نقدی بر متون فارسی مربوط به اطلاعات, جامعه اطلاعات و و اجلاس جهانی جامعه اطلاعات

اگر مترجمان ما, بدون استثناء, اصطلاح های information society , information age را به ترتیب, جامعه اطلاعات و عصراطلاعات ترجمه می کردند, هیچ وقت ضرورت نداشت چنین نقدی نوشته شود

اگر مترجمان ما، بدون استثناء، اصطلاح‌های information society , information age را به ترتیب، "جامعه اطلاعات" و "عصراطلاعات" ترجمه می‌کردند، هیچ وقت ضرورت نداشت چنین نقدی نوشته شود. اما معلوم نیست به چه دلیل، برخی از مترجمان ما، ترکیب‌های اسمی مذکور را خوش‌آهنگ یا با معنا نمی‌دانند و به جای اسم "اطلاعات" (information)ترجیح می‌دهند از صفت "اطلاعاتی" و گاهی نیز از اسم مصدر یا حاصل مصدر "اطلاع رسانی"، استفاده کنند.

نخستین پرسش ساده‌ای که در این رابطه مطرح می‌شود این است که ببینیم:

۱) معادل صفت "اطلاعاتی" در زبان انگلیسی چیست؟ ‌

از to inform و information، سه صفت با سه قالب لغوی مختلف و هر یک با کاربرد، معنا و مفهوم ویژه‌ای، مشتق می‌شود:

▪ informed به معنای مطلع و آگاه

▪ informative به معنای آموزنده

▪ informational به معنای اطلاعاتی و منسوب به اطلاعات

پس مترجمان ما تنها هنگامی مجاز به استفاده از صفت " اطلاعات" هستند که در متن مورد ترجمه، صفت informational (در انگلیسی) و یا informationelle (در فرانسوی) ذکر شده باشد.

پرسش دوم این است که ببینیم:

۲) به ازای اصطلاح "اطلاع رسانی"، در زبان انگلیسی چه واژه‌هایی را می‌توان گذاشت؟

از سال(۱۹۶۲) میلادی به بعد، تحت تاثیر "نظریه اطلاعات" که حدود ۲۰ سال پیش از آن وضع شده بود، "علم اطلاعات" نیز به وجود آمد که در انگلیس، این علم جدید را نخست information science و سپس informatics نامیدند و در فرانسوی، آن را "انفورماتیک" (informatique) خواندند. ما نیز، "انفورماتیک" را پذیرفتیم و از آن برای مثال، عبارت "شورای عالی انفورماتیک" را ساختیم. چندی بعد، پیشنهاد شد به جای "انفورماتیک"، از "داده‌ورزی" استفاده شود که توفیق چندانی نیافت. سپس "اطلاع رسانی" که تا پیش از آن (و تاکنون نیز) یکی از مهارت‌های کتابداری بود (و هست)،به جای انفورماتیک، پیشنهاد شد که با ایجاد "شورای عالی اطلاع رسانی"، این اصطلاح به سرعت جای خود را در گفتار و نوشتار ما، باز کرد. حال اگر مترجمی، این نام‌گذاری را به Inforation High Council ترجمه نمی‌کرد بلکه آن را (در عنوان انگلیسی این شورا): Information High Council ترجمه می‌نمود، باز هم ضرورتی نداشت، چنین مقاله‌ای نوشته شود. اما خطاهای صورت گرفته در ترجمه information از انگلیسی به فارسی و ترجمه اطلاع رسانی از فارسی به انگلیسی، نشان می‌دهد که برخی از مترجمان ما، نسبت به مسئولیت‌های خود ناآگاه هستند و شاید نمی‌دانند که باعث و بانی چه کج فهمی‌هایی شده و می‌شوند.

در هر صورت، آنچه باید بر آن تاکید شود، این است که:

▪ "اطلاع رسانی"، برابر با اطلاعات (Information)‌ نیست چون اگر منظور از این اصطلاح صرفا خدمات کتابداران باشد معادل آن می‌تواند information delivery باشد.

▪ و اگر منظور از "اطلاع رسانی"، علم اطلاعات و انفورماتیک است، معادل آن: یا information science است و یا informatics .

● جفا در حق "اطلاعات" و رواج غلط‌های مصطلح

آن دسته از مترجمان ما که ترکیب‌های اسمی:

information age , information technology و information societyرا (به ترتیب) "فناوری اطلاعاتی" و "جامعه اطلاعاتی" ترجمه کرده‌اند بی تردید و بدون شک در حق "اطلاعات" جفا کرده‌اند. حال، به چند روش می‌توان غلط بودن چنین برابریابی‌های غلط (و نابرابر) را نشان داد. در این مقال، از دو روش برای غلط بودن و ناموجه بودن چنین ترجمه‌هایی، استفاده می‌شود:

۱) از روش ترجمه معکوس

۲) از روش تطبیق

▪ در روش ترجمه معکوس، سعی می‌کنیم اصطلاح مورد نظر را از فارسی به انگلیسی برگردانیم و در معنای آن دقت کنیم.

▪ در روش تطبیق نیز، معادل‌های اصطلاح مورد نظر در زبان انگلیسی را در متون فرانسوی، اسپانیایی و عربی جست وجو می‌کنیم و ساخت آنها را با یکدیگر و با ساخت پیشنهاد شده از سوی مترجم فارسی زبان، مقایسه می‌کنیم.

اگر مترجمی اصطلاح information age را "عصر اطلاعاتی"، ترجمه کند و خواننده‌ای از اصطلاح مبداء (انگلیسی) بی خبر باشد و بخواهد آن را از زبان مقصد (فارسی) به زبان مبداء (انگلیسی)‌ بازگرداند حاصل کار، عبارت بی‌معنایی است که هیچ خواننده‌ آشنا به زبان انگلیسی قادر به درک درست آن نیست:(!)informational age

همین طور: informational society که ترجمه معکوس، از فارسی ناشیانه به انگلیسی من‌درآوردی غیر معیار است، هیچ کس را راضی نمی‌کند. این که چرا در ترکیب‌های مذکور، صفت "اطلاعاتی" نمی‌تواند، جای اسم "اطلاعات" بنشیند، دلایل زبان شناختی و مفهومی خاص خود را دارد که در این مقال نمی‌توان به آنها پرداخت اما بی‌ذکر این دلایل نیز، شم زبانی هر کسی که اندک آگاهی‌ای از زبان انگلیسی دارد حکم می‌کند که چنین جایگزینی‌ غلط است.

عباس پور خصالیان

---