سفر, ورزش و تغذیه مناسب داروی ضد افسردگی

آنچه امروز سلامت جسمی, روانی و اجتماعی مردم را با مخاطره روبرو ساخته و آرامش و امنیت خاطر را از آنان گرفته «افسردگی» است كه متاسفانه در تمام جوامع درصد قابل توجهی را به خود اختصاص داده است

آنچه امروز سلامت جسمی، روانی و اجتماعی مردم را با مخاطره روبرو ساخته و آرامش و امنیت خاطر را از آنان گرفته «افسردگی» است كه متاسفانه در تمام جوامع درصد قابل توجهی را به خود اختصاص داده است.

بررسی‌های موجود نشان می‌دهد: ۱۵ تا ۲۵ درصد جامعه دچار افسردگی هستند. شیوع این بیماری در بانوان ۵ تا ۶ برابر بیشتر است و تاثیر نامطلوب آن باعث شده اغلب خانواده‌ها در معرض عوارض این بیماری قرار گیرند و همین امر موجب افزایش اختلالات روانی در جامعه شود.

●چه باید كرد؟

از قدیم گفته‌اند سفر نه تنها برای افراد سالم مفرح روح و روان است بلكه در درمان پاره‌ای از بیماری‌ها به ویژه برخی از اختلالات روانی از جمله «افسردگی» نیز تاثیر به سزایی دارد به طوری كه متخصصان روانشناس و روانپزشكی نیز آن را تایید كرده‌اند و مسافرت را یكی از راههای درمان «افسردگی» دانسته‌اند.

اما اینكه افسردگی چیست؟ چه عواملی باعث بروز آن می‌شود؟ انواع مختلف افسردگی كدامست؟ و چطور باید آن را درمان كرد؟ پرسش‌هایی است كه دكتر فاطمه غفاری متخصص اعصاب و روان و عضو انجمن روان‌پزشكان ایران به آن پاسخ می‌دهد.

دكتر غفاری معتقد است: همه افراد در محیط زندگی با استرس‌های مختلف مواجه می‌شوند كه باعث ایجاد علایم عاطفی و هیجانی در آنها می‌گردد و بر همین اساس گاهی شاد و گاهی دلتنگ و غمگین می‌شوند اما این ناراحتی و نگرانی یا احساس غم و اندوه، افسردگی نیست بلكه یك حالت طبیعی از رخدادهای اطراف و محیط است. در افراد افسرده همین احساس غم و ناراحتی همراه با علایم مشخصی مثل بی‌حوصله‌گی، بی‌علاقگی به زندگی، كمبود انرژی، اختلال در حافظه، بی‌خوابی و… بروز می‌كند و در واقع افسردگی بیمارگونه تظاهر می‌كند.

شدت افسردگی بیمارگونه طوری است كه باعث كاهش عملكرد فرد در زمینه‌های مختلف می‌شود و در او احساس ناراحتی شدید ایجاد می‌كند به طوری كه فرد مجبور می‌شود به پزشك مراجعه كند. در بیشتر موارد فرد افسرده به علت افكار منفی، بی‌حوصله‌گی شدید و كمبود انرژی ممكن است این مسایل را با دیگران مطرح نكند و یا علایم افسردگی از طرف اطرافیان و اعضاء خانواده نوعی واكنش طبیعی نسبت به استرس، تنبلی، ضعف اراده و لجبازی تلقی گردد كه باعث بیماری شده و و عوارض آن گریبانگیر فرد افسرده و خانواده وی یا جامعه شود چون در این موارد افسردگی شناخته نشده و به موقع پیگیری و درمان نمی‌شود.

●عوامل بروز افسردگی

وی علل مختلفی را در بروز افسردگی موثر دانسته می‌افزاید: اختلال در تنظیم عصبی، غددی و هورمونی مثل هورمونهایی نظیر تیروئید و فوق كلیوی، مصرف بعضی داروها كه در بیماری‌های قلبی، صرغ، تشنج، تومور مغزی، فشار خون استفاده می شود می‌تواند باعث بروز بیماری «افسردگی» شود.

همچنین وقایعی كه ایجاد استرس كرده و فشار روحی فراوان به فرد وارد می‌كند و یا اتفاقاتی كه تغییرات دیرپا در وضعیت زیستی مغز ایجاد می‌كند باعث بروز افسردگی می‌شود و عودهای بعدی را نیز موجب می‌گردد.

تك والدی، خانواده‌های آشفته، داغدیدگی، مسایل ژنتیك و ارثی و وجود یك یا چند نفر افسرده در خانواده از دیگر عوامل بروز «افسردگی» محسوب می‌شوند.

●انواع افسردگی

این متخصص مغز و اعصاب افسردگی را به سه قسمت تقسیم كرده می‌گوید: افسردگی از نظر شدت به سه قسمت تقسیم می‌شود افسردگی شدید، خفیف و متوسط.

شدیدترین نوع افسردگی، افسردگی اساسی است كه همراه با علایم فیزیكی مثل خستگی، بی‌حوصله‌گی، بی‌خوابی یا پرخوابی، تغییر اشتها، تغییر وزن، آسیب‌پذیری روحی، كندی فعالیت‌ها و تفكر، احساس بی‌ارزشی و گناه، كاهش تمركز و حافظه، كاهش نیازهای جنسی و تمایل به خودكشی بروز می‌كند كه همه این علایم خلق افسرده را تشكیل می‌دهد. این علایم یا حداقل ۵ علامت چنانچه بیش از دو هفته ادامه یابد، باید حتماً به روانپزشك مراجعه شود. چون ممكن است این علایم مربوط به عوامل محیطی باشد و پس از دو هفته بهبود یابد ولی اگر با همین شدت بیش از دو هفته ادامه یابد نیاز به مراجعه به پزشك می‌باشد.

«افسردگی اساسی» حالت دوره‌ای دارد و چنانچه درمان به موقع و صحیح انجام شود كمتر عود می‌كند و یا فاصله عودها بیشتر شده و منجر به بهبود پیش‌آگهی بیماری می‌گردد اما اگر درمان به موقع انجام نشود باعث مزمن شدن بیماری و مقاومت به درمان و عوارض خطرناك آن شده كه مهمترین عارضه آن اقدام به خودكشی است. (۱۰ تا ۱۵ درصد بیماران چنین وضعیتی پیدا می‌كنند.)

به همین دلیل مراقبت دقیق از بیماران در یك ماه اول درمان باید از طرف پزشك و خانواده انجام شود. لذا افكار خودكشی یا سابقه اقدام به خودكشی قبلی در افراد افسرده، اورژانس روانپزشكی محسوب شده و لازم است بیمار در چنین شرایطی در بیمارستان روانپزشكی بستری و تحت مراقبت دقیق قرار گیرد.

در این شرایط توصیه مهم به خانواده بیمار اینست كه هر نوع دارویی را از بیمار دور نگه دارند، حتی داروهای ضد افسردگی را با نظارت دقیق و طبق نظر پزشك معالج به او بدهند.

نوع دیگر افسردگی مزمن و خفیف است كه به «بدخلقی» معروف است و علایم آن خفیف‌تر از افسردگی اساسی بوده و افت عملكرد هم كمتر از آن است ولی به هر حال می‌تواند اختلال تمركز و حافظه و مشكلات در روابط بین فردی ایجاد كند و در این افراد مسایل خانوادگی، شغلی و تحصیلی ایجاد شده بیمار را با عوارض بیشتری مواجه می كند. این نوع افسردگی دوره‌ای نیست و حداقل به مدت دو سال طول می‌كشد.

افسردگی پس از زایمان نیز نوعی افسردگی است كه پس از زایمان اتفاق می‌افتد و نوع دیگر افسردگی واكنشی است كه در واكنش به استرس‌های محیطی رخ می‌دهد و خود به خود از بین می‌رود.

●درمان افسردگی

دكتر غفاری یادآور می‌شود: در مورد افسردگی‌های شدید ابتدا درمان دارویی توصیه می‌شود كه حداقل بیمار باید سه چهار هفته دارو مصرف كند تا اثرات آن ظاهر شود نكته مهم اینكه هرگز در درمان افسردگی نباید دارو را بدون تجویز و نظر پزشك قطع كنند.

در افسردگی‌های خفیف، روان درمان و شناخت درمانی (یعنی روی شناخت‌های منفی بیمار كه در ذهن او جا افتاده باید كار شود) باید انجام شود و نگرش مثبت جای نكات منفی ذهن بیمار را بگیرد. خانواده بیمار باید آموزش ببینند و یاد بگیرند كه توقعات خود را از بیمار كم كنند، چون بیمار توانایی لازم را برای انجام كارهای مختلف مثل سابق ندارد.

افراد خانواده نسبت به احساسات ضد و نقیض خود در رابطه با بیمار شناخت پیدا كنند (گاهی احساس ترحم گاهی احساس خشم) احساس خود را بشناسند و با بیمار همدلی داشته باشند و از او حمایت عاطفی بكنند. به بیمار اجازه دهند برون‌ریزی عاطفی داشته باشد و او را هرگز درخصوص علایم افسردگی سرزنش نكنند و سرانجام با ایجاد محیط آرام و بدون استرس، تغذیه مناسب و مراجعه به پزشك و درمان كامل طبق دستور پزشك به بهبود بیمار كمك كنند.

نكته مهم در درمان بیماران افسرده: معمولاً در افسردگی‌های خفیف بیمار با تغذیه مناسب، ورزش، تغییر محیط، ایجاد تنوع در زندگی، روابط عاطفی صمیمی، سرگرمی‌های متفاوت به ویژه «مسافرت» بهبود می‌یابد و بدون درمان دارویی و مراجعه به پزشك سلامت خود را باز می‌یابد بنابراین توصیه می‌شود با مشاهده علایم افسردگی و حتی قبل از بروز علایم نكات فوق را كه برای همه امكان‌پذیر است رعایت نموده و با توجه به اصل پیشگیری بهتر از درمان است از ابتلاء به افسردگی، جلوگیری نماییم. و مهمتر از همه اینكه در فصول مسافرت (تعطیلات نوروز، تابستان و …) از سفر به عنوان واكسن پیشگیری و داروی درمان‌كننده استفاده كنیم و با سفرهای دور و نزدیك به سلامت خود، خانواده و جامعه كمك نماییم.

پروین محمدی