جامعه شبكه بندی شده چشم انداز و گزینه های فن آوردی

جهان كنونی, جهان در حال گذار شمرده می شود برای درك پدیدهء گذار, لازم است كه اندكی در نظریهء خلقت تعمق كنیم ابتدا به نظریهء انفجار بزرگ دربارهء تشكیل جهان نگاهی می افكنیم به بیان خیلی ساده, این نظریه بر آن است كه زمان ابتدای جهان, انفجار بزرگی بود كه در یك پوستهء تخم مرغی شكل به وقوع پیوست و از آن پس مداوماً در حال گسترش بوده است

جهان در حال گذار

جهان كنونی، جهان در حال گذار شمرده می‌شود. برای درك پدیدهءگذار، لازم است كه اندكی در نظریهء خلقت تعمق كنیم. ابتدا به "نظریهء انفجار بزرگ" دربارهء تشكیل جهان نگاهی می‌افكنیم. به بیان خیلی ساده، این نظریه بر آن است كه زمان ابتدای جهان، انفجار بزرگی بود كه در یك پوستهء تخم‌مرغی شكل به وقوع پیوست و از آن پس مداوماً در حال گسترش بوده است. در چند ثانیهء اول، میزان انبساط بسیار زیاد بود و ما دانسته‌های اندكی دربارهء شكل‌گیری جهان داریم. ولی بعد از آن، میزان انبساط كاهش یافت و همچنان كم و كم‌تر شد. نتیجهء منطقی این است كه روزی در آیندهء دور، میزان انبساط به صفر می‌رسد و فرایندی از انقباض آغاز می‌شود. در ابتدا میزان انقباض بسیار اندك خواهد بود . با گذشت زمان افزایش می‌یابد. پس از زمانی بسیار بسیار دراز، میزان انقباض ممكن است چنان زیاد شود كه در عرض چند ثانیه كل جهان همچون پوسته‌اس تخم‌مرغی شكل، در هم فشرده شود. آنگاه است كه اثری از خلقت یا جهان نخواهد بود. این پوستهء تخم‌مرغ شكل ممكن است مدت‌های بسیار مدید غیرفعال باشد تا این كه بار با یك انفجار بزرگ، حركت را از سر بگیرد.حال این نظریه را با نظریهء باستانی هند در باب خلقت كه با مفاهیم "پرالایا"(۱) و "ماهاپرالایا"(۲) بیان می‌شود مقایسه كنید. بر طبق این نظریه، هر چرخهء خلقت دارای چهار "یوگا" در درون خویش است: "ساتیایوگا"(۳) ، "تره‌ثایوگا"(۴) ، "دواپارایوگا"(۵) و "كالی یوگا"(۶) . انتهای هر یك از سه یوگای اول با تبدیل تودهء خاكی به اجسام آبی و تبدیل تودهء آبی به اجسام خاكی مشخص می‌شود. در طی "ماهاپرالایا" همه چیز شكلی پیچیده می‌یابد و كل خلقت به تكه‌ای بی‌حد و قیاس از نور بدل می‌گردد. به بیان علمی نوین، این نظریهء باستانی را می‌توان به ترتیب زیر بیان كرد: "چرخهء خلقت و فروپاشی جهان ادامه می‌یابد. هر چرخه دارای چهار چرخهء كوچك‌تر در درون خویش است. در انتهای هر چرخهء كوچك، زندگی بر روی زمین به انتها می‌رسد و اجسام آبی و توده‌های خاكی جابه‌جا می‌شوند. در پایان یك چرخهء بزرگ، كل جهان دستخوش یك فرایند اضمحلال می‌شود و همه چیز به حالت نور ("جیوثی")(۷) می‌رسد. پس از یك دوام دیرپا در حالت نور، جهان برای آغاز چرخه‌ای جدید، خود را آماده می‌كند".نظریهء باستانی هند از این جزئیات بسیار پیش‌تر می‌رود. مثلاً می‌گوید كه هر چرخهء كوچك به چهار چارك تقسیم می‌شود. "مانترا"ی(۸) هر روزه كه حتی امروزه نیز در بسیاری از خانواده‌های هندی خوانده می‌شود می‌گوید كه عصر كنونی بخشی از چارك اول از چرخهء كوچك چهارم (كالی یوگا) از بیست و هشتمین چرخهء خلقت است. بر طبق سالنمای هندی (پانچانگا) (۹) ما بیش از ۵۰۰۰ سال از این چارك را گذراندهایم و ۱۲۵۰۰۰ سال دیگر از آن باقی است. این‌ها اعداد جالبی هستند و نباید همینطوری آنها را كنار گذاشت. یافته‌های دیرین _ گیاهشناسان(۱۰) غالباً با این اعداد و ارقام مطابقت دارد.

بر طبق متون مقدس هندی، خلقت بازی خداوند (یا آن‌گونه كه بعضی‌ها دوست دارند، طبیعت) است. خداوند دست به بازیی می‌زند كه چه بسا چندین قرن به درازا بكشد و در پایان، بازی جاری تمام می‌شود و بازی جدید همراه با یك دورهء گذار آغاز می‌گردد. این فرض، با توجه به این نكته كه تحولات عمدهء جهانی در هر چند قرن رخ میدهند قابل توجه است.چندان تردیدی نداریم كه جهان هم‌اكنون در حال گذار است. نظم كنونی جهان رو به اضمحلال می‌رود و نظم جهانی نوینی در حال استقرار است. برخلاف بسیاری از دیگر اغتشاشات جهانی، گذار كنونی به شیوه‌ای كاملاً آرام انجام می‌گیرد و شاید بتوان آن را "انقلاب خاموش" در خلقت نامید. آنجه در قالب بحران‌های اقتاصدی، ناپایداری‌های سیاسی، رسوایی‌ها و شیادی‌ها در نقاط گوناگون جهان شاهد آن هستیم شاید بخشی از هرج و مرجی است كه معمولاً پیش از استقرار نظم جدید روی می‌دهد.آنچه در نظم نوین جهان در حال حاضر برای ما بر جای مانده، امكان حدس و گمان است. در هر حال، نشانه‌های چندی در دست است كه ظاهراً تردیدی در آن‌ها نیست. این نشانه‌ها عبارت‌اند از:

● چشم‌اندازهای انسانی از علم و فن‌آوری؛

● تجدید حیات ارزش‌های انسانی و ملاحظات اجتماعی؛

● محوریت فن‌آوری اطلاعات؛

● مشاركت حقیقی با طبیعت.

بر این بستر است كه باید به جامعهء اطلاعاتی در حال تحول و شبكه‌بندی شده نگریست.

جامعهء اطلاعاتی شبكه‌بندی شدهء فردا

پیشرفت‌های سریع در فن‌آوری اطلاعات باعث مهارگسیختگی نیروهایی شده كه در حال شكل دادن ساختار بنیادین جامعهء ما و اثرگذاری بر آن هستند. ادراكات نوین در باب چگونگی سازماندهی كار، چگونگی تولید و تجارت، چگونگی اداره و خلق ثروت، باعث شده كه دانش، اطلاعات و ارتباطات در كانون تلاش‌های انسانی قرار گیرند. در جامعهء شبكه‌بندی شده زندگی چگونه خواهد بود؟ افراد چه مشاغلی خواهند داشت؟ آیا اداراتی خواهند بود كه مردم به آنجا بروند و كار كنند؟ آیا مدارسی خواهند بود كه كودكان در آنجا بروند و كار كنند؟ آیا جامعهء شبكه‌بندی شده به‌طور خودكار برخی از معضلات زیست محیطی مثل آلودگی را كه در حال حاضر موجودیت انسان را مورد تهدید جدی قرار داده، حل خواهد كرد؟ تأثیرات جامعهء اطلاعاتی شبكه‌بندی شده بر فرهنگ مردم سراسر جهان چه خواهد بود؟ با وجود تحول زیرساختار اطلاعاتی جهانی (GII) (۱۱) و گسترش شبكه‌ها بر پهنهء دنیا، آیا مفهوم كشورهای بدون مرز به واقعیت خواهد پیوست؟ این‌ها موضوعات اجتماعی عمده‌ای هستند كه باید به آن‌ها پرداخت، اما پاره‌ای جابه‌جایی‌های كلان را نیز می‌توان مشاهده كرد.

۱. خانه محوری به جای اداره محوری

در جامعهء اطلاعاتی، احتمالاً خانه به جای اداره مركز فعالیت خواهد بود. با توجه به این نكته كه امروزه ۳۵ درصد از كاركنان گروهی در ایالات متحده "تله كامیوتر"ها(۱۲) هستند، روشن می‌شود كه جامعهء شبكه‌بندی شده قطعاً به جامعه‌ای كم‌سفرتر _ اگرنه بی‌سفر _ منتهی خواهد شد. داشتن مكان فیزیكی، ارتباطی با توانایی دریافت یا تحویل خدمات نخواهد داشت و این امر باعث تحولات جدی در فرهنگِ كار خواهد شد. ساعات كاری شناور، همراه با مدیریت خلاقانهء منابع و نیروی انسانی، نویدبخش افزایش بهره‌وری است. برآورد می‌شود كه افراد شاغل جهان به‌طور متوسط بالغ بر ۲۰ درصد از زمان فعال روزانهء خود را در سفر می‌گذرانند. فعالیت خانه محور(۱۳) با صرفه‌جویی زمان سفر، به خلاقیت، ابتكار و بهره‌وری بیش‌تر منجر خواهد شد. فرهنگ تله كامیوتی همراه با فعالیت‌های خانه محور نهایتاً به اقتصاد خانه محور خواهند انجامید.

۲. آمیزش اجتماعی به‌جای آمیزش كاری

مشخصهء جامعهء كنونی، شكل‌گیری اجتماع برمبنای مراكز كاری است. كسانی كه در یك اداره یا كارخانهء واحد كار می‌كنند به تشكیل پیوندهایی از قبیل انجمن، اتحادیه و باشگاه علاقه‌مندند. فعالیت‌های اجتماعی معمولاً پیرامون چنین تشكل‌هایی متمركز می‌شود. در یك محیط خانه‌محور، جامعه از گروه‌هایی تشكیل می‌شود كه افراد آن‌ها دارای مشاغل و حرفه‌های متفاوتی در زندگی خود هستند. در چنین شرایطی، احتمال می‌رود كه یك آمیزهء اجتماعی حقیقی به ظهور برسد.

۳. تولید جمعی به‌جای تولید انبوه

مشخصهء چند سدهء تولید انبوده و برپایی كارخانه‌های بزرگ صنعتی بوده است. این امر به دلالی قدرت بین نیروی كار و مدیریت منجر می‌شود كه مشخصهء آن اعتصاب، تعطیلی، و ... است. در جامعهء شبكه‌بندی شده، اقامتگاه‌های اجتماعی كوچك و خودكفا ظهور خواهند كرد. نیازهای اجتماع در محل و از تولیدات موجود در محیط طبیعی آن تأمین خواهد شد. مفهوم انجمن‌ها و اتحادیه‌ها چه بسا كه در جامعهء شبكه‌بندی شده رنگ ببازد. این امر همچنین متضمن آن است كه تولید در محل و با تعداد كثیری از افراد دخیل در تولید كالاهای درخواستی انجام گیرد. این سناریوی جالبی برای اشتغال گسترده و برای غلبه بر مشكلات كنونی ناشی از بیكاری است.

۴. عوامل دیگر

طیفی از تحولات چشمگیر دیگر نیز هستند كه می‌توان دربارهء آن‌ها بحث و بررسی كرد، كه موارد زیر از آن جمله‌اند:

- گذار از مركزیت به پراكندگی؛

- گذار از جامعهء هدایت شده به جامعهء هدایتگر؛

- گذار از آموزش گروهی به آموزش خصوصی؛

- گذار از رقابت به همكاری؛

- تحقیق مفهوم جهان به مثابه یك كل واحد؛

- گذار از كتابخانه‌ها به تالارهای دانش الكترونیكی؛

- گذار از پیام پراكنی ]یكسویه[(۱۴) به تعامل.

توصیف جامعهء اطلاعاتی شبكه‌بندی شده

جامعهء شبكه‌بندی شده را می‌توان با پنج ویژگی زیر توصیف كرد:

- هركس

- هروقت

- هرجا

- هراطلاعات

- هرقالب(۱۵)

یك جامعهء شبكه‌بندی شدهء تمام عیار متضمن آن است كه "هركس" از افراد روی زمین به این شبكه دسترسی داشته باشد. اتصال شبكه‌ای در خانه، به یكی از تسهیلات زیرساختاری اساسی همچون اتصال به شبكهء برقرسانی با آبرسانی بدل خواهد شد. هنگامی كه جامعهء اطلاعاتی شبكه‌بندی شده به‌طور كامل ایجاد شود، باید برای شخصی از فقیرترین روستاهای جهان، دسترسی به منابع اطلاعاتی موجود در ثروتمندترین شهرهای جهان امكانپذیر گردد.

زیر ساختارهای شبكه‌ای كه انتظار می‌رود در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و ۳۶۵ روز سال فعال باشند، اختلافات زمانی و ایام تعطیلی را به موضوعی نامرتبط با سبك زندگی افراد بدل می‌كنند. هزینهء دسترسی به منابع اطلاعاتی موجود در كشورهای مختلف، ارتباطی با زمان دسترسی یا روزهای هفته نخواهد داشت. آنچه ]در این شرایط[ مهم است نیاز و راحتی شخصی است كه به اطلاعات دسترسی می‌یابند. مزیت "هرزمانی" به رشد فرهنگ "درخواستی"(۱۶) كمك خواهد كرد و انعطاف بیش‌تر در سبك زندگی افراد و مجامع را ممكن خواهد ساخت.

"هرجا" متضمن دسترس‌پذیری اطلاعات و نیز منابع اطلاعاتی برای افرادی است كه در پی دسترسی به آن‌هایند. باید برای یك فرد از هر جای دنیا، امكان دسترسی به یك منبع اطلاعاتی مستقر در هر جای دیگر دنیا فراهم شود. زمانی ك شخص بتواند از هر جای دنیا، فارغ از محل اقامت خود، به اطلاعات دسترسی یابد، مفهوم دسترسی مستقل از مكان به واقعیت خواهد پیوست. اجرای چنین طرحی مستلزم تعیین هویت جهانی برای افراد است، هویتی كه در دورهء حیات آن فرد ثابت می‌ماند. در واقع، می‌توان به كودكان، به محض این كه متولد می‌شوند یك "كد" اختصاص داد و در طول زندگی او بر روی زمین، با همان كد او را شناسایی كرد. این تصورات تا حدی دور از دسترسی به‌نظر می‌آیند، ولی تحقیق‌ناپذیر نیستند.با تأكید بیش‌تر و بیش‌تر بر حق دسترسی به اطلاعات، هر اطلاعاتی را باید برای هر یك از افراد روی زمین دسترس‌پذیر كرد. برخی اطلاعات را می‌توان قیمتگذاری و برخی دیگر را رایگان كرد، اما دسترسی به هر اطلاعاتی باید عملی شود. گذار به این سناریو را می‌توان در خط‌مشی‌های اطلاعاتی كشورهای گوناگون مشاهده كرد.جامعهء شبكه‌بندی شده نباید هیچ مانع مرزی ایجاد كند و باید بتواند اطلاعات را در هر شكلی كه برای گیرنده قابل درك باشد انتقال دهد. ماشین ترجمهء همزمان شاید به واقعیت بپیوندد. در این بستر، وجود یك زبان واسطه برای بیان دانش، اهمیت بسیار می‌یابد.محیط ارتباطی كنونی عمدتاً دارای ماهیت یكسویه است: روزنامه‌ها، مجلات عمومی و علمی، تلویزیونن رادیو و … در جامعهء شبكه‌بندی شده، این محیط عمدتاً ماهیتی تعاملی خواهد یافت.

فن‌آوری‌های ارتباطی

سه فن‌آوری ارتباطی هستند كه انتظار می‌رود در شكل‌گیری جامعهء شبكه‌بندی شدهء مكمل بازی كنند: تارهای نوری(۱۷) ، ماهواره‌ها، و رادیوی برد كوتاه. هر یك از این فن‌آوری‌ها قادر به رفع برخی از نیازهای مهم جامعه شبكه‌بندی شده هستند: تارهای نوری، باندپهنا(۱۸) را فراهم می‌آورند؛ ارتباط ماهواره‌ای اتصال منطقه‌ای از راه دور را تأمین می‌كند؛ و ارتباطات رادیویی برد كوتاه نویدبخش كیفیت مناسب در آخرین حلقهء اتصالات است. بنابراین، اتظار می‌رود كه همگی این‌ها در دنیای فردا به‌خوبی و خشوی در كنار یكدیگر زندگی كنند.

۱. تار نوری

تار نوری به دلیل قابلیت فوق‌العاده در انتقال داده‌ها به سرعت هر چه تمام‌تر جایگزین سیم‌ها مسی معمولی در برخی از اجزای مخابراتی می‌شود. این تارها بر خلاف سیم‌های مسی این مزیت را دارند كه در برابر اختلالات الكترومغناطیسی ایمنی كامل دارند و سبك وزن و ارزانقیمت هستند. نظراً، یك رشتهء تار نوری می‌تواند باندپهنایی برابر ده تریلیون (۱۰۱۳) بیت در ثانیه فراهم آورد.

---