده سنی ‌۴۵ تا ‌۵۰ سال بیماری بی‌دندانی در بین بیماری‌های شایع این سنین در رتبه ‌۱۳ قرار دارد.

برای هر ‌۱۰۰ هزار نفر ایرانی، تعداد سال‌های ناتوانی به علت از دست دادن دندان‌ها، برابر ‌۲۱ هزار و ‌۵۸۰ سال است که این میزان در کشورهای توسعه یافته برابر ‌۱۲ هزار و ‌۴۶۸ سال است.

● تنها دندانپزشک کافی نیست‌

در دهه‌های قبل در اروپا و امریکا، قرار بر این شد که برای ارتقای سطح بهداشت دهان و دندان، تعداد دندانپزشکان بیشتر شود و همچنین سطح علمی آنها افزایش یابد. بعد از چند دهه مشخص شد افزایش تعداد دندان پزشکان نه تنها در کاهش نیاز خدمات دندان پزشکی تأثیری نداشته است، بلکه متقاضیان خدمات دندان پزشکی روز به روز افزایش یافتند و بیشتر شدند.

در ایران هم همین تجربه در سال‌های اخیر پشت سر گذاشته شد. با وجود این‌که طی ۱۰ سال اخیر تعداد دندانپزشکان به دو برابر افزایش یافته است اما متاسفانه شاخص‌های بهداشت دهان و دندان تغییری نیافته و ارتقایی در آن دیده نمی‌شود.این مساله نشان می‌دهد در این خصوص باید در زمینه پیشگیری، فعالیت‌های گسترده‌ای انجام شود.

● فرهنگ سازی‌

شعار «پیشگیری بهتر از درمان است» تبدیل به جمله‌ای کلیشه‌ای شده است.اما شعاری است که متاسفانه کمتر عملی می‌شود. هیچ رفتاری در مردم بدون فرهنگ سازی نهادینه نمی‌شود. اکثر ایرانیان بدرستی مسواک زدن را بلد نیستند از سوی دیگر در مسواک زدن تنبلی هم می‌کنند. که این تنبلی هم تا حد زیادی ناشی از ناآگاهی است ایجاد این آگاهی می‌تواند برای دولت بسیار سودمند باشد. مثلا بچه‌های کوچک می‌توانند با تبلیغات و آموزش به مسواک زدن علاقه مند شوند و این رفتار در آنها به صورت عادت درآید که در آن صورت، بودجه سنگینی از روی دوش دولت برداشته می‌شود.

رسانه‌های همگانی از جمله صدا و سیما نقش مهمی در ایجاد آگاهی‌های بهداشتی در افراد دارند و می‌توانند با ایجاد آگاهی در افراد، انگیزه به وجود آورند و در نهایت بر عملکرد افراد تأثیر بگذارند.

● مراجعه دیر هنگام‌

مردم هنگامی که در سلامت به سر می‌برند انگیزه چندانی برای کنترل وضعیت دهان و دندان خود ندارند و فقط در هنگام بیماری به این‌گونه مراکز مراجعه می‌کنند. فقر فرهنگی و اقتصادی دو عامل مهم و اصلی تعلل و عدم مراجعه بموقع مردم به مراکز دندانپزشکی بوده که حل آن در مرحله اول مستلزم فرهنگسازی و آموزش در سنین اولیه است.

هزینه بالا یکی از علل اصلی آمار بالای پوسیدگی دندان است؛ اما تمام آن نیست.خرابی دندان از دیگر سو به علت فقدان اطلاعات درست درخصوص بهداشت دهان و دندان در بین خانواده‌هاست. دیده شده که خیلی از خانواده‌ها درآمد مناسب و خوبی دارند و هزینه‌های پزشکی برای آنها مهم نیست ولی آگاهی کافی در این زمینه ندارند. در واقع هنوز فرهنگ دندانپزشکی و لزوم رعایت بهداشت دهان و دندان در جامعه جا نیفتاده است. در واقع عدم توان پرداخت هزینه‌های دندانپزشکی از سوی شهروندان دومین علت تعلل بسیاری از مردم در مراجعه به مطب دندانپزشکان است.

● دندانپزشکی در ایران‌

در ایران قدیم برای درد دندان، عطارها از داروهای گیاهی استفاده می‌کردند.کشیدن دندان‌ها نیز توسط دلاک‌های حمام و سلمانی‌ها و بدون بی‌حسی به نحو بسیار دردناکی انجام می‌شد. پوسیدگی‌های دندانی، دندان‌های تغییر رنگ یافته بر اثر ضربه، دندان‌های شکسته و فضاهای بی‌دندانی همه با روکش‌های طلا که توسط زرگرهای ماهر ساخته و ترمیم می‌شد، پوشانده می‌شد.

افتتاح دارالفنون تهران در سال ۱۲۲۸ هجری شمسی شروع آموزش به سبک امروزی در کشور بود و در آن زمان تنها مرکز آموزش طبابت به شکل نوین در ایران بود. اما تا سال ۱۳۰۷ طول کشید تا مدرسه دندانسازی در دارالفنون تاسیس شود. در سال ۱۳۱۶ با تاسیس دانشگاه تهران در محل فعلی، مدرسه طب و شعب مربوط به آن به این مکان نقل مکان کردند.

در ادامه شکل گیری دندانپزشکی کشور، در سال ۱۳۲۲ شورای دانشگاه تهران اطلاق کلمه دندانپزشک را به جای «طبیب دندانساز» و «دندانساز» به جای «مکانیسین» دندان پذیرفت و از سال ۱۳۲۴گواهینامه رسمی و پروانه اشتغال به کار فارغالتحصیلان دندانپزشکی با عنوان دندانپزشک صادر شد. دوره دانشکده دانشگاه تهران تا سال۱۳۳۰ چهار سال و تا سال۱۳۴۸ پنج سال و از آن پس تاکنون، شش سال بوده است.

در سال۱۳۳۵ دو رشته داروسازی و دندانپزشکی که از شعب دانشکده پزشکی دانشگاه تهران بود، به صورت مستقل در آمد. از سال۱۳۳۹عضویت پزشکان و دندانپزشکان در سازمان نظام پزشکی اجباری شد و این سازمان مرجع رسیدگی به تخلفات و شکایات درباره امور پزشکی و دندانپزشکی قرار گرفت.

در سال۱۳۴۴در پی احداث دانشگاه ملی ایران (دانشگاه شهید بهشتی فعلی)، دانشکده دندانپزشکی این دانشگاه بهعنوان دومین دانشکده دندانپزشکی کشور، کار خود را با ۱۲۰ دانشجو آغاز کرد. پس از تاسیس این دانشکده دندانپزشکی، به ترتیب در شهرهای مشهد، شیراز و اصفهان نیز دانشکده‌های دندانپزشکی دایر شد.

تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، تنها همین دو دانشکده دندانپزشکی آ‌ن‌هم فقط در۵ رشته تخصصی دندانپزشکی فعال بودند. پس از انقلاب تعداد رشته‌های تخصصی به۱۱رشته رسید که هر ساله از طریق آزمون پذیرش دستیاری، تعدادی دستیار تخصصی می‌پذیرند. هماکنون مراکز آموزش دندانپزشکی شامل ۱۷ دانشکده زیر نظر وزارت بهداشت و درمان است.

● روزی برای دندانپزشکان‌

تا سال۱۳۶۲ روز۲۴ دی‌ماه یعنی سالروز تاسیس جامعه دندانپزشکی به نام روز دندانپزشکی نامگذاری شده بود. علت این مساله نیز این بود که جامعه دندانپزشکی در چنین روزی در سال ۱۳۴۱ تاسیس شد.

به منظور گسترش و پیشرفت خدمات درمانی و بهداشتی دهان و دندان در مناطق محروم کشور و روستاها، مجلس شورای اسلامی در ۲۳ فروردین ۱۳۶۰ قانون تربیت بهداشت کاران دهان و دندان را تصویب کرد.

در این قانون، مجلس، وزارت بهداشت و درمان را موظف نمود که داوطلبانی را برای تربیت در این دوره، جذب کند و پس از دادن آموزش‌های لازم، با مدرک فوق دیپلم، آنان را در مناطق محروم به خدمت گمارد تا از این طریق، ضمن ارائه خدمات اولیه، از شیوع بیماری‌های دهان و دندان جلوگیری کنند و اصل پیشگیری را موردنظر قرار دهند.

از آن پس و به پیشنهاد جامعه اسلامی دندانپزشکان، ۲۳ فروردین به عنوان روز دندانپزشکی نامگذاری شد. ۲ سال بعد یعنی در سال ۱۳۶۲ هیات دولت، سالروز تصویب قانون مذکور یعنی ۲۳ فروردین را به عنوان روز دندانپزشکی برگزید. هر چند همزمانی با تعطیلات نوروز و هفته سلامت باعث می‌شود تا حدودی این روز کمرنگ دیده شود.

به همین دلیل، سید علی ریاض، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی که دندانپزشک نیز هست، پیشنهاد تغییر این روز را مطرح می‌کند.

این عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس پیشنهاد می‌کند: روز ۲۳ فروردین که قبلا روز بهداشت کار دهان و دندان نام داشت و اکنون به نام روز دندانپزشکی نامگذاری شده، در صورت امکان به روز دیگری به نام روز دندانپزشک منتقل شود تا هم شان و منزلت دندانپزشکان مورد توجه مستقیم قرار گیرد و هم با توجه به تعطیلات نوروز در زمان بهتری برگزار شود تا امکان تدارک لازم باشد.

● خدمتی گران قیمت‌

دندانپزشکی به دلیل گرانی مواد اولیه و وارداتی بودن بیشتر اقلام آن در ایران یکی از گران‌ترین رشته‌های پزشکی هم برای دانش آموختگان آن و هم برای مردم تبدیل شده است. شرکت‌های بیمه نیز با لوکس تلقی کردن بیشتر خدمات پزشکی مربوط به دندانپزشکی، مردم را در بازار سلامت دهان و دندان و مقابله با بیماری‌های مرتبط با آن تنها گذاشته‌اند.

روزانه بسیاری از دندان‌های قابل ترمیم در ایران به دلیل گرانی تعرفه‌ها، وضعیت بد اقتصادی خانواده‌ها، چند نرخی بودن هزینه‌های ترمیم و شاید قصور پزشکان! کشیده می‌شوند در واقع هزینه‌های بالای دندانپزشکی موجب شده بسیاری از مردم به نگهداری دندان‌ها و ترمیم ریشه‌ای آن توجهی نکنند و با اوج گرفتن درد ناشی از پوسیدگی دندان با پاک کردن صورت درد، برای کشیدن دندان‌های خود اقدام کنند. شاید روز دندانپزشکی زمان مناسبی برای گلایه از دندانپزشکان نباشد، اما واقعیت این است که تعرفه‌های دندانپزشکی در ایران تابع هیچ ضابطه خاصی نیست. حتی در یک شهر مانند تهران از جنوب تهران که حرکت کنید همزمان با زیاد شدن ارتفاع تعرفه دندانپزشکی نیز بالا می‌رود.

هر چند آن هم روال مشخصی ندارد. برای یک روکش در این شهر از ۳۰‌هزار تومان تا ۳۰۰ هزار تومان گرفته می‌شود و هیچ نهادی نیز در این زمینه خود را مسوول نمی‌داند. تعرفه‌های دندانپزشکی مصوب دولت نیز تنها در مراکز دانشگاهی و برخی مراکز خیریه رعایت می‌شود.

نامشخص بودن قیمت‌ها موجب بی‌اعتمادی بسیاری از بیماران شده است. برطبق برآوردهای موجود، تنها ۳۰ درصد مردم برای ترمیم و درمان دندان‌های خود به مطب مراجعه می‌کنند و بقیه ترجیح می‌دهند که در کلینیک‌های تخصصی دولتی یا درمانگاه‌های خیریه که دارای تعرفه‌های مشخصی هستند به ترمیم دندان‌های خود بپردازند.

● بدون بیمه

خدمات دندانپزشکی همواره به دلیل هزینه‌های بالا مشمول خدمات بیمه‌ای نبوده است. اما به مرور بحث بیمه در دندانپزشکی جایگاه خود را پیدا کرد. امروزه در بسیاری از کشورهای جهان کارهای معمولی دندانپزشکی مشمول بیمه است. در کشور ما هم به صورت موردی برخی خدمات دندانپزشکی مشمول بیمه است.

اما خدمات مهم و گران که بیشتر خدمات را شامل می‌شوند مشمول بیمه نمی‌شود. همکاری نکردن مراکز بیمه‌ای برای رفع مشکلات بیماری‌های دهان و دندان مهمترین مشکل ما در حوزه دندانپزشکی است و برای رفع این معضل باید یک عزم ملی در کشور ایجاد شود.

در کشورهای پیشرفته ۳۰ درصد از هزینه‌های دندانپزشکی را دولت و ۷۰ درصد را بیمه‌های خصوصی پرداخت می‌کنند؛ اما در کشور ما بیمه‌های دولتی و خصوصی در این زمینه فعال نیستند و این عدم فعالیت هزینه‌ها، تلفات زیادی را بر مردم تحمیل می‌کند. متاسفانه در ایران به خدمات دندانپزشکی به چشم کالایی لوکس نگاه می‌شود. شاید وقت آن رسیده باشد تا دیگر این‌گونه لوکس به خدمات دندانپزشکی نگاه نشود و این خدمات هم جزو سلامت افراد به شمار آید. زمان آن رسیده است که بیمه‌ها مجبور به تقبل خدمات دندانپزشکی شوند.

علی اخوان بهبهانی‌