گره هزار سری به نام تحریم ایران

ائتلاف واشنگتن علیه تهران در آستانه فروپاشی قرار دارد

در صورتی که کنگره باز هم برای افزایش تحریم‌ها پافشاری کند ریسک فروپاشیدن ائتلاف جهانی تشکیل شده در برابر ایران وجود دارد و در این بین کشورهای اروپایی در زمره نخستین کشورهایی خواهند بود که این ائتلاف را ترک می‌کنند چرا که آنها بیش از این نمی‌توانند متحمل ضرر اقتصادی ناشی از عدم همکاری با ایران شوند. در چنین شرایطی است که کاخ سفید در مورد همکاری‌های آتی با اروپا – به عنوان مثال موضع‌گیری مشترک برای تحریم روسیه- نیز دچار مشکل خواهد شد

به همان اندازه که ظرفیت غنی‌سازی در ایران برای امریکا و متحدان اروپایی‌اش که خواستار دستیابی به یک توافق نهایی با ایران هستند، نگران‌کننده است، چگونگی لغو تحریم‌هایی که در هشت سال اخیر به تدریج تار و پود خود را مستحکم‌تر کرده‌اند نیز دغدغه ایران به شمار می‌رود.

توجیه داخلی توافق بر سر تعداد سانتریفیوژها در ایران دشوار است اما شاید کار باراک اوباما، رییس‌جمهور امریکا و تیم سیاست خارجی‌اش در راضی کردن کنگره برای لغو تحریم‌ها پس از توافق نهایی سخت‌تر باشد، آن هم سناتورهایی که از هم اکنون با نیم نگاهی به انتخابات میان‌دوره‌یی می‌کوشند با موضع‌گیری‌هایی نظیر تشدید تحریم‌ها علیه ایران، برای محکم کردن جای پای خود در انتخابات آینده ژست سیاسی بگیرند.

تهران می‌خواهد تمامی تحریم‌ها پس از به اجرا درآمدن توافق نهایی لغو شوند اما حتی میانه‌رو‌ترین مقامات واشنگتن نیز از تعدیل تحریم‌ها سخن به میان می‌آورند و نه لغو آنها. وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌یی امریکا نیز بارها بر این نکته تاکید کرده است. در چنین شرایطی باوجود برخی گشایش‌های حاصل شده پس از اجرای برنامه اقدام مشترک ژنو، همچنان ساختار چندلایه تحریم‌ها در زمینه‌هایی ایجاد محدودیت می‌کند که به عنوان هدف تعریف نشده است. مواد غذایی و دارویی و حتی بخش مسکن در ایران نیز از تحریم‌هایی متاثر شده است که هدف آنها محدود کردن برنامه‌های هسته‌یی ایران بوده است.

رویترز در گزارشی در این زمینه می‌نویسد: رژیم تحریم‌هایی که ایالات متحده و اتحادیه اروپا علیه ایران تحمیل می‌کنند شامل تجارت کالاهای بشردوستانه مانند محصولات دارویی نمی‌شود. اما همچنان بسیاری از بانک‌ها از هر گونه نقل و انتقال مالی که به ایران مربوط می‌شود، خودداری می‌کنند. اخیرا بانک بی ان پی پاریباس فرانسه به دلیل انجام نقل و انتقال‌های مالی برای ایران که امریکا می‌گوید نظام تحریم‌ها را نقض کرده به پرداخت ۸ میلیارد و ۹۷۰ میلیون دلار جریمه محکوم شده است.

از سوی دیگر مقامات ایران تاکید دارند که همین تحریم‌هایی که امریکا می‌گوید شامل غذا و دارو نمی‌شود، باعث افزایش هزینه‌ها و کمبود دارو برای بیماران شده است.

در این بین به نظر می‌رسد که بخش بانکداری مشکل اصلی است زیرا بسیاری از بانک‌ها حتی در مواردی که چراغ سبز امریکا مشاهده می‌شود، از معامله با ایران خودداری می‌کنند و این روند پیچیده به افزایش هزینه‌ها و دشوار‌تر شدن تجارت با ایران منجر می‌شود. البته مقامات امریکایی می‌گویند که واشنگتن نسبت به این مشکل آگاه است و گام‌هایی را در جهت رفع این موانع برمی‌دارد.

نگرانی از جریمه‌های مالی

گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از محموله‌هایی که در راه ایران هستند برای ماه‌ها وارد کشور نمی‌شوند زیرا بانک‌های منطقه‌یی یا بین‌المللی از انجام نقل و انتقال‌های مالی مربوط به تسویه صورتحساب‌ها خودداری می‌کنند. بانک اچ‌اس‌بی‌سی که بزرگ‌ترین بانک اروپا به شمار می‌رود در زمره این بانک‌ها قرار دارد که ترجیح می‌دهد ریسک معامله با ایران را متحمل نشود چرا که احتمال نقض تحریم‌ها و مواجهه با جریمه‌های سنگین وجود دارد. یک مقام بانک مرکزی ایران می‌گوید که بانک‌های بین‌المللی و حتی بانک‌های منطقه‌یی از تعامل با ایران خودداری می‌کنند. البته ایران در تلاش است جایگزین‌هایی برای این بانک‌ها پیدا کند. این در حالی است که یک مقام خزانه‌داری امریکا می‌گوید که واشنگتن صدور گواهینامه‌های صادرات مواد غذایی، محصولات کشاورزی و دارویی به ایران را گسترش داده است. از سوی دیگر امریکا در ماه‌های اخیر دو کانال بشردوستانه در اروپا و آسیا ایجاد کرده که تجارت قانونی با ایران را تسهیل می‌کنند. به گفته او بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی زیادی در این چارچوب همکاری دارند. البته او به نام این بانک‌ها و شرکت‌ها اشاره نمی‌کند اما تاکید می‌کند که این کانال‌ها تاکنون بسیار مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

یک مقام امریکایی دیگر نیز از افزایش علاقه‌مندی بانک‌ها و شرکت‌ها به همکاری با ایران سخن می‌گوید. او می‌گوید که برنامه اقدام مشترک ژنو برخی از مشکلاتی که در گذشته در تجارت بانک‌های بین‌المللی با ایران در زمینه فروش مواد غذایی وجود داشت را حل کرده است. اماهمچنان هم بسیاری از بانک‌ها از بیم آنکه مبادا مجازات شوند، صورت مساله همکاری با ایران را پاک کرده‌اند.

تحمیل فشار بر اروپا

اما علاوه بر ایران که هدف تحریم‌ها تعریف شده است حتی متحدان کلیدی امریکا در آن سوی آتلانتیک نیز از پیامد این تحریم‌ها در امان نمانده‌اند. بسیاری از شرکت‌های اروپایی از سال ۲۰۰۶ تاکنون ناگزیر به ترک ایران شده‌اند یا اینکه روابط خود را با ایران محدود کرده‌اند. اقدامی که ضرر مالی هنگفتی برای اروپاییان به همراه داشته است. با توجه به پتانسیل‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در ایران به خصوص در بخش انرژی، غول‌های اروپایی عرصه را به رقبای چینی خود واگذار کرده‌اند و تنها نظاره‌گر سود چین از تحریم‌های اعمالی علیه ایران هستند.

تحلیلگران می‌گویند در صورتی که کنگره باز هم برای افزایش تحریم‌ها پافشاری کند ریسک فروپاشیدن ائتلاف جهانی تشکیل شده در برابر ایران وجود دارد و در این بین کشورهای اروپایی در زمره نخستین کشورهایی خواهند بود که این ائتلاف را ترک می‌کنند چرا که آنها بیش از این نمی‌توانند متحمل ضرر اقتصادی ناشی از عدم همکاری با ایران شوند. در چنین شرایطی است که کاخ سفید در مورد همکاری‌های آتی با اروپا – به عنوان مثال موضع‌گیری مشترک برای تحریم روسیه- نیز دچار مشکل خواهد شد.