نرخ ارز گران است یا ارزان

ثبات اقتصادی و اثرات آن در حوزه های پولی, ارزی و سیاستی از دیدگاه دکتر محمدحسین ادیب, عضو بازنشسته هیأت علمی دانشگاه اصفهان

شاخص برابری قدرت خرید، مهمترین شاخصی است که نشان می‌دهد نرخ ارز در یک کشور تا چه اندازه واقعی است. در این شاخص، قدرت خرید قیمت هزار و ۸۰۰ قلم کالا در ۱۹۶ کشور با آمریکا مقایسه می‌شود. نتایج نشان می‌دهند که در ۱۶۲ کشور از بین کشورهای مذکور، شاخص برابری قدرت خرید در هر کشور، تنها در حدود۲۰ درصد با آمریکا تفاوت دارد که این تفاوت یا بیش از قدرت خرید در آمریکا است و یا کمتر از آن. به عبارت دیگر، قیمت کالاها و خدمات با نرخ ارز موجود کشورها فقط تا ۲۰ درصد با آمریکا تفاوت دارد و این نشان می‌دهد نرخ ارز در ۱۶۲ کشور تقریباً واقعی تعیین شده است.

اما در ۳۲ کشور دیگر، قیمت کالاها با آمریکا بسیار متفاوت است. ایران، هند، ویتنام و چین در زمره این کشورها هستند.

در این ارتباط با مراجعه به آمارهای رسمی و بانرخ ۹۵۰ تومانی دلار، میزان محصولناخالص ملی ایران در حدود ۲۴۰ میلیارد دلار و با شاخص برابری قدرت خرید ۹۰۰ میلیارد دلار است. به عبارت صریح‌تر، با معیاری که نرخ ارز در ۱۶۲ کشور جهان تعیین شده است، نرخ دلار در ایران باید حدود ۳۰۰ تومان باشد که علت تعیین بالای نرخ ارز در ایران، پایین بودن بهره‌وری‌ در تولید کالاهای قابل مبادله با خارج است. بر این اساس می‌توان به میزان ۴۰ میلیارد دلار سوبسید پرداخت شده دولت برای‌ ۲۰ میلیارد دلار صادرات در سال ۸۶ استناد کرد که این امر حکایت از این حقیقت دارد که روند کنونی صادرات غیرنفتی در کشور، مولد فقر عمومی است و آنچه که واقعا ۶۰ میلیارد دلار ارزش دارد، به قیمت ۲۰ میلیارد دلار صادر می‌شود و اگر صادرات غیرنفتی متوقف شود این ۴۰ میلیارد دلار در اقتصاد کشور باقی می‌ماند.

مجموع عوامل فوق نشان می‌دهند اگر ۳۰۰ درصد تورم در اقتصاد ایران ایجاد شود و نرخارز ثابت بماند، نرخ ارز در ایران با معیار تعیین نرخ ارز در ۱۶۲ کشور جهان سازگار شده است. لذا ذکر این نکته حایز اهمیت است که نرخ ارز در ایران واقعی نیست و سخن از ثبات اقتصادی تا قبل از واقعی شدن نرخ ارز با جریان پیچیده واقعیت تصادم دارد.

● قیمت کالا

اگر هر خانواده ایرانی در ماه ۵۰۰ هزار تومان هزینه کند، با لحاظ کردن ۱۸ میلیون خانواده در کشور، در سال ۱۰۸ هزار میلیارد تومان خرید کالا در کشور صورت می‌گیرد. با فرض قیمت ۷۰ دلار برای هر بشکهنفت، دولت ایران حدود ۵۴ هزار میلیارد تومان یارانه انرژی پرداخت می‌کند. بر این اساس، حذف یارانه انرژی، تورمی حدود ۳۴ درصد ایجاد می‌کند، چراکه هزینه‌های خانوار ایرانی به ۱۶۲ هزار میلیارد تومان افزایش می‌یابد. هرچند این شیوه برای محاسبه تورم ایجاد شده ناشی از حذف یارانه انرژی ایراداتی دارد، اما دورنمایی است از تورم ایجاد شده پس از سیاست حذف یارانه‌ها در کشور. ناگفته پیدا است تا زمانی که یارانه انرژی حذف نشود، قیمت کالاها و خدمات در ایران قیمت‌های تحریف شده هستند و جامعه بر اساس قیمت‌های غلط سرمایه‌گذاری می‌کند.

● نرخ‌های تعرفه

سؤال آن است که آیا نرخ‌های تعرفه گمرکی در ایران واقعی هستند؟ متوسط تعرفه گمرکی در کشورهای عضو WTO، ۶/۳ درصد است و ۴۰ درصد از کالاها معاف از پرداخت حقوق گمرکی هستند،به عبارت دیگر، متوسط نرخ تعرفه برای کالاهای مشمول تعرفه حدود ۶ تا ۷ درصد است.در حالی که تعرفه کالاهای ساخته شده در ایران بین ۳۰ تا ۸۰ درصد است و در نتیجه قیمت بسیاری ازکالاهای ساخته شده ایرانی ۲ تا ۳ برابر بازارهای جهانی است و این نشان می‌دهد که اقتصاد دچار عدم تعادل جدّی است.

● ثبات اقتصادی

ارزیابی اقتصاددانان از ثبات اقتصادی ارزیابی مثبتی است، اما ثبات پدیده‌ای است که پس از جراحی اقتصادی در سه حوزه نرخ ارز، قیمت کالاها و تعرفه‌های گمرکی حاصل می‌شود. هر اندازه جراحی اقتصادی در ۳ حوزه فوق با سیاست‌های تأخیری انجام شود، اقتصاد ایران با سرعت بیشتری به سوی "شوک درمانی" حرکت می‌کند. جامعه باید هم از جراحی اقتصادی و هم از ثبات اقتصادی در کنار یکدیگر ارزیابی مثبت داشته باشد، اما دسترسی به دومی فقط زمانی ممکن است که قیمت‌گذاری کالاها و خدمات، نرخ ارز و تعرفه بر اساس قوانین بازار تحقق یافته باشد. از ۱۷۲ کشوری که با ضوابط WTO در فاز ثبات اقتصادی قرار دارند، همه از سه مرحله فوق عبور کرده‌اند.