حفره خشک درد بی دندان

عارضه «حفره خشک» یکی از عوارض خارج کردن دندان از حفره دهان است

هنوز به طور دقیق علت بروز ضایعه «حفره ملتهب» یا «حفره خشک» شناخته نشده اما بررسی‌های آماری نشان می‌دهند که به طور متوسط ۲ درصد از حفره‌های دندانی در محل دندان‌‌های بیرون ‌آورده‌شده به این ضایعه مبتلا می‌شوند...

این درصد شیوع برای دندان‌های عقل نهفته در فک پایین به ۲۰ درصد می‌رسد.

اگر چه هنوز توضیح قانع‌کننده‌ای در مورد علت این عارضه بیان نشده اما بررسی‌های انجام‌شده پاره‌ای عوامل مستعدکننده را در این مورد مطرح ساخته‌اند.

شواهد بالینی نشان می‌دهند که در یک زمینه عفونی، میزان شیوع «حفره خشک» افزایش می‌یابد. بیرون آوردن دندان‌ها در یک عفونت حاد به عنوان نمونه خارج کردن دندان عقل در حقیقت در حالت عفونت حاد با درد دهان‌هایی که سطح بهداشت بسیار پایین دارند یا مخاط و لثه‌ها عفونی و ملتهب هستند یا هنگامی که در شرایط بیرون آوردن دندان‌ها، دستکش و ابزار دندان‌پزشک به خوبی تمیز و ضدعفونی‌ نشده باشند، اغلب بروز حفره خشک را به دنبال دارد.

● ضربه

هم تجربه و هم مطالعات بالینی نقش ضربه را در بروز حفره خشک مورد تاکید قرار داده‌اند. معمولا هنگامی که بیرون آوردن یک دندان با ترومای زیاد همراه باشد باید در انتظار وقوع حفره خشک بود.

● ترکیبات موجود در محلول بی‌حسی

قبلا تصور می‌شد داروهای تنگ‌کننده شریانی موجود در داروهای دندان‌پزشکی از قبیل اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین باعث انقباض سرخرگ و کمتر رسیدن خون به حفره دندان و در نتیجه عدم تشکیل لخته می‌شوند. اساس این فرضیه شواهد تجربی و بالینی موجود و مبتنی بر این اصل بود که میزان شیوع حفره خشک در فک پایین که از ذخیره خونی کمتر و محدودتری نسبت به فک بالا برخوردار است به مراتب زیادتر است. با این همه مطالعات آماری و تجربی نشان داد که کاربرد مواد بی‌حس‌کننده بدون هرگونه داروی رگ‌ فشار یا کاهش چشمگیری در میزان شیوع حفره خشک ایجاد نکرده‌اند و بنابراین امروزه این نظریه چندان مقبول نیست.

● سیگار

پاره‌ای عوامل دیگر، میزان بروز حفره خشک را پس از بیرون آوردن دندان‌ها افزایش می‌دهند؛ از جمله استعمال دخانیات و استفاده از قرص‌های ضدبارداری توسط خانم‌ها، تقریبا نقش ثابت‌شده‌ای در بالا بردن میزان شیوع این عارضه دارند. به بیماران مبتلا به استعمال دخانیات باید اکیدا توصیه کرد تا دست‌کم ۵ روز پس از بیرون آوردن دندان‌ها از کشیدن سیگار و سایر مواد دخانی پرهیز کنند.

● این ضایعه دردناک

«حفره خشک» معمولا از روز سوم یا چهارم پس از عمل با احساس درد شدید در حفره دندان و احساس طعم و بوی نامطبوع در دهان آغاز می‌شود. به ندرت ممکن است این عارضه با التهاب غدد لنفاوی یا تورم مختصر مخاط در سمت مبتلا همراه باشد. معمولا درد حاصله به صورت مداوم، تند و شدید و در مواردی نیز گنگ و متناوب است. به طوری که در اغلب اوقات حتی با دردهای ناشی از آماس پالپ اشتباه می‌شود. اگر درمان برای این عارضه صورت نگیرد معمولا این دردها ممکن است دو تا سه هفته به طول انجامیده و خود به خود فروکش کنند اما مواردی نیز مشاهده شده که حتی با وجود درمان، درد بیمار ماه‌های متوالی ادامه یافته است.

● درمان این ضایعه چیست؟

فلسفه درمان در «حفره خشک» براساس برداشتن قطعات لخته متلاشی شده و تمیز کردن ساکت و پوشاندن استخوان برهنه داخل حفره دندانی است. به این منظور پس از بی‌حس‌کردن بیمار ابتدا به کمک شست‌وشو با نرمال سالین گرم یا آب‌اکسیژنه با غلظت حداکثر ۳ درصد خرده‌های لخته عفونی و متلاشی شده و بقایای موادغذایی و انساج نکروزه را کاملا خارج می‌کنیم و پس از خشک کردن حفره با پنبه یا گاز استریل، خمیر اژنول اکسیدودوزنگ را (پس از فشردن در میان گاز استریل خشک و گرفتن اژنول اضافی که اثر تحریک‌کننده دارد) در داخل حفره قرار می‌دهیم. می‌توان نوار کوچکی از گاز یا قطعه‌ای از پنبه استریل را به این خمیر آغشته کرده و در داخل حفره قرار داد. این پانسمان علاوه بر اثر تسکینی ناشی از اکسید روی،‌خاصیت مسدودکننده دارد یعنی از نفوذ بزاق و باکتری‌های فلور دهانی به داخل حفره که سبب تحریک استخوان بدون پوشش و ایجاد درد شدید می‌شوند جلوگیری به عمل می‌آورد. تا زمانی که درد بیمار ادامه دارد هر ۲۴ ساعت باید این عمل را تکرار کرد یعنی پانسمان قبلی برداشته شود، حفره شست‌وشو داده شده و پانسمان جدید گذاشته شود. پس از قطع درد بیمار،‌ باید پانسمان را خارج و داخل حفره را به دقت بررسی کرد. چنانچه در دیواره و کف، جوانه‌های بافت نرم که علامت شروع ترمیم است دیده شود دیگر نیازی به پانسمان نیست و تنها باید به بیمار گوشزد کرد تا با شست‌وشوی مکرر دهان از جمع‌شدگی بقایای غذایی که ممکن است سبب عفونت مجدد شوند در داخل ساکت جلوگیری کند تا زمانی که حفره التیام کامل یابد و پر شود. اما اگر در معاینه حفره، با لایه استخوانی خاکستری رنگ در جدار و کف حفره روبه‌رو شدیم به رغم نبودن درد باید تا جذب کامل این لایه استخوان نکروزه و تشکیل نسج نرم برای پیشگیری از عفونت مجدد پانسمان کنیم.

از کاربرد آنتی‌بیوتیک‌ها و سولفامیدها در داخل حفره دندان چه به صورت انفرادی یا به صورت مخلوط با مواد دیگر باید اجتناب کرد. این عمل علاوه بر بی‌حاصل بودن، عواقب سوء بعدی را نیز در پی خواهد داشت. ثابت شده است که کاربرد موضعی آنتی‌بیوتیک‌ها (مثلا پنی‌سیلین) یا سولفامیدها ممکن است سبب بروز حساسیت سیستمیک نسبت به آنها شود که خطرات جانی آتی را به دنبال خواهد داشت.

تجویز آنتی‌بیوتیک خوراکی نیز در درمان حفره خشک لزومی ندارد و تنها در مواردی از حفره خشک باید آنتی‌بیوتیک خوراکی برای بیمار تجویز کرد که عارضه با تب یا تورم مخاط همراه بوده و احتمال انتشار عفونت به بافت‌های اطراف، مطرح باشد. اگر نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک احساس شود اولین انتخاب پنی‌سیلین یا مشتقات آن خواهد بود.

دکتر سیدمهدی جعفری

متخصص جراحی دهان و فک و صورت و دانشیار دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی