آیات علمی قرآن چه تعداد است

یوسف مروه تعداد آیات علمی قرآن را ۶۷۵ آیه می شمارد ۱ و محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری تعداد آنها را با احتساب موارد تکرار ۱۳۲۲ آیه می شمارند ۲ که حدود ۲۰ کل آیات قرآن را شامل می شود

الف) شمارگان آیات علمی:

یوسف مروه تعداد آیات علمی قرآن را ۶۷۵ آیه می‌شمارد[۱] و محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری تعداد آنها را با احتساب موارد تکرار ۱۳۲۲ آیه می‌شمارند.[۲] که حدود ۲۰% کل آیات قرآن را شامل می‌شود.

برخی نویسندگان آیات علمی قرآن را در رابطه با علوم مختلف تقسیم کرده‌اند، آقای یوسف مروّه بر آن است که آیات در مورد علم پزشکی / ۶۱، فیزیک / ۶۳، کیهان‌شناسی / ۱۰۰، زمین‌شناسی / ۲۰، کشاورزی / ۲۱، زیست‌شناسی (حیوانات) / ۱۲، آفرینش و حیات / ۳۶، جغرافیا / ۷۳، هواشناسی / ۲۰، شیمی / ۹ و ... در قرآن وجود دارد.[۳]

اما محمد جمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری همین اعداد را متفاوت گزارش داده‌اند. برای مثال آیات فیزیک را ۱۳۸ و آیات شیمی را ۱۱ و زمین‌شناسی را ۶۹ مورد گزارش کرده‌اند.[۴]

البته بنظر می‌رسد که شمارگان مختلف آیات در این مبحث براساس دیدگاه‌های متفاوت در مورد مبانی تفسیر علمی و تعریف آیات علمی است. همانطور که وابسته به نظر مفسر در مورد دلالت آیه و تطابق آن با یافته‌های علوم تجربی است. هر چند که بسیاری از این تطبیق‌ها و دلالت‌ها مورد مناقشه قرار گرفته است.[۵] علاوه بر آنکه نوع دلالت این آیات یکسان نیست (ادامه همین مقاله)

ب) اقسام آیات علمی:

آیات علمی قرآن، آیاتی است که اشاره‌ای به مسائل طبیعی داشته باشد، اما این اشارات و گونه دلالت آنها متفاوت است. از این رو آیات علمی قرآن به سه بخش قابل تقسیم است:

۱) اعجازهای علمی قرآن، یعنی رازگویی‌های علمی قرآن که در آیات بصورت واضح آمده است و در زمان نزول آیه کسی از آن اطلاع نداشته، بلکه مدت‌ها بعد از نزول آیه مطلب علمی آن توسط دانشمندان کشف شده است.[۶]

مثل اشاره عملی قرآن به نیروی جاذبه،[۷] حرکت‌های خورشید،[۸] لقاح ابرها[۹] و زوجیت عام موجودات[۱۰] و مراحل خلقت انسان[۱۱] که قرن‌ها بعد از نزول قرآن بشر به این مطالب علمی دست یافت. از این رو برخی مفسران قرآن این مطالب را اعجازهای علمی قرآن دانسته‌اند.

البته ادعاهای دیگری نیز در مورد اعجازهای علمی قرآن شده است که مورد نقد قرار گرفته است.[۱۲]

۲) اشارات علمی شگفت‌آمیز قرآن: برخی آیات قرآن به مطالب علمی و قوانین جهان اشاره می‌کند که شگفتی هر خواننده‌ای را بر می‌انگیزد. اما از آنجا که این مطالب بصورت دیدگاه‌های غیرمشهور در مراکز علمی، توسط برخی دانشمندان مطرح شده بود، اعجاز علمی قرآن بشمار نمی‌آید. بلکه نوعی مخالفت با دیدگاه‌ها و نظریه‌های مشهور در علوم آن عصر بشمار می‌آید که شگفت‌آور است و دلالت بر عظمت علمی قرآن دارد.

از آن جمله، اشارات قرآن به حرکت زمین[۱۳] و پیدایش حیات از آب،[۱۴] و ممنوعیت آمیزش با زنان در حالت عادت ماهیانه،[۱۵] ممنوعیت شرابخواری[۱۶] و ...

۳) اشارات علمی اندیشه‌ساز قرآن: آیاتی که اشاره به آسمان، زمین، انسان، حیوانات و طبیعت می‏کند و انسان را به تفکر در آنها دعوت می‏کند و گاهی آنها را نشانه خدا و معاد می‏شمرد. ولی مطلب شگفت‏آمیز یا اعجازآمیزی از ظاهر آیات قابل استفاده نیست، اینگونه آیات توجه انسان را به نمودهای آفرینش زیبای الهی جلب می‏کند و زمینه‏ساز رشد علمی بشر را، بویژه در علوم تجربی، فراهم می‏سازد.

مثال: «أَفَلاَ یَنظُرُونَ إِلَی‏ الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ»[۱۷]

▪ «و آیا به شتر نظر نمی‏کنند که چگونه آفریده شده است؟!»

ـ و نیز در آیات ۵ - ۶ - ۷ - ۱۰ - ۱۱ - ۱۳ - ۱۴ / سوره نحل به منافع حیوانات، نزول باران، رویش گیاهان رنگارنگ، دریاها و کشتی‏رانی در آنها و فواید غذایی و زیور آلاتی که از آنها بدست می‏آید، به عنوان نشانه‏هایی برای اندیشمندان اشاره می‏کند که به آفرینشگر جهان پی می‏برند و سپاسگزاری می‏کنند.[۱۸]

۴) گاهی از آیات قرآن که به علم و عالمان اشاره می‌کند و دانش‌افزایی و دانشمندان را تشویق می‌کند،[۱۹] بعنوان آیات علمی قرآن یاد شده است.[۲۰] ولی به نظر می‌رسد که هر چند این آیات در راستا و مقدمه آیات علمی قرآن است و در رشد علوم بشری بویژه در میان مسلمانان موثر بوده است، اما در زمره آیات علمی بشمار نمی‌آید چرا که حاوی اشارات علمی به مسائل طبیعی نیست.

ج)‌ تاثیر علوم تجربی در فهم آیات قرآن:

از آنجا که بیش از هزار آیه قرآن به مسائل طبیعی اشاره دارد، فهم و تفسیر آنها ارتباطی ناگسستنی با علوم تجربی دارد،[۲۱] همانطور که برای رفع چالش‌های قرآن و علم، نیازمند آشنایی با نظریه‌های علوم تجربی هستیم. و از همین زاویه است که روش تفسیر علمی قرآن شکل گرفته و مفسران قرآن بویژه در یک قرن اخیر، کم و بیش، از علوم تجربی بعنوان قرینه فهم و تفسیر آیات بهره برده‌اند و گاهی اعجازهای علمی قرآن را اثبات کرده‌اند.

البته این مطلب نیاز به روش‌شناسی خاص تفسیر علمی و رعایت معیارها و دوری از تحمیل و تطبیق‌های نابجای نظریه‌های علمی اثبات نشده بر قرآن و پرهیز از استخراج علوم و تفسیر به رأی دارد.

[۱] . العلوم الطبیعیة فی القرآن، یوسف مروّه، ص ۷۶ ـ ۷۷.

[۲] . العلوم فی القرآن، محمد حمیل الحبال و مقداد مرعی الجواری، ص ۳۵ ـ ۳۶.

[۳] . العلوم الطبیعیة فی القرآن، ص ۷۶ ـ ۷۷.

[۴] . العلوم فی القرآن، ص ۳۵ ـ ۳۶.

[۵] . نک: «پژوهشی در اعجاز علمی قرآن» و «درآمدی بر تفسیر علمی قرآن» از نگارنده و نیز «تفسیر علمی قرآن» ناصر رفیعی محمدی.

[۶] . نک: رضائی‌اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، ص ۸۵.

[۷] . رعد / ۲ و لقمان / ۱۰.

[۸] . یس / ۳۸ و رعد / ۲.

[۹] . حجر / ۱۲.

[۱۰] . رعد / ۲ و یس / ۳۶ و شعراء / ۷.

[۱۱] . مومنون / ۱۲ ـ ۱۴ و حج / ۵ و غافر / ۶۷ و قیامت / ۳۷ ـ ۳۹.

[۱۲] . نک: پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، پیشین.

[۱۳] . نک: نمل / ۸۹ و ...(صاحب تفسیر نمونه این مطلب را از اعجازهای علمی قرآن می‌شمارد، نمونه، ج ۱۵، ص ۵۶۸ ـ ۵۶۹)

[۱۴] . نک: نور / ۴۵ و انبیاء / ۳۰ (صاحب التمهید این مطلب را از اعجازهای علمی قرآن بشمار می‌آورد، التمهید فی علوم القرآن، ج ۶، ص ۳۶)

[۱۵] . نک: بقره / ۲۲۲ و تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۹۳ ـ ۹۴ و طب در قرآن، ص ۵۰ ـ ۵۱.

[۱۶] . نک:‌ مائده / ۹۰ ـ ۹۱ و بقره / ۲۱۹.

[۱۷] . غاشیه / ۱۷.

[۱۸] . البته در میان آیات ۵ - ۱۷ سوره نحل برخی نکات علمی شگفت‏آور نیز وجود دارد که اینگونه مطالب به قسم بعدی ملحق می‏شود.

[۱۹] . نک: زمر / ۹، مجادله / ۱۱، طلاق / ۱۲ و ...

[۲۰] . یوسف مروه ۶۴ آیه قرآن را که علم و علما را وصف می‌کند و آنان را تشویق می‌کند از آیات علمی قرآن شمرده است. (العلوم الطبیعیة فی القرآن،

ص ۷۶ ـ ۷۷)

[۲۱] . برخی مثال‌های آن در مبحث اقسام آیات علمی گذشت و برای اطلاع بیشتر نک: مدخل «روش تفسیر عملی قرآن» دانشنامه و درآمدی بر تفسیر علمی قرآن از همین نگارنده.

http://iranelmi.blogfa.com

توسط مهدی سلطانی