دوستی با گیاهان راه فرار از فلزات سمی

فلزاتی مانند نیکل, کادمیوم و روی که عدد اتمی بالایی دارند اغلب در بدن انسان تاثیرات بسیار مخربی بر جا می گذارند

فلزاتی مانند نیکل، کادمیوم و روی که عدد اتمی بالایی دارند؛ اغلب در بدن انسان تاثیرات بسیار مخربی بر جا می‌گذارند. ارمغان این فلزات برای بدن، بیماری‌های بسیار جدی و مهلک است. جیوه، منگنز، سرب، قلع و... ممکن است از طریق غذا، آب، هوا یا حتی از طریق جذب پوستی وارد بدن شوند. در دنیای امروز خیلی بعید به نظر می‌رسد که بتوان از این فلزات اجتناب کرد، اما باید به خاطر داشت که فلزات جزو اولین و مفیدترین عناصری هستند که توسط انسان کشف شده‌است.

بسیاری از فلزات سنگین در صنایع مدرن جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده‌اند. یک اشتباه رایج در مبحث آلودگی فلزات این است که تمام آلاینده‌های فلزی را بدون توجه به دانسیته‌ (‌چگالی یا جرم مخصوص‌) آنها در رده فلزات سنگین و سمی جای می‌دهند. این در حالی است که تنها فلزاتی که دانسیته‌ای بیشتر از پنج گرم بر سانتی‌مترمکعب دارند، جزو فلزات سنگین هستند. در واقع چگالی فلزات سنگین پنج برابر آب است.

● تاثیر فعالیت‌های انسانی

در دنیای مدرن از بسیاری فلزات سمی به شکل گسترده‌ای استفاده می‌شود. به عنوان مثال فنیل مرکوریک استات یک نوع قارچ‌کش است که کاربرد نسبتا زیادی دارد یا تترا اتیل سرب که یک ماده افزودنی به بنزین است.

حتی لامپ‌های کم‌مصرف استاندارد نیز حاوی۲/۵ میلی‌لیتر جیوه است. توصیه می‌شود در مکان‌هایی که افراد به صورت طولانی‌مدت در آنها هستند، از این لامپ‌ها استفاده نشود. در صورت شکستگی نیز به هیچ‌وجه نباید به آنها دست زد یا هوای آن محدوده را مستقیما تنفس کرد. اگر به هر دلیلی فلزات سنگین وارد خاک شود، ساده‌ترین تاثیری که می‌گذارد آن است که مانع رشد گیاهان می‌شود.

آلوده‌کننده‌های فلزی پس از آن که وارد چرخه‌های طبیعی شوند، نمی‌توانند مانند سایر آلاینده‌های آلی از طریق شیمیایی یا فرآیندهای زیستی تجزیه شوند.

پایداری فلزات سنگین در چرخه‌های طبیعی خطرناک است. به عنوان مثال سال ۱۹۵۳ تاثیر انباشت بیولوژیک جیوه در ماهی‌های خوراکی فاجعه‌ای را در ژاپن رقم زد.

● راه‌حل‌هایی ساده برای پیشگیری از مسمومیت فلزات سمی

چنانکه ذکر شد، اجتناب از تماس با این قبیل فلزات در دنیای امروز امکان‌پذیر نیست‌، اما در هر صورت راه‌حل‌هایی نیز برای درمان مسمومیت با فلزات وجود دارد. یکی از ساده‌ترین راه‌های معالجه و پیشگیری استفاده از گیاهان است که از قدیم نیز مرسوم بوده است.

دکتر غیاث‌الدین جزایری در کتاب درمان گیاهی خود می‌نویسد گیاهان مخصوصا سبزی‌ها و میوه‌ها داروهای کم‌‌ارزشی هستند که اگر شما آنها را امتحان کنید نه‌تنها ضرری نخواهید کرد بلکه منافع زیادی نیز برای شما به ارمغان آورده خواهد شد، اما گیاهان چگونه می‌توانند از مسمومیت با فلزات جلوگیری کنند‌؟ فرآیندی شیمیایی است که در آن یک ترکیب شیمیایی با یک یون فلزی ترکیب می‌شود و آن را به صورت محکم نگه می‌دارد. این فرآیند «‌کی‌لیت شدن‌» نام دارد. موادی که چنین خصوصیتی دارد در درمان با مسمومیت فلزات به کار می‌رود.

تحقیقات نشان داده که پکتین یا ژلاتین گیاهی که در اغلب میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، می‌تواند در فرآیند «‌کی‌لیت شدن‌» فلزات سنگین و سایر آلاینده‌هایی که در خون انسان مشاهده می‌شوند‌؛ نقش موثری ایفا‌ کند. بدن انسان از این طریق می‌تواند براحتی آلاینده‌های مذکور را به وسیله مجاری ادرار دفع کند.

سیب‌ سبز، کلم، موز، چغندر، انگور، هویج و مرکبات بهترین منبع پکتین است. گشنیز یکی از بهترین مواد غذایی برای دفع فلزات سمی همچون جیوه، آلومینیوم و سرب از بدن است. دانشمندان بر این باور هستند که این سبزی شگفت‌انگیز می‌تواند از موانع خونی مغز براحتی عبور کند و فلزات سنگین و سمی را از آن خارج کند.

دکتر روبرت اتکینز یک پزشک و کاردیولوژیست مشهور است که در فاصله سال‌های ۱۹۳۰ تا ۲۰۰۳ زندگی می‌کرد. رژیم غذایی که وی توصیه کرده بسیار در عالم طب شهرت دارد.

وی معتقد است مصرف ۴۰۰ میلی‌گرم گشنیز در روز می‌تواند به آسانی و تنها در ظرف دو هفته فلزات سنگین و سمی را که در بدن انباشته شده‌اند از بدن دفع کند. جعفری، سبزی دیگری است که در دفع جیوه از بدن بسیار موثر عمل می‌کند. بروکلی و انواع کلم‌ها نیز حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است. آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند تولید آنزیم‌هایی را که از بدن سم‌زدایی می‌کنند، افزایش دهند. غذاهای غنی از سولفور نظیر پیاز و سیر در حذف سرب از بدن موثرند و به همین دلیل است که مصرف آنها در زمان آلودگی هوا و خصوصا وارونگی بشدت توصیه می‌شود.

گل کلم، تخم‌مرغ، جوانه گندم، بروکلی و هویج نیز غنی از سولفوراست. این مواد تاثیر بسزایی در حذف فلزات سنگین از بدن بر عهده دارند. در عین حال آمینواسیدها عوامل «‌کی‌لیت شدن‌» طبیعی است.

آمینواسیدها از پروتئین‌هایی نظیر تخم‌مرغ و ماهی به دست می‌آیند. تحقیقات نشان می‌دهد که محرومیت از پروتئین‌ها باعث می‌شود میزان آنزیم‌های گوناگون کبد بشدت کاهش پیدا کند. بسیاری از آنزیم‌هایی که کبد تولید می‌کند در دفع فلزات سمی از بدن نقشی حیاتی دارند. دکتر جزایری در کتاب درمان گیاهی کاسنی، کاهو، انواع پونه، اندیو‌ (‌نوعی کاسنی‌) و ریواس را برای نوسازی سلول‌های کبدی توصیه کرده. بدن انسان ترکیب شیمیایی به نام آلفالیپوئید اسید را می‌سازد.

مقادیر بسیار اندکی از اسفناج، بروکلی، نخود فرنگی، جوانه گندم، سبوس برنج و حتی گوشت حاوی این ترکیب است. دکتر لین پاتریک که متخصص در زمینه طب طبیعی است و در زمینه درمان از مسمومیت فلزات سنگین تحقیقات گسترده‌ای انجام داده است، می‌گوید که آلفالیپوئید اسید می‌تواند از موانع خونی و مویرگی مغز عبور کند و فلزات سنگین را به دام بیندازد و در نهایت آنها را دفع کند.

دکتر پاتریک معتقد است با همین ترکیب شیمیایی می‌توان جلوی بسیاری از تخریب‌های سلولی گسترده را در مغز گرفت.

● آلومینیوم‌؛ یک مورد استثنا‌

آلومینیوم یک یون مثبت سه ظرفیتی است که در بافت‌های اغلب حیوانات و گیاهان وجود دارد. حتی آب‌های طبیعی نیز مقادیری از این فلز را در خود دارند. آلومینیوم سومین عنصر غالب و فراوان‌ترین فلزی است که در پوسته زمین وجود دارد. جالب است که آب تصفیه شده شهری نیز اغلب، غلظت‌های بیشتری از این ماده را در خود دارد چرا که اغلب از آلومینیوم برای تصفیه آب استفاده می‌کنند. به دلیل واکنش‌پذیری بالا، این عنصر معمولا در طبیعت به صورت ترکیب با عناصر دیگر یافت می‌شود.آلومینیوم یک فلز سنگین نیست، اما به آسانی از طریق مواد افزودنی غذاها، داروهای ضد‌اسید معده، آسپرین‌های بافر، داروهای قابض، بکینگ پودرها، اسپری‌های بینی، واکسن‌ها، آلومینیوم فویل‌ها و ظروف غذای آلومینیومی وارد بدن می‌شود. مقادیر ناچیز آلومینیوم در رژیم‌های غذایی جای نگرانی ندارد، اما از طرفی مسمومیت به آن نیز شایع و خطرناک است. این عارضه اغلب در بیمارانی که خون آنها دیالیز می‌شود، شایع است. دانشمندان، آلومینیوم را فلزی می‌دانند که بالقوه می‌تواند سمی باشد. مسمومیت با آلومینیوم منجر به سه اختلال عمده خواهد شد‌: بیماری‌های استخوانی، اختلال‌های مغزی و عصبی و در نهایت کم‌خونی. بدن انسان روزانه بین پنج تا ده میلی‌گرم از این عنصر را به طرق مختلف دریافت می‌کند. در افرادی که کلیه‌های آنها عملکرد عادی دارد، میزان سروم آلومینیوم معمولا کمتر از شش میکروگرم در لیتر است.

فرناز حیدری

کارشناس ارشد مهندسی محیط‌زیست