ربا یعنی چه چرا ربا حرام است

پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی توضیحاتی درباره معنای لغوی واژه ربا منتشر کرد

معنای لغوی واژه «ربا»

پرسش: علمای لغت شناس کلمه «ربا» را که در قرآن کریم آمده چگونه معنا می کنند؟

پاسخ اجمالی: «راغب» مؤلف یکی از بهترین کتب لغت در زمینه قرآن، در معنی ربا می گوید: «ربا در لغت دارای دو معناست: 1- زیادی 2- علوّ و برتری». صاحب «مقاییس اللغهٔ» می گوید: «ربا به دو صورت آمده «ربا» و «رباء» و هر دو یک معنا دارد و آن زیادی و رشد و نموّ است». مؤلّف «لسان العرب» می گوید: «ربا به معنای زیادی و نموّ است». در مجموع، ربا در لغت عرب دارای سه معناست: زیادی، علو و نموّ و در عرف شرع، زیادی در معاملات یا وام با شرایط خاصّ است.

پاسخ تفصیلی: دیدگاه اهل لغت درباره واژه ربا

1- راغب در کتاب «مفردات»(1) می گوید: »ربا در لغت دارای دو معناست: 1) زیادی 2) علوّ و برتری»؛ سپس برای هرکدام از این دو، آیات قرآن را شاهد می آورد. در مورد معنای دوم: «فَاِذا اَنْزَلْنا عَلَیها الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ»(2)؛ (وقتی که آب [باران را] بر زمین [مرده بی آب و علف] فرستادیم زمین به جنبش درمی آید و رشد می کند).

بعضی از ادبای عرب «رشد و نمو» را هم جزیی از معنای «ربا» دانسته اند؛ بنابراین معنای ربا، فزونی توام با رشد است که این معنای سوم با آیه فوق سازگارتر است و «تربیت» را هم بدین جهت تربیت می گویند که فزونی در انسان به وجود می آید و انسان رشد و نموّ پیدا می کند.

این دانشمند معروف لغت سپس می افزاید: ربا هرگونه زیادی در سرمایه است ولی در عرف شرع به زیادی خاصّی اطلاق می گردد. خلاصه اینکه او برای ربا دو معنا ذکر کرده است: یکی «زیادی» و دیگری «رشد و نموّ».

2- صاحب «مقاییس اللغه» می گوید: ربا به دو صورت آمده «ربا» و «رباء» و هر دو یک معنا دارد و آن زیادی و رشد و نموّ است. به این ترتیب هر سه مفهوم را، در معنای ربا جمع کرده است.

3- مولّف لسان العرب ـ که از کتابهای لغت گسترده و فراگیر است ـ در این مورد می گوید: ربا به معنای زیادی و نموّ است.

4- و بالاخره صاحب «التحقیق فی کلمات القرآن الکریم» می فرماید: «و التحقیق انّ الاصل الواحد فی هذه المادّه، هو الانفتاح مع زیاده بمعنی ان ینفتح شی فی ذاته ثمّ ینحصل له فضل و زیاده»؛ یعنی مفهوم اصلی این واژه گشایش توام با افزایش است.

از مجموع آنچه در بالا آمده نتیجه گرفته می شود که ربا در لغت عرب دارای سه معناست: 1. زیادی 2. علو 3. نموّ؛ و در عرف شرع، زیادی در معاملات یا وام، با شرایط خاصّی است.(3)

-----------------------

پی نوشت:

(1). کتاب مفردات ألفاظ قرآن از بهترین کتب لغت است که لغات قرآن کریم را تفسیر کرده است و می توان گفت که تفسیر کوتاهی از قرآن است.

(2). سوره فصلت، آیه 39.

(3).گردآوری از کتاب: ربا و بانکداری اسلامی‏، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادی، ‏ابوالقاسم، مدرسه امام علی بن ابی طالب(علیه السلام)، قم‏، 1380 شمسی، چاپ اول‏، ص 55.

تسنیم