بنای اقتصادی زیست محیطی و ایجاد مشاغل جدید

بنای اقتصاد زیست محیطی مستلزم کنار گذاشتن تدریجی صنایع کهنه و قدیمی, بازسازی برخی از صنایع موجود و ایجاد صنایع جدید است مثلا اکنون در سطح جهان زغال سنگ به تدریج کنار گذاشته می شود در برخی کشورها افزایش بهره وری جایگزین مصرف زغال سنگ شده و در برخی دیگر از کشورها مانند انگلستان افزایش مصرف گاز طبیعی جای آن را پر کرده و در برخی کشورها مانند دانمارک و آلمان, انرژی بادی به جای آن نشسته است

اقتصاد زیست‌محیطی اقتصادی است که زیربنای خود یعنی نظام‌های طبیعی نگاه‌دارندهء اقتصاد را نابود نمی‌کند و به این لحاظ اقتصادی است قابل دوام و می‌تواند در هماهنگی با طبیعت به‌گونه‌ای پایدار توسعه یابد. لستر براون، متفکر بزرگ معاصر، تئوری اقتصاد زیست‌محیطی و چگونگی دست یابی به آن و خصوصیات و ویژگی‌های مهم آن را در سه جلد کتاب و از طریق مقالات متعدد تشریح کرده است.

بنای اقتصاد زیست‌محیطی مستلزم کنار گذاشتن تدریجی صنایع کهنه و قدیمی، بازسازی برخی از صنایع موجود و ایجاد صنایع جدید است. مثلا اکنون در سطح جهان زغال‌سنگ به تدریج کنار گذاشته می‌شود. در برخی کشورها افزایش بهره‌وری جایگزین مصرف زغال‌سنگ شده و در برخی دیگر از کشورها مانند انگلستان افزایش مصرف گاز طبیعی جای آن را پر کرده و در برخی کشورها مانند دانمارک و آلمان، انرژی بادی به جای آن نشسته است.

اقتصاد جدید همچنین صنایع مهم جدیدی را همراه خود خواهد آورد، صنایعی که اکنون یا وجود ندارند یا تازه به راه افتاده‌اند. صنعت تولید برق بادی یکی از این صنایع است که سه صنعت دیگر یعنی تولید توربین، نصب توربین و نگهداری آن را در زیرشاخهء خود دارد. این صنعت که اکنون دوران جنینی خود را می‌گذراند این ظرفیت را دارد که به بنیاد اقتصاد نوین انرژی تبدیل شود. به زودی میلیون‌ها توربین بادی که باد را به برق ارزان قیمت تبدیل می‌کنند به صورت بخشی از چشم‌انداز جهان در خواهد آمد و در تمام جوامع روستایی جهان درآمد و شغل‌های جدیدی ایجاد خواهد کرد.

به موازات ظاهر شدن انرژی بادی به عنوان منبع ارزان قیمت تولید برق و نیز به عنوان یکی از منابع اصلی انرژی، صنعت دیگری نیز در کنار آن رشد خواهد کرد، یعنی صنعت تولید هیدروژن. زمانی که توربین‌های بادی در سطح وسیع به کار گرفته شود به هنگام شب که مصرف برق کاهش می‌یابد، مقادیر زیادی ظرفیت اضافی وجود خواهد داشت. دارندگان توربین‌ها می‌توانند با استفاده از این برق کم و بیش مجانی ژنراتورها یعنی مولدهای هیدروژن را روشن کنند و انرژی باد را به هیدروژن که سوخت مطلوب موتورهای سلول سوختی است، تبدیل کنند. رفته رفته مولدهای هیدروژنی جایگزین پالایشگاه‌های نفت خواهد شد. توربین بادی نیز هم جای معدن زغال‌سنگ و هم جای چاه نفت را خواهد گرفت. هم توربین‌های بادی و هم ژنراتورهای هیدروژنی در گستره‌ای وسیع پراکنده خواهند بود زیرا کشورها از منابع محلی انرژی بادی خود استفاده خواهند کرد.

یکی دیگر از صنایع رو به رشد آیندهء صنعت تولید و خدمات دوچرخه است. تا همین اواخر یعنی سال ۱۹۶۵ میزان تولید اتومبیل و دوچرخه تقریبا با یک دیگر برابر و هر یک حدود ۲۰ میلیون دستگاه در سال بود. اما تا سال ۲۰۰۳ تولید دوچرخه به بیش از صد میلیون در سال افزایش یافت حال آن که در همان سال تولید اتومبیل ۴۲ میلیون دستگاه بود. این رشد فروش دوچرخه منعکس‌کنندهء رشد تعداد کسانی است که پیوسته به خصوص در آسیا به آن سطح از رفاه می‌رسند که بتوانند دوچرخه بخرند. در میان کشورهای صنعتی امروز الگوی حمل‌ونقل شهری هلند و دانمارک که در این زمینه پیشتاز جهانند و در آن‌ها دوچرخه نقش بسیار برجسته‌ای دارد تصویری از نقش آینده دوچرخه را در جهان به دست می‌دهد.

به موازات گسترش کاربرد دوچرخه علاقهء مردم به دوچرخه‌هایی که موتور برقی کمکی دارد پیوسته افزایش می‌یابد. این دوچرخه‌ها کاملا مشابه دوچرخه‌های موجود است با این تفاوت که موتور برقی کوچکی دارد که با باتری کار می‌کند و می‌تواند یا دوچرخه را کلا به حرکت درآورد یا این که در سربالایی‌ها و یا برای دوچرخه سواران مسن به صورت کمکی به کار رود. انتظار می‌رود فروش فزاینده این نوع دوچرخه در سال‌های آینده همچنان با سرعت ادامه یابد.صنعت دیگری که رشد خواهد کرد صنعت افزایش بهره‌وری آب است. درست همان طور که نیم قرن گذشته صرف افزایش باروری زمین شد نیم قرن آینده بر افزایش باروری آب تمرکز خواهد کرد. فعالیت‌های آبیاری کارآتر خواهد شد. بازیافت مداوم فاضلاب شهری که اکنون نیز در برخی شهرها آغاز شده، کاملا رواج خواهد یافت و جای نظام به اصطلاح دور بریز و فراموش کن را خواهد گرفت.

چندان که بهای نفت افزایش می‌یابد کنفرانس از راه دور جاذبهء بیش‌تری پیدا می‌کند. افراد برای آن که در وقت و در مصرف سوخت صرفه‌جویی کنند به صورت الکترونیکی یعنی از طریق اتصالات شنیداری و بینایی در کنفرانس‌ها شرکت خواهند کرد. روزی خواهد رسید که هزاران شرکت مختلف کنفرانس‌های الکترونیکی برگزار کنند.

از دیگر صنایع رو به رشد و نوید بخش می‌توان تولید سلول‌های خورشیدی، احداث راه‌آهن سبک و درختکاری را نام برد. برای ۷/۱ میلیار نفر از مردم دنیا در جهان در حال توسعه و روستاهای فاقد برق زندگی می‌کنند، تولید انبوه سلول‌های خورشیدی بهترین راه برق رسانی است. چندان که مردم از انبوهی ترافیک و آلودگی هوای شهرها خسته می‌شوند شهرهای سراسر جهان می‌کوشند که استفاده از اتومبیل را محدود کنند و برای حفظ تحرک مردم به راه‌‌آهن سبک روی می‌آورند و چندان که تلاش برای جنگل کاری مجدد سطح کره‌‌ءزمین قوت بیش‌تری بگیرد و نهالستان‌ها توسعه یابند درختکاری به یک فعالیت اقتصادی بسیار مهم تبدیل خواهد شد.

بازسازی اقتصاد جهانی نه تنها صنایع جدید بلکه مشاغل جدیدی نیز ایجاد خواهد کرد. در واقع حرفه‌هایی کاملا نو پدید خواهد آمد و تخصص‌هایی در داخل این حرفه‌ها ایجاد خواهد شد. مثلا چندان که انرژی بادی به منبع اصلی انرژی جهان تبدیل می‌شود وجود هزاران نفر از متخصصان هوا - بادشناسی برای شناسایی مکان‌های بالقوه نصب توربین‌ها و بررسی سرعت باد و انتخاب بهترین محل برای مزارع بادی مورد نیاز خواهد بود. هر چه اطلاعات مربوط به منابع بادی دقیق‌تر باشد این صنعت کارآیی بیش‌تری خواهد داشت.

در آینده نیاز فزاینده‌ای به معماران زیست‌محیطی- یعنی مهندسانی که ساختمان‌ها را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که از نظر مصرف انرژی و مصالح کارآ باشند و گرما و سرما و نور طبیعی را به حداکثر برسانند- وجود خواهد داشت. در جهانی که گرفتار کمبود آب خواهد بود، متخصصان آب شناسی و آبخیز شدیدا مورد نیاز خواهند بود. مسوولیت آن‌ها عبارت خواهد بود از این که چرخهء آب شناسی محلی و از جمله حرکت آب در زیر زمین را مطالعه کنند و بازدهی پایدار آبخوان‌ها را تعیین کنند. آنان در مرکز فعالیت‌های آبخیزداری قرار خواهند گرفت.

با گذار جهان از اقتصادی که مبتنی بر دور ریختن کالاها و مواد است مهندسانی مورد نیاز خواهند بود که محصولاتی قابل بازیافت، از اتومبیل گرفته تا کامپیوتر، طراحی کنند. وقتی محصولات به گونه‌ای طراحی شود که بتوان آن‌ها را سریع و آسان به بخش‌ها و قطعات و مواد مختلف تجزیه کرد، بازیافت همه جانبه نسبتا آسان خواهد بود. این مهندسان مسوول بستن حلقه حرکت مواد خام و تبدیل اقتصاد مبتنی بر حرکت خطی و یک سویه مواد خام به اقتصاد مبتنی بر بازیافت هستند.

در کشورهایی که از نظر منابع انرژی زمین - گرمایی غنی هستند وظیفهء زمین شناسان _زمین - گرمایی این خواهد بود که بهترین محل احداث نیروگاه‌های زمین - گرمایی یا بهترین محل برای استفاده مستقیم از این انرژی را جهت گرمایش ساختمان‌ها تعیین کنند. بازآموزی مهندسان نفت در زمینهء فن‌آوری‌های زمین - گرمایی یکی از راه‌های برآوردن نیاز فزاینده به زمین شناسان زمین - گرمایی است.

یکی دیگر از مشاغل فوق‌العادهء مورد نیاز، به خصوص در کشورهای جهان سوم، مهندسی بهداشت است یعنی کسانی که می‌توانند شبکهء فاضلاب را با استفاده از توالت‌های بدون آب و بدون بو و کمپوست کننده طراحی کنند و این روندی است که هم اکنون در چند کشور گرفتار کمبود آب در حال انجام است. یکی دیگر از تخصص‌هایی که تقاضای زیادی برای آن وجود خواهد داشت متخصصان زراعی هستند یعنی کسانی که در کار زراعت چندگانه و کشت مرکب کاری تخصص دارند. این کار مستلزم تخصص در انتخاب محصولات و پرورش محصولاتی است که می‌توانند همراه هم در مناطق متفاوت به صورت چرخشی کشت شوند و نیز مستلزم تخصص در آن الگوهای کشاورزی است که کشت چندگانه را تسهیل می‌کند.قدر مسلم بازسازی اقتصادی شرکت‌های بزرگ را به چالش خواهد کشید اما دانشگاه‌ها را نیز متحول خواهد کرد. بازسازی اقتصادی به این معناست که تقاضا برای حرفه‌های جدیدی مانند هواشناسان متخصص در باد، مهندسان معمار متخصص در انرژی و مهندسان بازیافت ایجاد خواهد شد و باید دوره‌های جدیدی برای آموزش این متخصصان تاسیس شود.

لسترآر براون

ترجمه: حمید طراوتی