بهترین فاصله بین دو بارداری

یکی از سوالات رایج خانواده ها, فاصله مطلوب میان بارداری ها برای حفظ سلامت مادر و کودک است در این مطلب به تحقیقات در این مورد و عوارض عدم فاصله گذاری درست می پردازیم

یکی از سوالات رایج خانواده ها، فاصله مطلوب میان بارداری ها برای حفظ سلامت مادر و کودک است. در این مطلب به تحقیقات در این مورد و عوارض عدم فاصله گذاری درست می پردازیم...

آمار و اطلاعات به دست‌آمده، نشان می‌دهد میزان مرگ‌ومیر مادر و نوزاد، عوارض و بیماری‌های ناشی از بارداری و زایمان در بارداری‌هایی که فاصله زمانی آن با بارداری قبلی حدود ۳ سال بوده است، نسبت به بارداری که این فاصله حدود ۲ سال بوده کمتر شده است. این آمار و اطلاعات از چهار گروه یعنی خانم‌های باردار، نوزادان، کودکان زیر یک سال و کودکان زیر ۵ سال به دست آمده است و همه آنها نشان‌دهنده کاهش عوارض بارداری و زایمان با فاصله ۳ سال از بارداری قبلی است. در اینجا باید به این نکته اشاره کنم که لزوما تمام بارداری‌های با فاصله کمتر از ۳ سال به مرگ‌ومیر یا بیماری در مادر یا نوزاد منجر نخواهد شد اما در یک بررسی آماری در جامعه، این نتایج حاصل می‌شود. شاید برخی افراد تصور کنند که برنامه تنظیم خانواده برای کاهش تعداد موالید، فاصله ۳ سال را نسبت به ۲ سال پیشنهاد می‌کند اما همان‌طور که مدت زمان حداقل ۳ سال مطرح است، باید به حداکثر فاصله ۵ سال نیز توجه شود.

طبق همین بررسی‌های آماری، اگر فاصله بین دو بارداری به بیش از ۵ سال افزایش یابد نیز عوارض دوران بارداری و زایمان بیشتر می‌شود. مادرانی که فاصله بارداری آنها به ۶۹ ماه یعنی ۵ سال و نیم می‌رسد، در بارداری دوم مشکلات بیشتری را نسبت به مادرانی که فاصله دو بارداری آنها کمتر از ۵ سال بوده است، تجربه کرده‌اند. از این مقایسه‌ها، می‌توانیم به مشکلاتی که امروزه در کشور ما با عنوان مسمومیت دوران بارداری نام برده می‌شود، اشاره کنیم. علایم مسمومیت دوران بارداری عبارت‌اند از: افزایش فشارخون دوران بارداری، دفع پروتئین از طریق ادرار و تورم بیش از حد دست‌ها و پاها که معمولا احتمال بروز آن در خانم‌هایی که فاصله بین دو بارداری آنها بیش از ۵ سال است، بیشتر است.

● چرا ۳ سال فاصله؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد، وقتی فاصله بین دو بارداری متوالی کمتر از ۳ سال می‌شود در جمعیت مادران آن جامعه عوارض و بیماری‌های مختلف بیشتر بروز می‌کند.

▪ کم‌خونی مادر: یکی از این بیماری‌ها که شیوع آن نسبتا بالاست، آنمی یا کم‌خونی در مادران است. آمارها نشان می‌دهد وقتی بارداری‌های متوالی درست در زمان کمتر از ۳ سال اتفاق می‌افتد مادر به کم‌خونی مبتلا می‌شود. ممکن است این کم‌خونی به صورت مخفی باشد اما این بیماری زمانی آشکار می‌شود که آن خانم برای دومین‌بار در مدت کمتر از ۳ سال باردار شود.

▪ شیردهی بهتر: نکته دیگر، بحث شیردهی مادر است. طبق گفته‌ تمام پزشکان، نوزاد باید تا ۶ ماه اول زندگی انحصارا با شیر مادر تغذیه شود و معمولا توصیه می‌شود که این شیردهی تا پایان ۲۴ ماهگی نوزاد در کنار غذای کمکی ادامه یابد. تمام توصیه‌های پزشکان، شیردهی به نوزاد تا پایان ۲ سالگی است. حال اگر فاصله بین دو بارداری متوالی را دو سال در نظر بگیریم، مادر زمان شیردهی نوزاد اول، باردار خواهد بود و این بارداری در شیردهی نوزاد اول اختلال ایجاد می‌کند. قطع شیردهی به نوزاد باعث ضعف سیستم ایمنی او می‌شود که این خود می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های عفونی در نوزاد اول را افزایش دهد.

▪ تامین مجدد ذخایر بدن مادر: ما می‌دانیم که تغذیه جنین در دوران بارداری از طریق خون مادر است. طبیعتا وقتی مادری مبتلا به کم‌خونی باشد، اکسیژن‌رسانی و تغذیه جنین نیز مختل می‌شود و این اختلال روی سلامت جنین تاثیر می‌گذارد. گذشته از این، جنین برای رشد و تکامل، مواد مورد نیازش را از بدن مادر تامین می‌کند اما مادر نمی‌تواند تمام نیازهای جنین را با دریافت روزمره مواد غذایی در اختیار جنین قرار دهد بلکه بخش قابل‌توجهی از این مواد لازم که به جنین منتقل می‌شود از ذخایر بدن مادر است مثل کلسیم و برخی از ریزمغذی‌ها، اما وقتی این ذخایر از بدن مادر برداشته می‌شود، چه مدت زمان برای جبران و جایگزینی آن در بدن مادر لازم است؟ البته این زمان با توجه به جوامع و وضعیت کشورهای مختلف متفاوت است و با تغذیه مادر و میزان استرس وارده بر او پس از زایمان ارتباط دارد. اما اگر بخواهیم یک میانگین از این زمان ارائه بدهیم، خانم‌ها حدود ۳ سال زمان احتیاج دارند که این ذخایر را مجددا جایگزین کنند. همچنین وزن، توده بدنی و انرژی مادر با بارداری‌هایی که فاصله بین آنها کمتر از ۳ سال است، تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.

▪ احتمال زایمان زودرس: بررسی شاخص زایمان‌های زودرس و پیش از موعد نشان می‌دهد در مادرانی که فاصله بین دو بارداری آنها کمتر از ۳ سال بوده، احتمال زایمان زودرس افزایش یافته است و نوع زایمان تفاوت نمی‌کند. شاید بعضی از خانم‌ها فکر کنند که چون زایمان قبل آنها به صورت طبیعی بوده، رعایت زمان ۳ سال تا بارداری بعدی برای آنها لازم نیست و این مدت زمان فقط برای خانم‌هایی است که زایمان به صورت سزارین را انجام داده‌اند. اما فرآیند بارداری در این روند مهم است. وقتی ما از جایگزینی ذخایر بدن مادر، مساله کم‌خونی و شیردهی صحبت می‌کنیم، به نوع زایمان و این مسایل ربطی ندارد.

● با معضل سن ازدواج چه کنیم؟

امروزه یکی از مهم‌ترین مسایل مربوط به رعایت فاصله بین دو بارداری در خانم‌ها به سن مادر برمی‌گردد. این خانم‌ها معمولا از دو طرف تحت‌فشار هستند و قصد دارند در مدت زمانی که در اختیار دارند به هدف خود برسند و دو بارداری و زایمان متوالی داشته باشند. ما نمی‌توانیم به خانمی که در سن بیش از سی و چند سال ازدواج می‌کند، بگوییم فقط یک بار باردار شود چون اگر بخواهد فاصله مناسب بین دو بارداری را رعایت کند، سن بارداری دوم او از ۳۵ سال که مرز بارداری در خانم‌هاست، می‌گذرد. توصیه ما برای سن بارداری بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی است و سن ۱۸ تا ۳۵ سال به عنوان مرز بارداری محسوب می‌شود. تنظیم سن ازدواج و بارداری به خانواده و افراد آن باز می‌گردد و ما به عنوان کارشناس وظیفه داریم، افراد را با خطرات بارداری در سنین بالا و همچنین بارداری‌های متوالی با فاصله کم آگاه کنیم.

در این میان خانم‌هایی هستند که پس از ۳۵ سال ازدواج می‌کنند یا قصد بارداری دارند. به این افراد توصیه می‌شود تمام مقدمات و بهداشت دوران بارداری را تحت نظر پزشک خود، با بالاترین کیفیت رعایت کنند تا حتی‌الامکان از عوارض بارداری در سنین بیش از ۳۵ سال فاصله بگیرند.

دکتر محمداسماعیل مطلق

دانشیار دانشگاه جندی شاپور اهواز و مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت