تلاش برای سرپرستی یک کودک

کارشناسان می گویند قانون حضانت از کودک باید آسان تر شود

آیا صرفا فقط زوج‌هایی که توانایی بچه‌دار شدن را ندارند باید از امکانات فرزندخواندگی استفاده کنند؟ آیا خیلی دور از ذهن نیست که زوجی علی‌رغم داشتن فرزند خودشان، کودک بی‌سرپرست دیگری را با هدف کمک‌رسانی، هم به جامعه و هم خود آن کودک به فرزندی قبول کنند؟

معمولا زوج‌هایی که توانایی بچه‌دار شدن ندارند این عدم قابلیت به یکی از آنها منتسب می‌شود. به نظر شما برخورد هریک از آنها با شریک دارای مشکل چگونه است؟

روش متداول‌تر این است که اگر مشکل از ناحیه زن باشد مرد بعد از مدتی یا طلاق می‌دهد یا تجدید فراش می‌کند، ولی اگر مشکل از ناحیه مرد باشد تعداد اندکی از زنان به این بهانه خواستار جدایی می‌شوند و بیشترشان با متانت تمام به زندگی مشترکشان ادامه می‌دهند. شما این دو رفتار متفاوت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پذیرش کودکان بی‌سرپرست و یتیمان به فرزندی، خواه به منظور کمک به آنان و خواه در جهت رفع نیازهای معنوی پدران و مادران که به هر دلیل فاقد فرزند هستند، از دیرباز در جوامع بشری معمول و مرسوم بوده است. از این‌رو، پذیرفتن فرزندی که فرزند واقعی و طبیعی زوجی محسوب نمی‌گردد، تحت عنوان فرزندخواندگی در جوامع گوناگون از سابقه‌ای طولانی برخوردار است و در زمان‌ها و نظام‌های مختلف حقوقی شرایط و آثار متفاوتی دارد. با توجه به دیدگاه‌های مختلف و شیوه‌های متفاوت درباره موضوع، پذیرفتن فرزندخوانده در یک خانواده به ایجاد روابط حقوقی منجر می‌شود، بویژه در صورتی‌که فرزندخوانده و فرزندپذیر تبعه یک یا دو کشور بیگانه باشند یا دارای مذهب متفاوتی باشند مشکلات عدیده‌ای حاصل می‌گردد که بر این مبنا، فرزندخواندگی از دیدگاه تعارض قوانین حاکم از نظر مقررات داخلی و حقوق بین‌الملل خصوصی ایران نسبت به موضوع،‌ مورد بررسی قرار می‌گیرد.

همچنین خانواده، واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی است و به تجربه ثابت شده که کودک در محیط و فضای خانوادگی سالم بهتر رشد کرده و تکامل و تعامل می‌یابد. بدیهی است فرزندانی که در محیط خالی از عشق و دلبستگی خانوادگی تربیت و بزرگ شوند در معرض بحران‌های عاطفی و روحی بسیاری قرار خواهند گرفت.

بنابراین وجود یک قانون منسجم و کارآمد درخصوص فرزندخواهی ضروری به نظر می‌رسد، چرا که سیرتحولات اقتصادی و اجتماعی، رشد صنعت توریسم و تجارت بین‌الملل موجب گسترش مراودات بین‌المللی شده است و از طرف دیگر، میلیون‌­ها افغانی، عراقی و اتباع سایر کشورها در ایران به عنوان مهاجر و پناهنده حضور دارند، همچنین قانون حاضر در مورد فرزند‌خواندگی، از آن قانون‌هایی است که همیشه بحث‌ها و مشکلات زیادی را پیرامون خود داشته است. این که سال به سال به جای این که شرایط فرزند‌خواندگی تسهیل شود، سخت‌تر نیز می‌شود از آن مسائلی است که توجه بسیاری از کارشناسان و حقوقدانان را به خود جلب کرده و نظر بسیاری از آنان این است که باید چنین شروط سختی از این قانون برداشته شود یا به عبارتی این قانون نیازمند اصلاح فوری است.

● ضوابط و قوانین فرزند‌خواندگی

مفهوم فرزندخواندگی: هر زن و شوهر مقیم ایران در صورت توافق با یکدیگر می‌توانند سرپرستی طفلی صغیر را به عهده بگیرند مشروط بر آن که منافع مادی و معنوی طفل را تامین کنند.

● شرایط زوجین برای فرزندخواندگی

۱) پنج سال تمام از تاریخ ازدواج‌ آنها گذشته و آنها در این مدت صاحب فرزندی نشده باشند.

۲) سن یکی از آنها حداقل ۳۰ سال تمام باشد.

۳) زوجین سابقه محکومیت کیفری موثر نداشته باشند.

۴) هیچ یک از زوجین محجور نباشند.

۵) زوجین صلاحیت اخلاقی داشته باشند.

۶) زوجین یا یکی از آنها امکان مالی برای نگهداری کودک بی‌سرپرست را داشته باشد.

۷) هیچ‌یک از آنان مبتلا به بیماری واگیر صعب‌العلاج نباشد.

۸) معتاد به الکل، مواد مخدر یا سایر اعتیادات مضر نباشند.

محققان معتقدند چون پرورش و تربیت اولیه انسان در سنین پایین در رشد و تکامل بعدی کودک نقش مهمی دارد ارجح و اصلح است قبل از ۶ ماهگی و پیش از این که کودک وابستگی پیدا کند به فرزندخواندگی پذیرفته شود

● شرایط طفلی که به سرپرستی واگذار می‌شود

۱ ـ سن طفل کمتر از ۱۲ سال باشد.

۲ ـ هیچ‌یک از والدین یا جد پدری کودک شناخته نشده یا در قید حیات نباشد یا از کودکانی باشند که به سازمان بهزیستی سپرده شده و ۳ سال تمام پدر و مادر یا جد پدری او مراجعه نکرده باشند.

● نحوه اعطای سرپرستی از سوی دادگاه

دادگاه صالح برای رسیدگی، دادگاه عمومی محل اقامت متقاضی است و دادگاه در هر مرحله به تقاضای فرزندخواندگی رسیدگی و مبادرت به صدور رای می‌کند.

۱ ـ صدور قرار برای دوره آزمایشی

دادگاه پس از بررسی جهات اخلاقی و مادی زوجین چنانچه آنها را صالح تشخیص دهد قراری تحت عنوان سرپرستی آزمایشی زوجین صادر و کودک را موقت به آنان تحویل می‌‌دهد و در مدت آزمایش چنانچه دادگاه در اثر تحقیقات زوجین را صالح برای سرپرستی کودک تشخیص ندهد می‌‌تواند قرار صادره را فسخ کند و البته زوجین نیز در مدت آزمایش می‌توانند انصراف خود را از سرپرستی کودک اعلام کنند.

۲ ـ صدور حکم سرپرستی دائم

چنانچه دادگاه زوجین را از جهات اخلاقی و مادی واجد شرایط تشخیص دهد و زوجین نیز هزینه تربیت، نگهداری و تحصیل طفل را تا سن بلوغ وی فراهم‌ کنند، ‌دادگاه مبادرت به صدور حکم سرپرستی دائمی کرده و مراتب به اداره ثبت احوال ابلاغ می‌شود تا شناسنامه‌ای با مشخصات زوجین و طفل تحت سرپرستی صادر شده، به آنان تحویل داده شود.

توضیح آن که خروج از کشور طفلی که به سرپرستی آزمایشی واگذار شده است منوط به موافقت دادستانی محل خواهد بود.

● موارد فسخ حکم سرپرستی

۱) تقاضای دادستان از دادگاه در صورت سوءرفتار و عدم صلاحیت زوجین

۲) تقاضای سرپرست به علت سوءرفتار کودک یا از‌دست‌دادن استطاعت مالی

۳) توافق کودک با سرپرست پس از رسیدن به سن قانونی یا موافقت سرپرست با والدین واقعی کودک

▪ نکته

۱) باردار شدن زوجه با تولد کودک در خانواده سرپرست موجب فسخ حکم سرپرستی نخواهد بود.

۲) چنانچه زوجین به دلایل پزشکی نتوانند صاحب فرزند شوند، از بند ۱ و ۲ شرایط زوجین برای فرزندخواندگی معاف خواهند بود.

● سن مناسب فرزندخواندگی

گروهی از محققان معتقدند چون پرورش و تربیت اولیه انسان در سنین پایین در رشد و تکامل بعدی کودک نقش مهمی دارد، ارجح و اصلح است قبل از ۶ ماهگی و پیش از این که کودک وابستگی پیدا کند به فرزندخواندگی پذیرفته شود تا ثمرات آن در سنین بالا بوضوح مشاهده شود.

● نگاهی دیگر

در ارتباط با مساله سرپرستی از کودکان بی‌سرپرست، یکی از مشکلاتی که امروزه بتدریج در حال فزونی است، معضل تحویل کودک از سوی والدین قانونی و طبیعی به متقاضیان نگهداری از فرزند است که گاهی با مقاصد خیرخواهانه در جهت رفع مشکل عاطفی خانواد‌ه‌های فاقد فرزند و توسط اقوام و بستگان آنها صورت می‌گیرد و گاه به صورت غیرقانونی و خلاف اصول انسانی و حقوق بشردوستانه از طریق فروش نوزاد و دریافت وجه انجام می‌پذیرد.

این اقدامات منجر به بی‌هویت شدن این فرزندان و تغییر هویت واقعی آنها می‌گردد. بروز مشکلات اجتماعی از قبیل فقدان سند سجلی، مشکلات اداری و تحصیلی و مراجعه متقاضیان به دادگستری برای اخذ حکم سرپرستی این گونه اطفال که امری خلاف قانون است و قرار دادن دادگستری و بهزیستی در مقابل کار انجام شده و مشکلات ناشی از استرداد این گونه کودکان برای تحویل آنها به والدین قانونی، از مشکلاتی دیگر است.

امروز وقتی جایی می‌خوانیم یا می‌شنویم که دختران در برهه‌ای از زمان زنده به گور می‌شدند و یا کودکان به عنوان برده به فروش می‌رسیدند بشدت متاثر می‌شویم و تنفر و انزجار خود را از این اقدامات غیرانسانی بروز می‌دهیم، غافل از آن که در جامعه متمدن امروز که پیشرفت علم و فناوری با آن دوران به هیچ وجه قابل قیاس نیست، همچنان برده‌فروشی و برده‌داری به شکل نوین و خرید و فروش کودکان، تجارتی پرسود در سطح بین‌المللی به حساب می‌آید و شاید بهره‌ای که از علم و فناوری گرفته‌اند، آن است که خرید و فروش اعضای بدن کودکان نیز به موارد پیشین افزوده شده است و صد افسوس که گاه شنیده می‌شود فروش کودکان و نوزادان از سوی خانواده و والدین آنها در ازای دریافت مبالغی در برخی از نقاط کشور در حال وقوع است.

میترا پازکی‌زاده